Ένας από τους κορυφαίους και κλασικούς πια ερμηνευτές όλων των μεγάλων δημιουργών της Ελλάδας ανακοινώνει, μέσω της συνέντευξής του στον «Φιλελεύθερο», την απόφασή του να κλείσει τον σπουδαίο κύκλο της σχέσης του με το τραγούδι, αμέσως μετά την μεγάλη περιοδεία που προγραμματίζεται να κάνει το Καλοκαίρι – εν είδει αποχαιρετισμού στο κοινό του που τον σεβάστηκε και τον λάτρεψε για 60 περίπου χρόνια.
«Παράσημά μου», λέει, είναι οι συνεργασίες του με τον Χατζιδάκι, τον Θεοδωράκη, τον Μούτση, τον Γκάτσο, τον Τσιτσάνη, τον Άκη Πάνου, το Σπανό, τον Μικρούτσικο, τον Τόκα, τον Νικολόπουλο, τον Παπαδόπουλο, την Νικολακοπούλου, τον Κραουνάκη και πολλούς άλλους. «Εικονίσματά μου», τα μεγάλα τραγούδια που έχει πει: «Αυτά τα χέρια», «Πιρόγα», «Ποτέ», «Ο Γιάννης ο φονιάς», «Ο τρελός», «Σου ‘χω έτοιμη συγνώμη», δεκάδες άλλα. Ο Μανώλης Μητσιάς, έπειτα από 55 χρόνια στη δισκογραφία, αφηγείται τη συναρπαστική ζωή του στον «Φιλελεύθερο» και ανακοινώνει, πρώτη φορά, πως είναι έτοιμος να αποσυρθεί πια απ’ το τραγούδι.
ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ: ΜΕΡΣΥ ΤΖΙΜΟΠΟΥΛΟΥ (ΑΡΧΕΙΟ ET WEEKLY, 2009)
» Είμαι πάρα πολύ ευχαριστημένος από όσα έχω ζήσει στη ζωή μου. Στην πορεία μου, άλλωστε, έχω πει μερικά από τα πιο σημαντικά τραγούδια της γενιάς μου– η “Ελευσίνα”, το ξεκίνημά μου, είναι το ήμισυ του παντός. Γεννήθηκα στη Χαλκιδική, σε ένα μικρό φτωχικό ορεινό χωριό, τα Δουμπιά. Είμαι ο μεγαλύτερος γιος της οικογένειας, έχω άλλα δύο αδέλφια. Αγροτική οικογένεια, πολύ φτωχικά χρόνια. Άθελά μου, νομίζω, πάντα ήθελα να γίνω τραγουδιστής, από μικρό παιδί έψελνα στην εκκλησία του χωριού μου, ενώ ο πατέρας μου είχε καφενείο και έφερνε κομπανίες με μεγάλους δημοτικούς τραγουδιστές εκείνης της εποχής με αποτέλεσμα να πηγαίνω πάντα εκεί, να τους ακούω και να τραγουδώ κάποιες φορές μαζί τους. Ακόμη και όταν πήγα να σπουδάσω στη Θεσσαλονίκη, είχα γραφτεί στη χορωδία Γραμμάτων και Τεχνών Βορείου Ελλάδος– ήμουν ο τενόρος.
» Υπήρξα ζωηρό παιδί στο χωριό, αλλά δεν έκανα ατασθαλίες. Θυμάμαι που κάναμε καντάδες στα κορίτσια, περισσότερο όμως για να εκφραζόμαστε οι ίδιοι. Ταυτόχρονα, δούλευα στα χωράφια μαζί με τον πατέρα μου. Από τη μέρα που γεννήθηκα ήμουνα μέσα στα καπνά μαζί με τους καπνοκαλλιεργητές, δεν έζησα Κυριακές και αργίες, αλλά έτσι ήτανε τότε τα χρόνια, πολύ δύσκολα. Αυτό, όμως, με ωρίμασε!.
» Εφηβεία, μετακόμιση μετά στη Θεσσαλονίκη για σπουδές– στο μεταξύ, έδινα εξετάσεις για στρατιωτική ιατρική, αλλά με απέρριπταν λόγω των Αριστερών φρονημάτων μου-, ύστερα πέρασα δύο χρονιές σπουδάζοντας Χημικός στη Σχολή Δημόκριτος, δικτατορία. Κατά τη διάρκεια της δικτατορίας δε, εγώ ήμουνα ήδη πολιτικοποιημένος στη Θεσσαλονίκη και τον Σεπτέμβριο του 1967 με συνέλαβαν. Οι πρώτες 41 ημέρες που ήμουνα στην απομόνωση ήταν πολύ σκληρές, είχα ήδη περάσει το πρώτο στρατοδικείο. Έζησα πολύ σκληρά βασανιστήρια, 40 αστυφύλακες με έδερναν σχεδόν καθημερινά, έβγαζα αίμα, με έπλεναν κάτω από μία βρύση και μετά με ξαναέδερναν! Ύστερα με μετέφεραν στο Γεντί Κουλέ αι εκεί όλα μου φάνηκαν σαν… “κολλέγιο” – κοιμόμασταν μαζί οι 41 κατηγορούμενοι, τραγουδούσαμε, περνούσαμε καλά, ήρεμα πράγματα σε σχέση με όλα όσα είχα βιώσει λίγο πιο πριν. Τελικά, βγήκα επειδή έδωσε χάρη ο Παπαδόπουλος. Από εκεί κι έπειτα, άρχισε η καριέρα μου.
» Ξεκίνησα να τραγουδώ επειδή ήταν παραμονές Χριστουγέννων, δεν είχα λεφτά για να πάρω τσιγάρα και οι φίλοι μου μού έλεγαν να πάω σ’ ένα μαγαζί για να βγάζω μεροκάματο. Το συγκεκριμένο μαγαζί βρισκόταν στην πλατεία Ναβαρίνου. Στην αρχή ντρεπόμουνα. Οι φίλοι μου, μου έλεγαν “πάμε και δεν θα το μάθει κανείς, πάμε να βγάλουμε λεφτά”. Ήμασταν τρία άτομα, οι άλλοι δύο έπαιζαν πιάνο και μπουζούκι κι εγώ θα έκανα τον τραγουδιστή. Ήταν ένας χώρος ο οποίος μόλις που χώραγε 30 άτομα -με έναν κοινόχρηστο μεγάλο χώρο από πίσω, σαν αποθήκη- και, τελικά, μέσα σε μία εβδομάδα έγινα γνωστός σε όλη τη Θεσσαλονίκη, ουρά απέξω για να μ’ ακούσουν, στέκονταν 300 άτομα κάθε βράδυ και ο μαγαζάτορας έδιωχνε κόσμο γιατί δεν είχε που να τους βάλει να καθίσουν. Ύστερα, πήγα στην μπουάτ “107”, στην Καμάρα, την οποία είχαν φτιάξει οι φοιτητές του Πολυτεχνείου Θεσσαλονίκης.
» Κατά καιρούς ανέβαιναν διάφορα άτομα στη Θεσσαλονίκη από την Αθήνα, όπως ο Γιώργος Ζωγράφος και η Πόπη Αστεριάδη, κι έτσι με “ανακάλυψαν”. Όμως, χάρις στη Σωτηρία Μπέλλου κατέβηκα στην Αθήνα, η οποία με διάλεξε και με επέβαλε στα πρώτα μου βήματα στα μαγαζιά– μαζί της ξεκίνησα να τραγουδώ, στις Τζιτζιφιές, όπου τραγουδούσε τότε μαζί τον ρεμπέτη, Γιώργο Λάφκα. Η Μπέλλου τότε ήταν στα πολύ πάνω της– περνούσε, θυμάμαι, ο συνθέτης ο Γιάννης Παπαϊωάννου από εκεί, ο τυφλός ο Μπαγιαντέρας και ζούσαμε σκηνές που θα ζήλευε σήμερα ο κάθε ένας επονομαζόμενος “λαϊκός τραγουδιστής”. Μία φορά τόλμησε κάποιος να σηκωθεί για να κάνει σαματά και η Μπέλλου πήρε μία καρέκλα και του την έφερε στο κεφάλι – της έλεγαν, θυμάμαι, αργότερα να ξεκινάει να τραγουδάει στις οκτώ το βράδυ για φοιτητές -που θα ήταν πιο φτηνό εισιτήριο- κι απαντούσε: “Εγώ με ήλιο, ποτέ δεν τραγουδάω!”. Επιβαλλόταν!.
» Μέχρι το ‘84 τραγουδούσα στην Πλάκα, με πολλούς παλιούς αλλά και νέους τραγουδιστές της εποχής, όπως τη Βούλα Σαββίδη, τη Δήμητρα Γαλάνη, την Άννα Βίσση– προτού αλλάξει ρεπερτόριο. Εκεί με άκουσε τυχαία και ο Δήμος ο Μούτσης, μου είπε πως του άρεσε η φωνή μου, πως ήθελε να δουλέψουμε μαζί, να ετοιμάσουμε δίσκο. Ενώ με παρακάλαγε ο Πατσιφάς και αργότερα ο Μάτσας, εγώ προτίμησα να πάω στην “Columbia” του Λαμπρόπουλου γιατί τη θεωρούσα τότε πολύ ανώτερη εταιρεία από τις άλλες, αφού εκεί ηχογραφούσαν όλοι οι μεγάλοι. Ο Τσιτσάνης, όταν πρωτοσυνεργαστήκαμε, μου έλεγε θυμάμαι -πριν ηχογραφήσω το πρώτο μου τραγούδι- ότι “όποιος τραγουδιστής ξεκινάει από την Columbia, γίνεται κατευθείαν λοχαγός, δεν είναι φαντάρος”. Αυτό, λοιπόν, έκανα. Κάθε απόγευμα, νέος εγώ ακόμα, συζητούσα με τον Βασίλη Τσιτσάνη. Αυτός ήταν το “πανεπιστήμιό” μου!».
» Το ‘70, τότε που ήδη τραγουδούσα στην “Απανεμιά”, στην οδό Θόλου, παντελώς άγνωστος ακόμη, βγήκε η πρώτη μεγάλη μου επιτυχία, το κλασικό πια “Στην Ελευσίνα μια φορά” – και τότε άλλαξαν όλα! Μέσα σε μία μέρα με ήξεραν όλοι! Με αγκάλιαζαν, με φιλούσαν κάθε βράδυ, μου έδιναν χρυσά εικονίσματα για να με φυλάει ο Θεός, είχα πολλά τέτοια. Εγώ, δεν τα ήθελα όλα αυτά, ήμουνα συγκρατημένος, ντροπαλός– έτσι είναι κι η φύση μου άλλωστε, έτσι είναι ο χαρακτήρας μου, χαμηλών τόνων πάντα. Ο Μάνος Χατζιδάκις, θυμάμαι, με τον οποίο συνεργαστήκαμε κατά καιρούς -τον εκτιμούσα και με εκτιμούσε πολύ-, μου έλεγε πάντα: “Να κάνεις κάτι που να εκφράζει τον εαυτό σου. Να κοιτάς τον εαυτό σου στον καθρέφτη κάθε πρωί και να μην ντρέπεσαι!”. Αυτό το ακολουθώ μέχρι και σήμερα. Θυμάμαι, επίσης, τον Νίκο Γκάτσο να είναι ο “σοφός” της θρυλικής εκείνης παρέας -μεταξύ αυτών ήσαν ο Ελύτης, ο Ξαρχάκος, ο Μούτσης-, εκεί στου Φλόκα όπου κάθονταν.
» Ο Μίκης Θεοδωράκης, απ’ την άλλη, με τον οποίο επίσης είχα μια άψογη συνεργασία, είχε μία εκπληκτική ενέργεια, είχε ερωτική σχέση με το τραγούδι και χιούμορ. Πάντα μου έκανε εντύπωση η αντρειοσύνη του! Θυμάμαι, όταν είχαμε πάει στον Καναδά να παίξουμε το “Άξιον Εστί”, αρχές του ‘90, οι Σκοπιανοί απειλούσαν τον Θεοδωράκη να τον σκοτώσουν, αλλά αυτός γέλαγε, τους έλεγε “ελάτε, σκοτώστε με!”. Τι να φοβόταν ένας άνθρωπος που πέρασε τόσα στη ζωή του; Από τον Μίκη Θεοδωράκη κρατάω την ευγένειά του, την ανθρωπιά του και, βέβαια, τον τρόπο με τον οποίο διηύθυνε – αξεπέραστος! Είτε μιλούσε στον εργάτη του λιμανιού, είτε στον Πρόεδρο της Δημοκρατίας, αντιμετώπιζε όλους τους ανθρώπους το ίδιο.
» Η “Όμορφη Πόλη”, το έργο του Μίκη που θα παρουσιάσουμε τις επόμενες μέρες στην Κύπρο, σε σκηνοθεσία Γιώργου Βάλαρη, είναι μία πολύ σημαντική στιγμή του και συγκινούμαι κάθε φορά που το τραγουδάω. Γιατί μου έρχεται πάντα στο μυαλό ο Μίκης, ο τρόπος που έλεγε κι ο ίδιος τα τραγούδια του, στιγμές που έζησα μαζί του – από τις ταβέρνες μέχρι το Carnegie Hall, έως και τα μεγαλύτερα στάδια του πλανήτη!».
» Ποτέ δεν μετάνιωσα για συνεργασίες μου! Όταν μετά ξεπεράστηκε ο τρόπος διασκέδασης στην Πλάκα, αναγκάστηκα να πάω στην παραλία, στα μεγάλα μαγαζιά. Αλλά και εκεί έλεγα αυτά που ήθελα– τολμούσα να τραγουδάω π.χ. το “κι αν ο αγέρας φυσά” του Σεφέρη, σε ένα μαγαζί που τραγουδούσε λαϊκά ο Μπιθικώτσης και η Μοσχολιού. Ερχόταν ο ιδιοκτήτης και μου έλεγε: “Θέλω να είσαι εσύ τώρα, όπως ήταν παλιά ο Μπιθικώτσης, να το πάρεις επάνω σου, γύρω από εσένα να είναι όλοι!”. Τρομακτικά πράγματα! Έχω δουλέψει με πολύ σημαντικά άτομα στην καριέρα μου, αλλά και με ανθρώπους που είχαν τέτοια μιζέρια και τέτοια γκρίνια που έλεγα “αμάν, να τελειώνουμε!”.
» Ακούω πολλά είδη τραγουδιού. Αυτοί που μ’ αρέσουν σήμερα είναι ο Σωκράτης Μάλαμας, η Νατάσσα Μποφίλιου, η Γιώτα Νέγκα, ο Παντελής Θαλασσινός, η Ζουγανέλη, οι αδελφοί Κατσιμίχα από τους παλαιότερους, ο Ορφέας Περίδης– είναι αρκετοί και φοβάμαι μην αδικήσω κανέναν. Αν ένα τραγούδι είναι pop ή rock, εμένα δεν με νοιάζει φτάνει να μ’ αρέσει, να μου λέει κάτι.
» Όταν έχω ελεύθερο χρόνο μου αρέσει να διαβάζω -κυρίως ποίηση-, αλλά και να μπαίνω στο internet, να διαβάζω ωραία άρθρα, γιατί είναι και μερικοί γραφιάδες που είναι μαέστροι του λόγου κι είναι απόλαυση να παρακολουθείς τι γράφουν. Επίσης, διαβάζω όλες τις εφημερίδες μέσα από τις ιστοσελίδες τους – το προτιμώ πια, το συνήθισα εδώ και κάποια χρόνια. Μένω βόρεια της Αθήνας, στην Εκάλη, μου αρέσει να περπατάω εκεί, παρόλο που η θάλασσα μου αρέσει πιο πολύ, το αεράκι της. Ασχολούμαι, επίσης, πολύ με τα δύο εγγονάκια μου, τον Εμμανουήλ που είναι 13 ετών και τον Μιχαήλ-Άγγελο που είναι 10 ετών, τα οποία είναι ο παράδεισός μου επί της Γης!
» Όποτε μπορώ, βγαίνω συχνά έξω και με φίλους, με τον φίλο μου τον Δημήτρη τον Νανόπουλο π.χ., τον φυσικό, που μου μιλάει για το σύμπαν και τρελαίνομαι, με τον φίλο μου τον Φώτη τον μανάβη, αλλά και με τον Νίκο που έχει καφετέρια και μιλάμε για τα ποδοσφαιρικά μας– είμαι ΠΑΟΚ, όπως γνωρίζετε, και καταλαβαίνετε τι γίνεται κάθε φορά που νικά η ομάδα! Είναι κι άλλοι, πολλοί φίλοι, οι οποίοι χάθηκαν στο πέρασμα του χρόνου· μερικούς από αυτούς σας τους προανέφερα, τους οποίους, ωστόσο, πάντα έχω στην καρδιά μου και στη μνήμη μου ως την μεγαλύτερή μου “προίκα” στη ζωή. Αυτοί οι άνθρωποι μου λείπουν πολύ…
» Είμαι παντρεμένος 50 χρόνια, λίγο λιγότερα χρόνια απ’ όσο κρατάει κι η καριέρα μου δηλαδή, με την Ευαγγελία. Ερχόταν στην Πλάκα να με ακούει, μου άρεσε πολύ και τη φλέρταρα. Κάναμε δεσμό, πήγα επίσημα και την ζήτησα από τους γονείς της, αυτοί συμφώνησαν και παντρευτήκαμε. Ο γάμος είναι θέμα τύχης. Ένα πολύ μεγάλο μέρος της καριέρας μου οφείλεται στη Λίτσα! Το ότι δεν συμβιβάστηκα ποτέ και με τίποτα, το χρωστάω αποκλειστικά σ’ εκείνην! Η γυναίκα μου δεν ήταν απαιτητική. Έβαζε πάντα εμένα μπροστά και μετά τον εαυτό της, δεν την ενδιέφεραν τα λούσα. Όποτε πηγαίναμε στο εξωτερικό για τις συναυλίες μου, πάντοτε κοίταζε να ψωνίσει πρώτα κάτι για μένα και μετά για τον εαυτό της. Ακόμη και όταν είχαμε πολύ λίγα χρήματα.
» Η γυναίκα μου, επίσης -άλλο ένα πολύ σημαντικό “προσόν” που είχε– ποτέ δεν ζήλεψε τις θαυμάστριες, παρά τον πανικό που γινόταν. Καθόταν μάλιστα και απαντούσε εκείνη τα γράμματα που μου έστελναν– δεκάδες γράμματα, τι να σας λέω! Κρατάω μερικά και σήμερα σε σακούλες, για ενθύμιο. Αλίμονο, όμως, αν δεν υπήρχαν οι θαυμάστριες– θα ήμουνα “νεκρός” καλλιτεχνικά…
» Με τη Λίτσα έχουμε ένα γιο, τον Μίλτο, που είναι σχεδόν 50 ετών σήμερα. Δεν ασχολείται με το τραγούδι -δεν το θέλησε ποτέ και καλά έκανε-, ειδικεύτηκε στην οδοντιατρική, κι είμαι πολύ περήφανος γι’ αυτόν: Έκανε το διδακτορικό του, το μάστερ του, άριστος σε όλα, και διδάσκει, παράλληλα, και σε μεγάλα πανεπιστήμια της Αμερικής– αυτή την περίοδο είναι αντεπιστέλλον καθηγητής στο NYU (σ.σ. New York University) της Νέας Υόρκης, ένα από τα πιο σημαντικά ακαδημαϊκά Ιδρύματα του κόσμου. Είναι ένας πολύ καλός άνθρωπος, τίμιος και προκομμένος κι εμένα αυτά μου αρκούν για την ανατροφή που προσπαθήσαμε να του δώσουμε με τη μητέρα του.
» Ξέρετε, μερικές φορές κάθομαι και σκέφτομαι ότι στην καριέρα μου δεν θα έπρεπε να είμαι τόσο ευκολόπιστος, τόσο αφελής. Ήμουν πάντα ένα παιδί χαμογελαστό και θυμάμαι που μου έλεγαν οι παλιοί “σε λίγο θα σου κοπεί το γέλιο, η δουλειά που κάνεις είναι πολύ σκληρή!”. Πράγματι. Έτσι έγινε. Στην πορεία αντιμετώπισα πολλές ίντριγκες, βοήθησα όσους περισσότερους μπορούσα, αλλά ελάχιστα ήταν τα “ευχαριστώ” που πήρα. Ίσως να έπρεπε να ήμουν πιο προσεκτικός με κάποιες συνεργασίες μου, να κοίταζα πρώτα τον εαυτό μου. Δυστυχώς, πονηρεύτηκα πολύ αργά, στα 40 μου χρόνια.
» Στα οικονομικά μου, ήμουνα επίσης πολύ κακός. Μου έδιναν παραπάνω χρήματα κι εγώ έλεγα: “Μωρέ, κι αυτά μου φτάνουν!”. Όλα αυτά, όμως, συνέβαιναν επειδή ήμουνα από πολύ παιδί, χορτάτος. Δεν είχα “πείνα” για υλικά αγαθά, γι’ αυτό και δεν τα απαιτούσα ποτέ. Θα μπορούσα να είχα βγάλει πολλά λεφτά από αυτή τη δουλειά, αλλά έβγαλα τόσα όσα χρειαζόμουν για να ζω αξιοπρεπώς– ούτε καν πλούσια. Μου έλεγαν να πάω να τραγουδήσω στα παραλιακά μαγαζιά της εποχής, με 20 φορές παραπάνω χρήματα από όσα έπαιρνα αλλού κι έλεγα “όχι”, για να είμαι πιστός στο ρεπερτόριό μου. Το είχα αναφέρει τότε στον Γκάτσο και γέλαγε. Μου έλεγε: “Γιατί, νομίζεις εκεί στην Πλάκα που τραγουδάς, σε αγαπάνε; Τη δουλειά τους όλοι κάνουν. Έρχονται σ’ εσένα επειδή είσαι πιο φθηνός από τα άλλα μαγαζιά. Όταν πάρει ο Έλληνας το πρώτο του χιλιάρικο, θα πάει να το φάει στα μπουζούκια, δεν θα ‘ρθει σ’ εσένα!”. Τελικά, είχε δίκιο!.
» Αμέσως μετά την “Όμορφη Πόλη”, προγραμματίζουμε να κάνουμε κάποιες συναυλίες με τη Μαρία Φαραντούρη και τη Γιώτα Νέγκα, ενώ για τη συνέχεια υπάρχει μία πολύ ωραία πρόταση για μια μεγάλη περιοδεία στην Ελλάδα, στην Ευρώπη, στην Αμερική -μέχρι και για Νέα Ζηλανδία προσπαθούν, και για Ντουμπάι- μαζί με τραγουδιστές που δεν είναι ανακοινώσιμοι ακόμη, με ρεπερτόριο κυρίως από τον Μάνο Χατζιδάκι και τον Μίκη Θεοδωράκη, που είναι η “πηγή” όλων μας – πόσο μάλλον για μένα και την πορεία μου στο τραγούδι! Ξέρετε, μου αρέσει που λέω την “Αθανασία”, που την μαθαίνουν τα νέα παιδιά -50 ακριβώς χρόνια αφότου κυκλοφόρησε από τον Μάνο Χατζιδάκι και τον Νίκο Γκάτσο-, που σχηματίζουν χορωδίες και τραγουδάνε μαζί μου. Αυτό είναι το μέλλον!».
-Τι είναι για εσάς σήμερα η μουσική; Υπήρξε -και είναι- η ζωή μου η μουσική. Μέσα από τη μουσική ζω, εκφράζομαι, αναπνέω. Άσχετα αν αυτά που γράφονται σήμερα, δεν με ικανοποιούν. Αλλά η μουσική είναι ένα μέσον για να πας στον Παράδεισο!
–Από αυτό μεγάλο και πολύ σημαντικό ρεπερτόριο που έχετε, στα 60 περίπου χρόνια που τραγουδάτε -55 από τότε που κυκλοφορήσατε τον πρώτο σας δίσκο- αν θα ξεχωρίζατε τρία τραγούδια, το πολύ, ως «κόσμημά» σας, ποια θα επιλέγατε; Αυτό που μου ζητάτε είναι πάρα πολύ δύσκολο! Για να καταλάβετε, ο πρώτος μου προσωπικός δίσκος είχε κυκλοφορήσει το 1971, παράλληλα με τον δίσκο των Χατζιδάκι-Γκάτσου «Της Γης το Χρυσάφι», στον οποίο ερμήνευα τα μισά τραγούδια, μαζί με τη Δήμητρα Γαλάνη. Οπότε καταλαβαίνετε, τι ρεπερτόριο με ακολούθησε, από την αρχή κιόλας της πορείας μου… Θα σας πω, όμως. Η αρχή είναι το ήμισυ του παντός λένε, οπότε θα επέλεγα γι’ αρχή το «Στην Ελευσίνα μια φορά», των Δήμου Μούτση και Βασίλη Ανδρεόπουλου. Θα σας έλεγα, επίσης, τον «Τσάμικο» του Μάνου Χατζιδάκι και του Νίκου Γκάτσου, που αγαπώ πάρα πολύ, όπως και την «Πιρόγα» των Θάνου Μικρούτσικου και Άλκη Αλκαίου, που είναι κι αυτό ένα τραγούδι-σταθμός στο ελληνικό τραγούδι. Σας τα αναφέρω, βέβαια, αυτά τα τρία, αλλά, από την άλλη, φοβάμαι πόσα δεκάδες άλλα ίσως να έχω αδικήσει αυτή τη στιγμή… Για ένα πράγμα τολμώ να είμαι περήφανος στην καριέρα μου: Δεν παρακάλεσα ποτέ κανέναν να μου δώσει ένα τραγούδι! Ό,τι τραγούδι είπα, το είπα επειδή ήθελαν να μου το δώσουν οι δημιουργοί του. Με τη δική μου αξία το είπα. Έτσι προχώρησα, άλλωστε, ανέκαθεν: Βασιζόμενος στην αξία μου και μόνον!
–Ήταν τύχη το γεγονός πως ερμηνεύσατε τόσο σπουδαία τραγούδια στην καριέρα σας, νομίζετε; Ήταν και τύχη, αλλά αυτή η τύχη βασίστηκε και στα πολλά «όχι» που είπα. Τραγούδησα, άλλωστε, και «αντιεμπορικά» κομμάτια για την εποχή τους. Και μερικοί με χλεύαζαν γι’ αυτό! Αλλά θέλει πίστη κι αγάπη, για να πηγαίνεις σωστά σ’ αυτό που είσαι ταγμένος. Άφησα στην άκρη πολλά τραγούδια που οι άλλοι χαρακτήριζαν «εμπορικά», για να λέω την «Αθανασία» του Χατζιδάκι και του Γκάτσου, η οποία δεν έκανε καμία επιτυχία στη μπουάτ που εμφανιζόμουν τότε και την τραγουδούσα μπροστά σε άδειες καρέκλες σχεδόν. Αλλά, εγώ, ήξερα, πως κάνοντας τη συγκεκριμένη επιλογή, θα έβαζα το μικρό μου λιθαράκι στην ιστορία της μουσικής μακροπρόθεσμα. Χαιρόμουν με τις επιλογές που έκανα!
–Νομίζετε πως θα το αντιληφθείτε όταν πια δεν θα μπορείτε να τραγουδάτε τόσο καλά, όπως παλιά, αποφασίζοντας να σταματήσετε από το τραγούδι– όπως, άλλωστε, έχει κάνει και η Χαρούλα Αλεξίου; Έχω αποφασίσει να αποσυρθώ. Χωρίς να είναι θέμα «φωνής». Αν όλα πάνε καλά, και γίνει αυτή η μεγάλη περιοδεία το Καλοκαίρι που σας ανέφερα, με εκλεκτούς συναδέλφους, με ρεπερτόριο και των Χατζιδάκι-Θεοδωράκη, όπως προγραμματίζεται αυτές τις μέρες από την παραγωγή, θα σταματήσω μετά. Θα είναι σαν αποχαιρετιστήριο. Δεν θέλω τίποτ’ άλλο πια. Κουράστηκα. Μα, σκεφτείτε πως έχω και 60 περίπου χρόνια συνεχούς πορείας στο τραγούδι… Ε, πόσο πια; Άντε να κάνω καμιά συναυλία μετά, στη χάση και στη φέξη, για κανά φίλο, κάποια συμμετοχή, αλλά ως εκεί– θα αποσυρθώ. Είμαι, άλλωστε, απολύτως χορτασμένος! Τι άλλο να ζητήσω; Σκεφτείτε με τι τύχη με ευλόγησε ο Θεός στην καριέρα μου και στην προσωπική μου ζωή: Έχω πει όλους τους μεγάλους μας συνθέτες, στιχουργούς και ποιητές, η δουλειά μου αναγνωρίστηκε, θέλω να πιστεύω πως ο κόσμος όλος με σέβεται και με εκτιμά -κάτι που με πολύ κόπο και συνέπεια το κατάφερα, γιατί δύσκολα κερδίζεται!-, έχω τη γυναίκα μου, τον γιο μου, έχω τα εγγονάκια μου που είναι η ζωή μου όλη, θα ‘μαι μια χαρά. Δεν θέλω να ‘ρθει η στιγμή που να μου πουν οι άλλοι το «τέλος»– εγώ πρέπει να το πω!
-Εσείς, πώς θα θέλατε να σας θυμούνται στο μέλλον; Όπως είμαι! Γι’ αυτό που είμαι!
Ελεύθερα, 18.5.2025
