Μάρκους Στοκχάουζεν: Το μέλλον της ανθρωπότητας είναι η ενότητα

Ο σπουδαίος Γερμανός μουσικός, γιος του του πρωτοπόρου συνθέτη Καρλχάιντς Στοκχάουζεν, πιστεύει ακράδαντα ότι σύντομα θα ζούμε σ’ έναν κόσμο χωρίς πολέμους.

Αυτό που τον ξεχωρίζει, πέρα από τη δεξιοτεχνία του στην τρομπέτα το φλικόρνο και τη σύνθεση, είναι η παροιμιώδης αισιοδοξία του, καθώς μέσα από τη μουσική επιδιώκει να συμβάλει στην έλευση μιας νέας εποχής ενότητας και ειρήνης για την ανθρωπότητα. Ο πατέρας του, Καρλχάιντς Στοκχάουζεν (1928–2007), υπήρξε εξέχουσα μορφή του 20ού αιώνα που χάραξε νέες λεωφόρους στη συμφωνική και ηλεκτρονική μουσική και συγκαταλέγεται στους μεγάλους νεωτεριστές της ευρωπαϊκής μεταπολεμικής δημιουργίας, δίπλα στους Ιάννη Ξενάκη, Πιέρ Μπουλέζ, Λουτσιάνο Μπέριο, Γκιέργκι Λίγκετι, Τζον Κέιτζ κ.ά. Έθεσε τις βάσεις για μια νέα αισθητική που επηρέασε βαθιά ολόκληρες γενιές μουσικών. Για τον Μάρκους Στοκχάουζεν, αυτή η βαριά κληρονομιά αποτέλεσε συνάμα ευθύνη και προνόμιο: επί 25 χρόνια συνεργάστηκε μαζί του, ερμηνεύοντας εμβληματικά έργα, ενώ παράλληλα καλλιέργησε μια προσωπική γλώσσα και μια «διαισθητική μουσική» που κινείται ανάμεσα στη λόγια, την τζαζ, την πειραματική και την world. Τριάντα και πλέον χρόνια μετά την πρώτη του εμφάνιση στην Κύπρο- τότε με το Trio Aparis, πλάι στον ετεροθαλή αδερφό του Σίμον Στοκχάουζεν και τον ντράμερ Γιο Τένες- εμφανίζεται στη Λευκωσία με το υψηλών προδιαγραφών 4μελές Markus Stockhausen Group, στο πλαίσιο του Φεστιβάλ Αξιοθέας.

–Τι σημαίνει για εσάς το ότι φέρνετε τη μουσική σας στην Κύπρο; Είναι σημαντικό. Για διάφορους λόγους, δεν επισκεπτόμαστε συχνά χώρες της νοτιοανατολικής Ευρώπης. Έχω παίξει σε Ελλάδα, Τουρκία, Κύπρο, αλλά όχι όσο συχνά θέλω. Συνήθως αυτό που μ’ ευχαριστεί είναι η ανοιχτοσύνη και η ζεστασιά των ανθρώπων. Τους αρέσει η μουσική μας, ταιριάζει με την ιδιοσυγκρασία του ευρωπαϊκού νότου. Ένα κομμάτι του εαυτού μου έχει τέτοια χαρακτηριστικά. Ίσως έχω κάποια ελληνικά και ιταλικά ίχνη μέσα μου, ποιος ξέρει;

–Τι να περιμένει το κοινό; Η μουσική μας είναι ένας μοντέρνος τύπος τζαζ, βασισμένος επίσης στα κλασικά ιδανικά του ήχου, της αρμονίας, της μουσικής δωματίου. Δεν είμαστε τόσο προσανατολισμένοι προς τον αμερικανικό τύπο τζαζ, αλλά ήδη από παλιά εστιάζουμε στο τι μπορούμε εμείς ως Ευρωπαίοι να συνεισφέρουμε σ’ αυτή τη μορφή νέας, ανοιχτής, αυτοσχεδιαστικής μουσικής. Συχνά ρέουν το ένα μέσα στο άλλο, δεν καταλαβαίνεις καν αν πρόκειται για σύνθεση ή αυτοσχεδιασμό. Υπάρχει ελευθερία κι αυτό είναι ζωτικής σημασίας.

–Θεωρείτε ότι η αυτοσχεδιαστική μουσική μπορεί να ελευθερώσει το ανθρώπινο πνεύμα; Η μουσική είναι σύμβολο του μελλοντικού τρόπου ζωής, του πώς οι άνθρωποι θέλουμε να αντιμετωπίζουμε ο ένας τον άλλον. Θέλουμε να είμαστε ελεύθεροι. Περάσαμε χιλιάδες χρόνια καταπίεσης ή αυταρχικής διακυβέρνησης από καθεστώτα, μονάρχες κ.ο.κ. Παράλληλα, είχαμε την Εκκλησία, που επέβαλλε αυστηρούς κανόνες: πώς και τι να πιστεύεις, πώς να συμπεριφέρεσαι. Νιώθω ότι βρισκόμαστε στο κατώφλι μιας νέας συνείδησης. Η αυτοσχεδιαστική μουσική μοιάζει μ’ αυτή τη νέα συνείδηση γιατί επιτρέπει στον μουσικό να εκφραστεί πιο ελεύθερα. Αυτό ξεκίνησε πριν από περίπου 80 χρόνια με την πρώτη ανάπτυξη της τζαζ και πλέον έχει εξελιχθεί πολύ. Αυτή η μουσική επινοείται τη στιγμή που παίζεται· είναι ζωντανή, δεν είναι ερμηνεία συνθέσεων άλλων, αλλά δημιουργία στο παρόν. Αυτό είναι που της δίνει έναν ιδιαίτερο, ζωντανό χαρακτήρα. Θεωρώ ότι ο ακροατής εισπράττει αυτή την αίσθηση ελευθερίας. Κι αυτό ξυπνά μέσα του τη λαχτάρα. Είναι μια επιβεβαίωση της επιθυμίας να είμαστε ελεύθεροι.

–Αντιμετωπίζετε τον αυτοσχεδιασμό ως ενστικτώδη πράξη ή ως πειθαρχία που εξασκείται με τον χρόνο; Είναι σίγουρα μια εξασκημένη μορφή έκφρασης γιατί και στον αυτοσχεδιασμό κάνεις πρόβες, αξιολογείς τι έχεις κάνει. Έχω κάνει πολλές ηχογραφήσεις κι όταν ηχογραφείς και ακούς τον εαυτό σου, όλη η διαδικασία με τη μίξη, την επεξεργασία κ.λπ. σε καθιστά συνειδητοποιημένο για το τι και πώς το κάνεις. Υπάρχει εξάσκηση και στον αυτοσχεδιασμό, ατομικά και σε επίπεδο συνόλου, ειδικά αν παίζετε μαζί για καιρό. Αναπτύσσεται μια γλώσσα επικοινωνίας. Υπάρχει εξέλιξη. Ταυτόχρονα, είναι και αυθόρμητο. Πάντα, υπάρχει χώρος για έμπνευση της στιγμής. Αν δεν ήταν έτσι, αν δεν μου πρόσφερε αυτό το πεδίο ελεύθερης έκφρασης, νομίζω ότι δεν θα μ’ ενδιέφερε.

–Η πνευματικότητα στη μουσική είναι κάτι που εκδηλώνει ο καλλιτέχνης ή κάτι που ανακαλύπτει ο ακροατής; Η πνευματική διάσταση δεν χρειάζεται να υπάρχει, αλλά υπάρχει. Στην περίπτωσή μου, έχει σχέση με το πνευματικό περιεχόμενο μέσω του ποιος είμαι. Εντούτοις, δεν παρουσιάζουμε μόνο διαλογιστική μουσική. Ενίοτε είναι ρυθμική, πολύχρωμη, ποικιλόμορφη. Είναι ένα ολόκληρο φάσμα κι ίσως σε κάποιες συνθέσεις ή στιγμές να νιώσετε τα βάθη της πνευματικότητας. Αλλά αυτό αφορά την ατομική αντίληψη του ακροατή. Είναι κάτι εγγενές στη μουσική μας.

–Από πού προέρχεται η βαθιά πνευματική και διαλογιστική ποιότητα της μουσικής σας; Μεγάλωσα με τον πατέρα μου, τον Καρλχάιντς Στοκχάουζεν, που ήταν ένας ξεχωριστός και πνευματικός άνθρωπος. Σε πολλά από τα έργα του υπάρχουν πραγματικά κοσμικές διαστάσεις, υπάρχει πνευματικό περιεχόμενο. Αν δείτε τον μεγάλο κύκλο όπερών του, «Licht» (Φως), υπάρχουν πολλές αναφορές σε κοσμικές διαστάσεις. Μιλά, λ.χ., για τον Αρχάγγελο Μιχαήλ ή τον Εωσφόρο. Σε ένα πρώιμο ηλεκτρονικό έργο του, το «Gesang der Jünglinge» (Τραγούδι των Νέων), μια παιδική φωνή αγοριού παραθέτει αποσπάσματα από τη Βίβλο. Ο πατέρας μου υπήρξε θρησκευόμενος. Κι αυτό μού έδωσε μια ώθηση προς αυτή την κατεύθυνση.

–Με ποιον τρόπο σας παρότρυνε; Όταν ήμασταν μικροί, μάς έδινε βιβλία του Ινδού μυστικιστή και μουσικού Χαζράτ Ιναγιάτ Χαν, που ήταν μουσικός, μουσικολόγος και δάσκαλος του Σουφισμού. Έγραψε όμορφα βιβλία για τη μουσική και το σύμπαν, όπου συνειδητοποιείς ολόκληρη τη διάσταση της εξήγησης ότι τα πάντα είναι μουσική. Τα πάντα είναι παλμός. Τα πάντα είναι ήχος. Στη Βίβλο λέμε «Εν αρχή ην ο Λόγος»· εδώ ισχύει ότι «εν αρχή ην ο ήχος». Ή, όπως λένε οι Ινδοί, «Nada brahman»: τα πάντα είναι ήχος. Αυτό σημαίνει ότι τα πάντα είναι παλμός, ζωντανή ουσία. Όλες αυτές οι σκέψεις με επηρέασαν.

–Ο πατέρας σας υπήρξε από τους πιο επιδραστικούς και αμφιλεγόμενους συνθέτες του προηγούμενου αιώνα. Ποιο είναι το πιο σημαντικό μάθημα που πήρατε από αυτόν; Μια πτυχή είναι η φαντασία, η ικανότητα να υλοποιεί και τις πιο παράξενες ιδέες. Αυτό απαιτεί έναν πρακτικό χαρακτήρα. Σ’ αυτή τη ζωή, πρέπει να αντιμετωπίζουμε την ύλη, τα τεχνικά εμπόδια και να τα ξεπερνούμε, να βρίσκουμε τρόπους να κάνουμε πράξη τις ιδέες. Ήταν μάστορας σ’ αυτό. Δεν δεχόταν εμπόδια ή φραγμούς. Μια άλλη πτυχή είναι η γενναιοδωρία του. Αυτό, όμως, που τον έκανε να ξεχωρίζει περισσότερο- και αποδείχτηκε ιδιαίτερα διδακτικό για μένα- ήταν η τελειομανία του. Ήταν περφεξιονιστής, δεν τα παρατούσε μέχρι να προσφέρει απόλυτα τον εαυτό του για να φτιάξει κάτι όμορφο. Πραγματικά, έδινε τα πάντα μέχρι να γίνει όσο πιο τέλειο γινόταν. Στην πραγματικότητα, αυτό αποκαλύπτει και την πνευματικότητά του. Είναι σαν ανταπόδοση προς τη ζωή. Η γενική του στάση ήταν ότι λαμβάνουμε τη ζωή ως δώρο και της επιστρέφουμε κάτι μέσα απ’ αυτό που κάνουμε.

–Ποια από τα έργα του θεωρείτε ότι αντιπροσωπεύουν καλύτερα τη μεγαλοφυΐα του; Θα αναφέρω επιγραμματικά 5-6 έργα. Ανέφερα ήδη το «Τραγούδι των Νέων», ηλεκτρονική μουσική με φωνή από τη δεκαετία του ’50. Είναι το «Gruppen», έργο για τρεις ορχήστρες. Το «Hymnen» (Ύμνοι), ηλεκτρονική μουσική με βάση ύμνους από όλο τον κόσμο. Το «Mantra», έργο για δύο πιάνα και δακτυλιοειδή διαμόρφωση. Το «Sirius», ηλεκτρονική μουσική και τέσσερις σολίστες- παίζω κι εγώ στο «Sirius». Η όπερα «Πέμπτη» από τη σειρά «Φως», στην οποία επίσης παίζω στη δεύτερη πράξη. Το «Ταξίδι του Μιχαήλ Γύρω από τη Γη» είναι σαν κονσέρτο για τρομπέτα διάρκειας περίπου 48 λεπτών. Όλα αυτά είναι αριστουργήματα.

–Πώς η avant-garde αισθητική του επηρέασε τη δική σας εξέλιξη και πού συνειδητά αποκλίνατε; Δεν μπορώ να πω συγκεκριμένα ότι το τάδε ή το δείνα έργο του με επηρέασε, επειδή τα έχω ακούσει όλα. Όμως, μέσα από την ενασχόλησή μου, το παίξιμο, την έρευνα στην τζαζ, άρχισα να διαγράφω ήδη από νωρίς τον δικό μου δρόμο και αφομοίωσα τη γλώσσα του αυτοσχεδιασμού, της ελεύθερης και πιο διαισθητικής μουσικής. Ειδικά στην αυτοσχεδιαστική σύνθεση, μπορώ να φτάσω μακριά ακόμη και σε παράξενους, αφηρημένους ήχους, που προέρχονται από τον κόσμο της νέας μουσικής, της ηλεκτρονικής. Η γλώσσα της δικής μου ψυχής είναι πιο αρμονική. Επίσης, εγώ παίζω. Κύρια όργανά μου είναι η τρομπέτα και το φλικόρνο. Οπότε, καθημερινά έρχομαι αντιμέτωπος με τη μελωδία κι αυτό με επηρεάζει βαθιά. Είμαι πιο μελωδικός και λιγότερο αφηρημένος απ’ ό,τι εκείνος. Επιπλέον, δεν προσπαθώ με κάθε έργο ή κάθε κυκλοφορία να φτιάξω κάτι εντελώς καινούριο. Για εκείνον αυτό αποτελούσε προϋπόθεση. Έθετε στον εαυτό του αυτή την πρόκληση, με την απαίτηση να φτιάχνει κάθε φορά κάτι που δεν είχε προϋπάρξει. Στη δική μου δουλειά υπάρχουν παραλλαγές στοιχείων που έχω ήδη δουλέψει, αν και εξακολουθεί, φυσικά, να υπάρχει η προδιάθεση να εξελίσσομαι.

–Νιώσατε ποτέ να σας βαραίνει το φορτίο της κληρονομιάς του; Ή σας ενδυνάμωσε για να βρείτε τη δική σας φωνή; Ναι, υπήρχε ένα συγκεκριμένο βάρος, που μου έδινε την αίσθηση της ευθύνης, ούτως ώστε, ό,τι κάνω, να το κάνω καλά. Από την άλλη, ισχύει κι ότι με ενδυνάμωσε, με ενθάρρυνε. Ήταν ένα παράδειγμα για μένα. Αποτέλεσε ευτύχημα και τεράστια ευκαιρία στη ζωή μου ότι ήμουν γιος του κι ότι έπαιξα μαζί του για 25 χρόνια.

-Ορισμένοι βρίσκουν τη μουσική του δύσκολα προσβάσιμη. Πώς θα ενθαρρύνατε νέα ακροατήρια ώστε να προσεγγίσουν το έργο του; Είναι δύσκολο να επιλέξει κάποιος ένα από τα πολλά και διαφορετικά έργα για να δημιουργήσει μια γενική εικόνα. Ωστόσο, αν διαλέξει, οποιαδήποτε από τις συνθέσεις του, καλό είναι να φροντίσει να την ακούσει πολλές φορές. Έτσι θα εξασκηθεί κατανοώντας καλύτερα τη μουσική μέσα από την ακρόαση. Αν θέλει, μπορεί επίσης να παραγγείλει τις παρτιτούρες και να τις διαβάσει. Έτσι θα μάθει ακόμη περισσότερα για το πώς φτιάχνεται και πώς διατυπώνεται η μουσική. Αν πάρεις έναν μεγάλο φιλόσοφο και θέλεις να καταλάβεις τι γράφει, δεν τον διαβάζεις μία φορά. Πρέπει να εμβαθύνεις, να τον μελετήσεις. Αυτό ήθελε πάντα ο πατέρας μου: να μελετούν οι άνθρωποι τη μουσική του κι όχι απλά να λένε «μ’ αρέσει» ή «δεν μ’ αρέσει». Να ανακαλύψουν πώς είναι φτιαγμένη και το πνεύμα που κρύβεται πίσω της.

–Εννοείτε τη φιλοσοφία της; Ναι, μιλάω για τη γνώση της μορφογενετικής· για το πώς τοποθετούνται οι φόρμες, πώς δημιουργείται μια σύνθεση. Η λέξη «σύνθεση» (composition) αυτό σημαίνει: συνθέτεις, συνδυάζεις κάτι. Ο πατέρας μου χρησιμοποιούσε συχνά την ακολουθία Φιμπονάτσι και τη χρυσή αναλογία, έκανε ακριβείς υπολογισμούς, πριν καταλήξει σε μια σύνθεση, γνωρίζοντας ακριβώς τι ήθελε. Αν πάρεις ένα έργο όπως το «Inori για ορχήστρα» και μερικά «Mind Dances» είναι εξαιρετικά παραδείγματα για το πώς εξελίσσεται μέσα σε μια ορχηστρική σύνθεση. Πρώτα ο ρυθμός, μετά η μελωδία, μετά η αρμονία και μετά η πολυφωνία.

–Πέρα από τις μουσικές του καινοτομίες, ποιες ανθρώπινες ποιότητες του Καρλχάιντς Στοκχάουζεν αξίζει να θυμόμαστε; Αναφέρθηκα ήδη στη γενναιοδωρία του. Θα πω και το χιούμορ του. Ήταν πνευματώδης, διανοητικά λαμπρός κι είχε τεράστια ικανότητα συγκέντρωσης. Η ικανότητά του να εστιάζει σ’ αυτό που κάνει ήταν παροιμιώδης. Ήταν άνθρωπος χαρισματικός, απ’ αυτούς που όταν μπαίνουν στο δωμάτιο τραβάνε αμέσως την προσοχή. Μια ισχυρή προσωπικότητα και παρουσία. Από τους ανθρώπους που δεν συναντάς συχνά.

–Σ’ έναν κόσμο ταραγμένο από κρίσεις και αβεβαιότητες, ποιο ρόλο μπορεί να παίξει η μουσική στην ίαση και στην ενίσχυση της ανθρώπινης σύνδεσης; Η μουσική μπορεί να έχει θεραπευτική επίδραση ή ενδυναμωτικό μήνυμα και παλμό για τους ανθρώπους. Το πιστεύω απόλυτα. Είναι καλή για μένα όταν τη δημιουργώ, αλλά είναι καλή και για τους ανθρώπους. Μπορεί να μας ανυψώσει, να μας φέρει σε επαφή με τα βαθύτερα αισθήματά μας. Ο μηχανισμός είναι η αντήχηση. Μέσα από τη μουσική προκαλείς, μέσω της αντήχησης, κάτι αντίστοιχο στον ακροατή. Κι επίσης, η μουσική μπορεί να υπερβεί εύκολα τα όρια, επειδή είναι μια γλώσσα μη λεκτική, μη διανοητική, δεν είναι εννοιολογική με την έννοια της πολιτικής ή της θρησκείας, ή των συστημάτων που μας χωρίζουν, των διαφορετικών πεποιθήσεων.

–Λέτε πως αποτελεί μια πράξη ένωσης, μια πρόσκληση προς την οικουμενικότητα; Η μουσική είναι ενωτική κι εμείς ως μουσικοί έχουμε την ευκαιρία και τον ρόλο να υπερβούμε τα όρια, τα τεχνητά φράγματα, τους διαχωρισμούς. Καλούμαστε να ενώσουμε τους ανθρώπους και μπορούμε να το κάνουμε. Είναι μια οικουμενική γλώσσα, οι άνθρωποι με καταλαβαίνουν και με νιώθουν. Δεν νομίζω ότι οι άνθρωποι στην Αφρική, την Αμερική, την Ευρώπη, την Ασία, την Αυστραλία έχουμε διαφορετικά συναισθήματα και επιθυμίες. Είμαστε παρόμοιοι ως προς τη βασική μας κατασκευή. Αυτό που μας χωρίζει είναι το πώς μεγαλώνουμε: έθιμα, πεποιθήσεις, πολιτικά και θρησκευτικά συστήματα που βλέπουμε και σήμερα πόσο εύκολα οδηγούν σε καταστροφικές εξελίξεις. Το μέλλον της ανθρωπότητας το βλέπω πολύ καθαρά: είναι η ενότητα, η συνεργασία, η αλληλοκατανόηση, η ίση κατανομή των πόρων που έχουμε και χρειαζόμαστε. Τα ορυκτά, το πετρέλαιο, τις πρώτες ύλες μπορούμε να τις μοιράσουμε όσο γίνεται ισομερώς. Αυτό είναι το επόμενο βήμα.

–Πώς το φαντάζεστε αυτό το βήμα; Θα γίνει από τη μια μέρα στην άλλη; Πιστεύω ακράδαντα ότι αυτό που βλέπουμε τώρα, αυτοί οι σκληροί πόλεμοι, είναι απομεινάρια μιας παλιάς νοοτροπίας που, κατά τη γνώμη μου, έχει ήδη παρέλθει. Μπορούμε εύκολα να καταλάβουμε ότι αυτός ο τρόπος συμπεριφοράς είναι παρωχημένος. Δεν είναι εκεί που θέλουμε να πάμε. Αυτή η συμπεριφορά της επιθετικότητας, της σκληρότητας, της βίας, δεν μπορεί να είναι παράδειγμα για τα παιδιά μας.Δεν μπορούν να ορίζουν το μέλλον που θέλουμε να τους παραδώσουμε. Πρέπει να είμαστε σαφείς για το ποιο μέλλον φανταζόμαστε, ποιο όραμα έχουμε, όχι μόνο για τη χώρα ή την οικογένειά μας, αλλά για όλη την ανθρωπότητα, όλη την πλάση. Νομίζω ότι προχωράμε προς αυτή τη νέα συνείδηση. Έχουμε πλέον τα τεχνικά μέσα. Έχουμε τα μέσα επικοινωνίας. Και συμβαίνει σιγά- σιγά.

–Πιστεύετε ότι είμαστε σε βάση μετάβασης προς έναν ιδανικότερο κόσμο; Οι άνθρωποι συζητούν πώς μπορούμε να δημιουργήσουμε παγκόσμια ειρήνη, πώς να πετύχουμε την ίση κατανομή πόρων. Πρέπει να διερωτηθούμε πού θέλουμε να βρεθούμε σε 50, σε 100, σε 500 χρόνια. Πώς θέλουμε να δούμε τη Γη; Στη δική μου οπτική, όλοι οι πόλεμοι θα τελειώσουν σύντομα. Θα έχουμε δίκαιη κατανομή φαγητού, νερού, ενέργειας. Έχουμε πλέον πρόσβαση και στην κοσμική ενέργεια και δεν είναι τόσο απαραίτητο να καίμε αέριο ή ορυκτά. Έχουμε την ηλιακή, την αιολική ενέργεια, υπάρχει επίσης κι άλλη κοσμική ενέργεια που σύντομα θα ανακαλύψουμε. Έτσι, σ’ ένα άμεσο μέλλον, θα μπορούσαμε να είμαστε εντελώς ελεύθεροι από όλους αυτούς τους ανταγωνισμούς και την αδυσώπητη μάχη πάνω στον έλεγχο των πόρων, που φέρνει αυτή την εξωφρενική ανισότητα μεταξύ πλουσίων και φτωχών. Πρέπει να βρούμε έναν μέσο δρόμο, μια χρυσή τομή και μπορούμε να τον βρούμε. Είναι απλώς ζήτημα οράματος και θέλησης.

–Ακούγεται ωραίο, αλλά δεν νομίζετε ότι ακούγεται και λίγο ουτοπικό; Έχει να κάνει με το πώς θέλουμε να πορευτούμε. Αν αποδεχτούμε ότι αυτό είναι ουτοπικό, αποδεχόμαστε ότι όλα θα συνεχίσουν όπως πριν, δηλαδή μια πορεία προς τον γκρεμό. Αν όχι, πρέπει να ορίσουμε τον στόχο και να μείνουμε αφοσιωμένοι σ’ αυτόν. Πρέπει να είμαστε αισιόδοξοι και πρακτικοί. Να χρησιμοποιούμε τη νοημοσύνη και τη δύναμη της θέλησής μας. Μιλούσαμε πριν για τον ήχο ως οικουμενική γλώσσα. Όλα όσα δονούνται– τα συναισθήματά μας, οι σκέψεις μας- επηρεάζουν ολόκληρο το ενεργειακό πεδίο. Άρα κάνει μεγάλη διαφορά το τι σκεφτόμαστε, πράττουμε, αισθανόμαστε. Εκπέμπουμε συνεχώς δονήσεις μέσα στο Όλον κι αυτό είναι που μπορεί ν’ αλλάξει.

• INFO Λευκωσία, Αρχοντικό Αξιοθέας, 8.30μ.μ. Το Markus Stockhausen Group παρουσιάζει κομμάτια από τα άλμπουμ «Celebration», «Tales» και «Far Into The Star», 28ο Πολιτιστικό Φεστιβάλ Πανεπιστημίου Κύπρου, 22894531. Για το έργο του Καρλχάιντς Στοκχάουζεν στο stockhausen-verlag.com ή στο stockhausen.org.

Ελεύθερα, 5.10.2025