Η γεωλογία, η αρχαιολογία, η μυθολογία είναι πεδία μαγικά και απόλυτα συνδεδεμένα μεταξύ τους. Είναι αλληλοεξαρτώμενες επιστήμες που αποκαλύπτουν όχι μόνο τον τόπο στην απόλυτη και γυμνή του αλήθεια, αλλά και τους ανθρώπους, τη βιωτή, τις συμπεριφορές και τις νοοτροπίες.
Νομίζετε ότι η αναζήτηση για τον πολύτιμο κασσίτερο στις περιοχές μας στην αρχαιότητα δεν έχει σχέση με την Αργοναυτική εκστρατεία, τον Ιάσωνα και το χρυσόμαλλο δέρας; Οι θεοί; ο Ήφαιστος; Η απόλυτα δική μας αναδυόμενη Αφροδίτη και το αναδυόμενο νησί μας από τη θάλασσα της Τιθύας; Γνώσεις μαγευτικές, σαγηνευτικές που συμβάλλουν στο να εξέλθουμε του ομφαλού μας και να καταλάβουμε ότι η σχέση μας με τα πέριξ είναι περίπου τα νεύρα γύρω από τη σπονδυλική μας στήλη. Κάθε σπόνδυλος και μια περίοδος, κάθε αναταραχή στα έγκατα της γης έχει αντίκτυπο και σε μας. Όσοι πιστεύουν ότι η Κύπρος είναι αποτέλεσμα αποκλειστικής παρθενογένεσης, πλανώνται πλάνην οικτράν που οδηγεί με μαθηματικό τρόπο σε επικίνδυνες εξισώσεις.
Οι τρεις αδελφές, η γεωλογία, η αρχαιολογία και η μυθολογία ανήκουν όχι μόνο στους ειδικούς επιστήμονες, αλλά και στον καθένα από εμάς που κάποια στιγμή της ζωής του ανακαλύπτει κογχύλια στην Κακαρίστρα και στο Τρόοδος, ενώ στον Πενταδάκτυλο βλέπει την παλάμη του Διγενή και δεν καταλαβαίνει από που ερχόταν το νερό του Κεφαλόβρυσου.
Έτσι λοιπόν, λάτρης και των τριών αδελφών, ανηφόρισα ένα Σαββατιάτικο πρωί στο Μιτσερό και βρέθηκα ανάμεσα σε μια πλειάδα από ενθουσιώδεις και κεφάτους νέους ανθρώπους, αρχαιολόγους, γεωλόγους, μεταλλειολόγους και κοινούς θνητούς για έναν περίπατο στην ιστορία των μεταλλείων της Κοκκινοπεζούλας και της Κοκκινόγιας. Μια συγκινητική επάνοδος μετά από μια 20ετία σ’ ένα γνώριμο χώρο που μου επιβεβαίωσε περίτρανα και για πολλοστή φορά ότι ο άνθρωπος και ο τόπος είναι ένα. Γνώρισα το Μιτσερό και τους μεταλλωρύχους του όταν ανάλαβα πριν πολλά χρόνια να καταγράψω την ιστορία της Ελληνικής Μεταλλευτικής Εταιρείας στη νησί.
Σταθήκαμε πάνω από την εκσκαφή της Κοκκινοπεζούλας και ακούσαμε προσεχτικά τον Δημήτρη Βαττή της Ελληνικής Μεταλλευτικής Εταιρείας να μας εξηγεί τους λόγους της άφιξης και της δουλειάς της ΕΜΕ το 1923 για να εξασφαλίσουν τον πυρίτη, την χρονοβόρα εξασφάλιση των αδειών, πώς έγινε η «λίμνη», γιατί τα νερά είναι κόκκινα… Στο μυαλό βέβαια όλων μόνο και μόνο το χρώμα του νερού έφερε πίσω ανατριχίλα και εικόνες που θέλουμε να εξαφανίσουμε. Ακολούθησε ο αυθόρμητος και συγκλονιστικός λόγος του κυρίου Τέλη, από τους λίγους εναπομείναντες μεταλλωρύχους του Μιτσερού.
- Εσατζιάσαν τον πυρίτη μέσα στο μεταλλικό βουρνί, εσιωνόναν το μεσ’ τα βαγόνια, εκουντούσαν τα στο σιέριν, τζαι εγύρναν τα μεσ’ την αβάτζην. Εσκεφτήκατε πόσον εβασανίζετουν ο κόσμος, έν ήσεν μηχανήματα. Ο κόσμος εβασανίζετουν. Οκτώ γυναίκες χαμέ εχωρίζαν με τα σιέρκα το μετάλλευμαν το καθαρόν. Εγιώ ήμουν μιτσής, αλλά επάενα για να πιάνω το επίδομα του υπογείου. Εσκεφτήκατε τζείντο το χάος άμαν έγινηκεν η καθίζηση…ετσιλούσαν μανιχά τους τα βαγόνια… Άμαν εφκαίνασιν που τζείνο το χάος μόνο στόμα τζαι μάθκια εφαίνουνταν, ολόμαυροι.
Ο κάθε ένας έπρεπε να φέρει τζαι τα λουκάνικα που την Πιτσιλιά για να πιάει δουλειά! Έπρεπε να πάρουν τζαι το κάτι τις του επιστάτη. Κανόνας απαράβατος. Εγιώ μιτσικουρής έκλεφτα κανέναν κομμάτι λουκάνικο…
Αίφνης ρωτάει κάποιος. Οι άλλοι που δεν ήταν μεταλλωρύχοι που εδούλευκαν; Ρεσπέριδες απάντησε άπνοος ο κύριος Τέλης. Αυτή είναι η αλήθεια, τα μεταλλεία πλήρωναν καλά, έδωσαν δουλειά σε χωριά ολόκληρα, σίγουρα τα πράγματα ήταν δύσκολα, αλλά δεν είχε ο κόσμος την πολυτέλεια της επιλογής… Άλλοι μίλησαν για τις ευθύνες των εταιρειών, άλλοι που ξέρουν τις αλήθειες χαμογέλασαν. Πρέπει να το έχεις ζήσει για να το καταλάβεις.
Διέξοδο σ’αυτή την ατέρμονη συζήτηση έδωσε η αρχαιολόγος Δρ Θέα Χριστοφόρου και εξήγησε πώς η σύγχρονη εκμετάλλευση βοήθησε στην αποκάλυψη ίσως του μεγαλύτερου επιτεύγματος των Κυπρίων, την εξόρυξη του χαλκού. Εξήγησε στον κόσμο που στεκόταν πάνω από το εγκαταλελειμμένο μεταλλείο της Κοκκινόγιας το ανθρώπινο κομμάτι, την ανθρώπινη παρουσία στην αρχαιότητα, μίλησε για τις γύρω κοινότητες που κατάφεραν το ακατόρθωτο, έδειξε τις στοές, τις σωρούς από τις σκωρίες μίλησε για τα ευρήματα και ένωσε την αρχαιότητα με τον 20αιώνα, αφήνοντας άφωνους τους πάντες. Περπατήσαμε, η μυρωδιά από το θειάφι παντού, είδαμε πηγάδια, σκουριασμένα μηχανήματα, κλειστές γαλαρίες.
Κλείσαμε την επίσκεψή μας με απορίες ως προς το μέλλον αυτού του μοναδικού μεταλλευτικού τοπίου και των τόσων άλλων που αποτελούν την συγκλονιστική εικόνα της Ιστορίας του τόπου που πρέπει να κρατηθεί για τους επόμενους, να καταγραφεί επειγόντως στον Κατάλογο της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ουνέσκο. Ακούσαμε για ένα μάστερ πλάν, αναμένουμε από το κράτος να γυρίσει να δει την Κύπρο στο σύνολό της ως χώρο διαχρονικών ανθρωπίνων επιτευγμάτων… όχι μόνο ως χώρο εισαγωγής επενδυτών. Βρέθηκαν τα λεφτά για ένα Κέντρο Εξυπηρέτησης Επιχειρήσεων.
Πότε θα βρεθούν τα λεφτά για ένα Κέντρο Εξυπηρέτησης του Πολιτισμού;
Μια αξέχαστη γευστική εμπειρία έκλεισε τον περίπατό μας! Όσοι δεν έχετε φάει κούπες του Μιτσερού, σπεύσατε. Κούπες με λουκάνικο ή παστουρμά, κούπες κανονικές, κούπες βίγκαν με μανιτάρια ή ελιές, ότι και να σας πω θα είναι λίγο για τη συγκλονιστική γεύση.
Σημείωση: Ο Μεταλλευτικός περίπατος οργανώθηκε από τον Σύνδεσμο Γεωλόγων-Μεταλλειολόγων, τον Σύνδεσμο Κυπρίων Αρχαιολόγων σε συνεργασία με το Κοινοτικό Συμβούλιο του Μιτσερού. Τους ευχαριστώ και αναμένω την επόμενη πρόσκληση.
Ελεύθερα, 8.6.2025
