Η Ρωσία φέρεται να στηρίζει ενεργά το Ιράν στις έρευνές του για την ανάπτυξη πυρηνικών όπλων, σύμφωνα με αποκαλυπτικό ρεπορτάζ των Financial Times, που κάνει λόγο για μυστικά ταξίδια Ιρανών επιστημόνων στη Μόσχα.
Η έρευνα της εφημερίδας ξεκινά με ένα ταξίδι στις 4 Αυγούστου 2023, όταν ο 43χρονος Ιρανός πυρηνικός επιστήμονας Αλί Καλβάντ μετέβη στη ρωσική πρωτεύουσα, συνοδευόμενος από τέσσερα ακόμη πρόσωπα. Όπως αναφέρεται, ο Καλβάντ είχε δηλώσει πως οι συνοδοί του εργάζονταν για την DamavandTec, εταιρεία συμβούλων με μικρό γραφείο στην Τεχεράνη.
Ωστόσο, οι FT αποκαλύπτουν πως η εκδοχή αυτή λειτουργούσε ως κάλυψη: και οι πέντε ταξίδεψαν με διπλωματικά διαβατήρια, κάποια από τα οποία είχαν διαδοχικούς αριθμούς και είχαν εκδοθεί την ίδια ημέρα, λίγες μόνο εβδομάδες πριν την αναχώρησή τους.
Στους πέντε Ιρανούς βρισκόταν ένας πυρηνικός επιστήμονας ο οποίος, σύμφωνα με δυτικούς αξιωματούχους, εργάζεται για την SPND (ο Οργανισμός Αμυντικής Καινοτομίας και Έρευνας) του Ιράν, μια μυστική μονάδα στρατιωτικής έρευνας που έχει χαρακτηριστεί από την κυβέρνηση των ΗΠΑ ως «ο άμεσος διάδοχος του προ του 2004 πυρηνικού προγράμματος του Ιράν».
Ένας άλλο μέλος της ομάδας ήταν πρώην επικεφαλής εταιρείας που έχει υποβληθεί σε αμερικανικές κυρώσεις επειδή έχει σχέσεις με την SPND ενώ άλλος ένας ήταν, σύμφωνα με αξιωματούχους που επικαλούνται οι FT, ήταν αξιωματικός της ιρανικής αντικατασκοπείας.
Κατά την έρευνα της αμερικανικής εφημερίδας, η ιρανική αντιπροσωπεία επισκέφθηκε ρωσικά επιστημονικά ιδρύματα που παράγουν τεχνολογίες διπλής χρήσης — εξαρτήματα με πολιτικές εφαρμογές, αλλά που έχουν σχέση και με την έρευνα στον τομέα των πυρηνικών όπλων.
Ο Καλβάντ φέρεται, επίσης, να έστειλε επιστολή σε Ρώσο προμηθευτή, εκφράζοντας ενδιαφέρον για την απόκτηση διαφόρων ισοτόπων — μεταξύ των οποίων το τρίτιο, ένα υλικό που μπορεί να χρησιμοποιηθεί και για την ενίσχυση της απόδοσης πυρηνικών κεφαλών και υπόκειται σε αυστηρούς ελέγχους βάσει των διεθνών κανόνων για τη μη διάδοση των πυρηνικών όπλων.
Το ταξίδι στη Ρωσία πραγματοποιήθηκε σε μια περίοδο που οι δυτικές κυβερνήσεις είχαν παρατηρήσει μια σειρά ύποπτων δραστηριοτήτων Ιρανών επιστημόνων, μεταξύ των οποίων προσπάθειες προμήθειας τεχνολογίας σχετικής με τα πυρηνικά από το εξωτερικό.
Δυτικές υπηρεσίες πληροφοριών πιστεύουν ότι το Ιράν είχε στο παρελθόν ένα μυστικό πρόγραμμα πυρηνικών όπλων — ξεχωριστό από τις προσπάθειές του για την παραγωγή πυρηνικού καυσίμου — το οποίο ο ανώτατος ηγέτης Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ σταμάτησε το 2003.
Τον Μάιο, οι ΗΠΑ επέβαλαν νέες κυρώσεις στην SPND, προειδοποιώντας ότι εργάζεται σε «δραστηριότητες έρευνας και ανάπτυξης διπλής χρήσης που μπορούν να εφαρμοστούν σε πυρηνικά όπλα και συστήματα μεταφοράς πυρηνικών όπλων».
Τα έγγραφα δεν αναφέρουν ποια τεχνολογία ή γνώσεις ζητούσε η ιρανική αντιπροσωπεία από αυτές τις εταιρείες στη Ρωσία. Ωστόσο, πολλοί εμπειρογνώμονες σε θέματα μη διάδοσης με τους οποίους επικοινώνησαν οι FT, αναφέρουν ότι το ιστορικό των μελών της αντιπροσωπείας, ο τύπος των ρωσικών εταιρειών με τις οποίες συναντήθηκαν και τα τεχνάσματα που χρησιμοποίησαν κατά τη διάρκεια του ταξιδιού τους είναι ύποπτα.
«Είναι ανησυχητικό το γεγονός ότι άτομα αυτού του είδους μπορούν να έχουν τέτοιου είδους συναντήσεις στη Ρωσία, δεδομένης της κατάστασης στην οποία βρίσκονται η Ρωσία και το Ιράν», δηλώνει ο Pranay Vaddi, ο οποίος μέχρι τον Ιανουάριο του 2025 διετέλεσε ανώτερος διευθυντής για θέματα μη διάδοσης πυρυηνικών όπλων στο Εθνικό Συμβούλιο Ασφαλείας των ΗΠΑ.
«Ανεξάρτητα από το αν οι Ρώσοι μοιράζονται εξαρτήματα ή τεχνολογία… [το SPND] είναι ένας οργανισμός που θα τα χρησιμοποιούσε συγκεκριμένα για την κατασκευή πυρηνικών όπλων» προσθέτει.
Ο ρόλος της DamavandTec
Επικαλούμενοι αλληλογραφία που είδαν, οι Financial Times, μεταφέρουν ότι στις αρχές του 2024, ο Καλβάντ έλαβε αίτημα από το υπουργείο Άμυνας του Ιράν να χρησιμοποιήσει τη μικρή εταιρεία του DamavandTec για να οργανώσει μια ευαίσθητη αποστολή στη Μόσχα.
Η εταιρεία παρουσιάζεται ως πολιτιστική επιστημονική εταιρεία συμβούλων. Στην ιστοσελίδα της, ισχυρίζεται ότι διαθέτει «έμπειρη ομάδα στον τομέα της μεταφοράς τεχνολογίας» και έχει ως στόχο την «ανάπτυξη της επιστημονικής επικοινωνίας» μεταξύ ακαδημαϊκών και ερευνητικών ιδρυμάτων.
Ο Καλβάντ δεν είναι ο μόνος από τους ηγέτες της εταιρείας που έχει μακροχρόνιες σχέσεις με τη Ρωσία. Ο πρόεδρος της εταιρείας, ο 59χρονος φυσικός Αλί Μπακούι, είναι επικεφαλής του τμήματος ατομικής και μοριακής φυσικής στο Πανεπιστήμιο Tarbiat Modares της Τεχεράνης. Ο Μπακουί απέκτησε το διδακτορικό του από το Κρατικό Πανεπιστήμιο της Μόσχας το 2004 και αργότερα υπηρέτησε ως επιστημονικός απεσταλμένος της Ισλαμικής Δημοκρατίας στη Ρωσία.
Τόσο ο Καλβάντ όσο και ο Μπαουί διατηρούν στενούς δεσμούς με τα ρωσικά πυρηνικά ιδρύματα. Το 2016 επισκέφτηκαν το Κοινό Ινστιτούτο Πυρηνικών Ερευνών, ένα διάσημο ρωσικό ατομικό κέντρο ενώ ο Καλβάντ συμμετείχε σε συνέδριο για τους επιταχυντές σωματιδίων στο Νοβοσιμπίρσκ το 2023.
Αν και η DamavandTec φαίνεται εξωτερικά να είναι το είδος της εταιρείας συμβούλων που ιδρύουν πολλοί ακαδημαϊκοί, φαίνεται να έχει δεσμούς με το υπουργείο Άμυνας του Ιράν. Η διευθύντρια της DamavandTec, Λαλέχ Χεσματί που είναι σύζυγος του Καλβάντ, είναι επίσης πρόεδρος της MKS International, μιας εταιρείας στην οποία οι ΗΠΑ έχουν επιβάλει κυρώσεις για την κρυφή προμήθεια τεχνολογίας για το πρόγραμμα βαλλιστικών πυραύλων του Ιράν για λογαριασμό του υπουργείου Άμυνας.
Οι επαφές τις 4 ημέρες στη Μόσχα
Η αντιπροσωπεία της DamavandTec που προσγειώθηκε στο Διεθνές Αεροδρόμιο Σερεμέτιεβο της Μόσχας, παρέμεινε στη Ρωσία για τέσσερις ημέρες.
Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου, η ιρανική αντιπροσωπεία επισκέφθηκε την Tekhnoekspert του Μασλενίκοφ, καθώς και την Toriy, μια ερευνητική εγκατάσταση που βρίσκεται σε μικρή απόσταση με τα πόδια από τις εγκαταστάσεις του Ινστιτούτου Επιστήμης και Έρευνας Polyus.
Η Tekhnoekspert είναι μία από τις δύο εταιρείες που ανήκουν στον Ρώσο επιστήμονα με έδρα τις εγκαταστάσεις του Polyus. Η Polyus είναι θυγατρική του κρατικού ομίλου Rostec και δέχθηκε κυρώσεις από τις ΗΠΑ στα τέλη της δεκαετίας του 1990 για την προμήθεια τεχνολογίας καθοδήγησης πυραύλων στο Ιράν.
Η BTKVP, η άλλη εταιρεία του Μασλενίκοφ που εδρεύει επίσης στον χώρο του Polyus, είναι προμηθευτής του 18ου Κεντρικού Επιστημονικού Ερευνητικού Ινστιτούτου του ρωσικού υπουργείου Άμυνας, σύμφωνα με δικαστικά έγγραφα — ένας φορέας που ελέγχεται από την GRU, τη ρωσική στρατιωτική υπηρεσία πληροφοριών.
Η SNPD
H SPND είναι ένα από τα πιο αμφιλεγόμενα προγράμματα του Ιράν και παρακολουθείται στενά από τις δυτικές υπηρεσίες πληροφοριών. Πρόκειται για μια άκρως απόρρητη ερευνητική μονάδα υπό τον έλεγχο του υπουργείου Άμυνας του Ιράν, που έχει χαρακτηριστεί από τις ΗΠΑ ως «υπεύθυνη κυρίως για την έρευνα στον τομέα της ανάπτυξης πυρηνικών όπλων».
Ιδρύθηκε το 2011 από τον Μοχσέν Φακριζαντέχ, έναν φυσικό που, μαζί με τον στενό συνεργάτη του, Φερεγιντούν Αμπασί-Νταβανί, τιμωρήθηκε από τα Ηνωμένα Έθνη το 2007 για «συμμετοχή στις πυρηνικές ή βαλλιστικές δραστηριότητες του Ιράν».
Ο Φακριζαντέχ θεωρείτο ευρέως ως ο αρχιτέκτονας του προ του 2003 προγράμματος πυρηνικών όπλων του Ιράν, γνωστού ως Σχέδιο Amad. Το Ιράν αρνείται εδώ και καιρό την ύπαρξη του Amad ή οποιασδήποτε δραστηριότητας στον τομέα των πυρηνικών όπλων.
Το 2021, ο Αμπασί-Νταβανί δήλωσε σε ιρανική κρατική εφημερίδα ότι ο Φακριζαντέχ ίδρυσε αργότερα την SPND και κατάφερε «να αντισταθεί και να ενισχύσει την οργάνωση». Οι ΗΠΑ και το διοικητικό συμβούλιο του Διεθνούς Οργανισμού Ατομικής Ενέργειας (ΔΟΑΕ) των Ηνωμένων Εθνών πιστεύουν ότι η SPND έχει γίνει ο θεσμικός διάδοχος του Amad.
Το 2010, ο Αμπάσι-Νταβάνι γλίτωσε από δολοφονία, όταν ένας άνδρας σε μοτοσικλέτα τοποθέτησε βόμβα στο αυτοκίνητό του ενώ οδηγούσε προς την εργασία του στην Τεχεράνη. Μια δεκαετία αργότερα, το 2020, ο Φακριζαντέχ δολοφονήθηκε σε ενέδρα στο δρόμο, η οποία αποδόθηκε ευρέως στο Ισραήλ, με τη χρήση τηλεκατευθυνόμενου πολυβόλου με τεχνητή νοημοσύνη.
Μετά το θάνατο του Φακριζαντέχ, ο Αμπασί-Νταβανί δεσμεύτηκε να συνεχίσει το έργο του. «Πρέπει να μεταφέρουμε αυτή την επιστήμη στα πανεπιστήμια και να την διαδώσουμε σε ολόκληρη την κοινωνία», δήλωσε στην κρατική εφημερίδα Iran. «Με αυτόν τον τρόπο, λειτουργεί σαν ένα λειτουργικό σύστημα — και κανείς δεν μπορεί να το κλείσει δολοφονώντας ανθρώπους».
Το 2024, το ιρανικό κοινοβούλιο αναγνώρισε επίσημα για πρώτη φορά το SPND σύμφωνα με τον ιρανικό νόμο, θέτοντάς το υπό τον έλεγχο του υπουργείου Άμυνας και, τελικά, υπό την προσωπική εξουσία του Ανώτατου Ηγέτη του Ιράν.
Ο νόμος, ο οποίος ανέφερε ότι σκοπός του ήταν «η συνέχιση και η εδραίωση του έργου του επιστήμονα, μάρτυρα Μοχσέν Φακριζαντέχ», εξαιρούσε τον προϋπολογισμό του SPND από τον κοινοβουλευτικό έλεγχο και του έδινε τη νομική εξουσία να δημιουργεί εμπορικές και ακαδημαϊκές θυγατρικές.
Η ανοχή της Ρωσίας
Οι ειδικοί λένε ότι είναι πολύ απίθανο οι Ιρανοί να έχουν επισκεφθεί τις ρωσικές εγκαταστάσεις χωρίς την έγκριση της FSB, της κύριας υπηρεσίας ασφαλείας της Ρωσίας. «Δεν μπορείς να πας σε τέτοια μέρη χωρίς να το γνωρίζει η FSB», λέει ο Μάθιου Μπαν, ο οποίος ήταν σύμβουλος του Λευκού Οίκου για θέματα πυρηνικής πολιτικής στη δεκαετία του 1990.
Τα ερευνητικά ιδρύματα που επισκέφτηκαν ειδικεύονται στις λεγόμενες «τεχνολογίες διπλής χρήσης» — εξαρτήματα με νόμιμους πολιτικούς σκοπούς, τα οποία όμως μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν για την ανάπτυξη πυρηνικών όπλων.
Για περισσότερο από μια δεκαετία, η SPND προσπάθησε να αποκτήσει κρυφά τέτοιου είδους τεχνολογία παρακάμπτοντας τους δυτικούς ελέγχους εξαγωγών, σύμφωνα με τις ΗΠΑ, καθώς και με δημόσιες δηλώσεις των υπηρεσιών πληροφοριών της Γερμανίας, των Κάτω Χωρών και της Σουηδίας.
Οι τεχνικές προσφορές των ρωσικών εταιρειών με τις οποίες συναντήθηκαν υποδηλώνουν ότι η αντιπροσωπεία ενδέχεται να αναζητούσε πληροφορίες σχετικά με διαγνωστικά εργαλεία για δοκιμές πυρηνικών όπλων.
Τα έγγραφα που είδαν οι FT υποδηλώνουν επίσης ότι το ενδιαφέρον της αντιπροσωπείας επεκτάθηκε πέρα από την τεχνική εμπειρογνωμοσύνη σε κάτι πολύ πιο ευαίσθητο: τα ραδιενεργά υλικά.
Στα τέλη Μαΐου του περασμένου έτους, ο Καλβάντ έστειλε επιστολή προς την Ritverc, έναν ρωσικό προμηθευτή πυρηνικών ισοτόπων με την οποία ζητούσε για λογαριασμό της DamavandTec να προμηθευτεί τρία ραδιενεργά ισότοπα: τρίτιο, στροντίο-90 και νικέλιο-63, για ερευνητικούς σκοπούς.
Οι εξαγωγές καθενός από αυτά τα ισότοπα ελέγχονται αυστηρά. Το τρίτιο, ειδικότερα, θεωρείται από τους ειδικούς ως κόκκινη σημαία για τη διάδοση, λόγω του ρόλου του στα πυρηνικά όπλα, ιδίως όταν το ενδιαφέρον προέρχεται από οντότητες που συνδέονται με την άμυνα. Σε μεγάλες ποσότητες, αποτελεί βασικό συστατικό για τη δημιουργία σύγχρονων πυρηνικών κεφαλών, καθώς επιτρέπει την τεράστια ενίσχυση της εκρηκτικής δύναμης της συσκευής.
Το τρίτιο έχει πολιτικές εφαρμογές στον φωτισμό, τη διαγνωστική ιατρική και την έρευνα για τη σύντηξη, αλλά η εμπορική του χρήση είναι περιορισμένη και αυστηρά ρυθμισμένη.
Οι λίγες αντιδραστήρες στον κόσμο που το παράγουν σήμερα το κάνουν για να ενισχύσουν πυρηνικές κεφαλές, σύμφωνα με τον Γουίλιαμ Αλμπέρκ, πρώην επικεφαλής του κέντρου ελέγχου όπλων, αποστρατιωτικοποίησης και μη διάδοσης όπλων μαζικής καταστροφής του ΝΑΤΟ.
«Όταν κάποιος ζητά τρίτιο, αυτόματα σκέφτομαι όπλα», λέει ο Αλμπέρκ, που είναι τώρα ανώτερος συνεργάτης στο Pacific Forum. «Με τα κλυστρόνια σκέφτομαι: «Έξυπνο, μπορεί να είναι και άλλα πράγματα». Αν όμως προσθέσεις τρίτιο, τότε είναι προφανές».
Ακόμη και μια μη εκπληρωμένη παραγγελία τριτίου που συνδέεται με την SPND θα προκαλούσε άμεση ανησυχία στις δυτικές υπηρεσίες καταπολέμησης της διάδοσης, σύμφωνα με τους ειδικούς.
Δύο πρώην δυτικοί αξιωματούχοι δήλωσαν στην FT ότι οι ΗΠΑ είχαν εντοπίσει πέρυσι ενδείξεις ότι η SPND είχε εμπλακεί σε μεταφορά τεχνογνωσίας διπλής χρήσης με τη Ρωσία, καθώς και στην προμήθεια υλικών που θα μπορούσαν να σχετίζονται με την έρευνα στον τομέα των πυρηνικών όπλων.
protothema.gr
