Κώστας Λεοντίου: Η λογοτεχνική έκφραση απαλλάσσει από το βαρίδι της αυτολογοκρισίας

Ένα πολυφωνικό αφήγημα που κινείται ανάμεσα στη μυθοπλασία και το χρονογράφημα είναι το βιβλίο του Κώστα Λεοντίου «Στην άκρη του χρόνου», που επιχειρεί μια καυστική και στοχαστική αποτύπωση της κυπριακής κοινωνίας. Μνήμες του 1974, μεταμορφώσεις του αστικού χώρου, επίκαιρα και συχνά «αιρετικά» ζητήματα συνομιλούν στο ίδιο πεδίο, συνθέτοντας έναν κόμβο όπου το παρελθόν, το παρόν και το μέλλον διασταυρώνονται. Το βιβλίο, σε αναθεωρημένη μορφή, κρατά ίχνη από την πρώτη του εκδοχή (Η Αγνώριστη Άνοιξη, 2001), όμως εδώ αποκτά νέα ζωή και αναμετριέται με τη μνήμη, την ταυτότητα και τις μεταμορφώσεις του τόπου.

-«Στην άκρη του χρόνου»: τι σημαίνει τελικά αυτός ο τίτλος για εσάς; Ο τίτλος του ανανεωμένου αφηγήματος συμβολίζει και παραπέμπει στη συνεχή ροή του χρόνου, με ορόσημα συλλογικά και ατομικά, όπου οι πρωταγωνιστές καρκινοβατούν στη σκιά εξωτερικών και εσωτερικών δαιμόνων. Πρωταγωνιστές που ακροβατούν αναζητώντας ισορροπία γαλήνη και ευτυχία μέσω μιας δικαίωσης. Το ταξίδι στο παρελθόν με συνειρμικά flashbacks δεν συνοδεύεται πάντοτε από μια γλυκιά νοσταλγία αλλά σηματοδοτείται και βαρύνεται από εφιαλτικές τραγωδίες χωρίς κάθαρση, από εγκληματική βία χωρίς τιμωρία. Το μέλλον είναι υποθηκευμένο από το παρελθόν και το παρόν καθορίζει και προδιαγράφει το μέλλον. Η Νέμεσις πλανάται νοερά αλλά δεν εμφανίζεται. «Στην άκρη του χρόνου» το απρόσμενο συναπάντημα ή μήπως οι χαμένες προσδοκίες;

–Ποιο ήταν το κίνητρο για την επιστροφή σ’ αυτό το έργο, ύστερα από είκοσι και πλέον χρόνια; Το αφήγημα με την πρωταρχική του μορφή εκδόθηκε με τον τίτλο «Η Αγνώριστη Άνοιξη», στις αρχές της χιλιετίας, χωρίς παρουσίαση και δημοσιοποίηση, λόγω συγκυριών. Πέρσι, όταν ήταν η επέτειος των 50 χρόνων, πρότεινα να αναγνωστούν σε μια εκδήλωση κάποια ενδεικτικά αποσπάσματα. Ευχάριστη υπήρξε η έκπληξή μου επειδή φίλοι με παρότρυναν και με έπεισαν ότι το αφήγημα αυτό έπρεπε να ανασυρθεί από το περιθώριο και να επανεκδοθεί. Φυσικά δεν ήθελα να φαίνεται σαν «ξαναζεσταμένο φαγητό». Τελικά, το νεόδμητο αφήγημα με τους καίριους προβληματισμούς είναι διαχρονικά επίκαιρο με θεματολογία που συνθέτει διάφορες πραγματικότητες. Μετά τις αλλαγές με το νυστέρι, το φρεσκαρισμένο κείμενο έγινε πολύ θετικά αποδεκτό από τον γνωστό εκδοτικό οίκο Αρμίδα.  

–Πώς αντιλαμβάνεστε το μεταίχμιο ανάμεσα στη μυθοπλασία και το χρονογράφημα; Στο αφήγημα όντως η μυθοπλασία υφαίνεται με ιστορικά γεγονότα όπου το κωμικό πλέκεται με το τραγικό, όπου ραδιοφωνικές εκπομπές λειτουργούν ως υπόκρουση στα δρώμενα αλλά κι ως σημεία αναφοράς: είτε πρόκειται για ένα επαναλαμβανόμενο ποδοσφαιρικό ντέρμπι, είτε για ένα ατελείωτο βουκολικό μελόδραμα εν είδει στερεότυπου κυπριώτικου σκετς, τα οποία λειτουργούν ως συρραφή στο κολλάζ, ως πυξίδα του παρόντος. Ένα αφήγημα με έντονους κοινωνικούς προβληματισμούς, όχι όμως με κοινωνιολογικές αξιώσεις. Για παράδειγμα, μια καθαρίστρια πληροφορείται τυχαία την παραμονή του πραξικοπήματος τα σχέδια των φιλοχουντικών και προσπαθεί απεγνωσμένα και μάταια να ανατρέψει τον ρου της ιστορίας. Χρόνια μετά, σε ένα επετειακό πρόγραμμα έχει την ευκαιρία να βγει στον αέρα για να ανασκευάσει καταθέτοντας τη δική της μαρτυρία. Τελευταία στιγμή, όμως, μετανιώνει ίσως γιατί διαισθάνεται ότι ματαιοπονεί.

–Πώς η λογοτεχνία αποκαλύπτει περισσότερα απ’ ό,τι θα επέτρεπε μια πολιτική ή ιστορική ανάλυση; Στην ιστορική προσέγγιση επιβάλλεται αντικειμενικότητα και αμεροληψία. Το αφήγημα πρέπει όσο γίνεται να είναι βασισμένο σε αυθεντικές πρωτογενείς πηγές και όχι σε φιλτραρισμένα ιδεολογήματα. Στην πολιτική επικρατεί συχνά η ξύλινη γλώσσα ή ακόμα η δημοφιλής και εύπεπτη επικοινωνία για το κοινό στο οποίο απευθύνεται, δηλαδή με τέτοιο τρόπο δομημένη ώστε οι αποδέχτες να λαμβάνουν τα μηνύματα που τους βολεύουν. Η λογοτεχνική έκφραση απαλλάσσει από το βαρίδι της αυτολογοκρισίας και συχνά οι πρωταγωνιστές δεν άγονται και φέρονται όπως τα ρομπότ αλλά αυτονομούνται. Θυμάμαι όταν κάποιος πολιτικός είχε προσάψει την κατηγορία σε μια ποιήτρια ότι το έργο της ήταν «ελλειμματικό» γιατί υπήρχαν παραλείψεις γεγονότων, τού απάντησε πως ένα λογοτεχνικό έργο δεν είναι κυβερνητικό ανακοινωθέν. Αλλά και το ιστορικό αφήγημα δεν είναι πάντοτε τόσο αντικειμενικό όσο νομίζουμε. Για παράδειγμα, αιώνες μετά δεν είμαστε βέβαιοι πέραν πάσης λογικής αμφιβολίας ότι ένοχος για την πυρκαγιά στη Ρώμη το 64 μ.Χ. ήταν ο Νέρων.

–Τι αφηγούνται οι πόλεις για την ταυτότητα και πόσο «ξένες» μπορεί να γίνουν μέσα σε λίγες δεκαετίες; Η πόλη- φάντασμα, η αιχμάλωτη πόλη έρμαιο στη φθορά όπου ο χρόνος σταμάτησε είναι παρούσα στο αφήγημα. Είναι οι άλλες πόλεις με τη ψυχή τους που χάνεται, με το ιστορικό τους κέντρο που παραμελείται ή εξαφανίζεται, με τις γραφικές λαϊκές γειτονιές που αποτελούν ανάμνηση, τα δένδρα που πεθαίνουν όρθια, λόγω της αδηφάγου ανάπτυξης των ντιβέλοπερς, με την ανεξέλεγκτη εισβολή του μπετόν. Η αλλοτρίωση των ανθρώπων οδηγεί στην αλλοτρίωση της πολιτείας ή μήπως, αντίστροφα, η αλλοτρίωση της πολιτείας οδηγεί στην αλλοτρίωση αξιών, χαρακτήρων και ψυχοσύνθεσης; Πρόκειται για σχέση αμφίδρομη; Ιδού το ερώτημα.

• INFO: Το βιβλίο «Στην άκρη του χρόνου» παρουσιάζεται την Τετάρτη 17 Σεπτεμβρίου, στις 7μ.μ. στο Μουσείο Αρχιεπισκόπου Κυπριανού Στροβόλου από τον ποιητή- κριτικό λογοτεχνίας Γιώργο Φράγκο. Παρέμβαση: Γιώργος Κουκουμάς, βουλευτής, εκπρόσωπος Τύπου ΑΚΕΛ. Χαιρετισμοί: Μαρία Μιχαηλίδου, πρόεδρος Ομίλου Φίλων Δημοτικής Βιβλιοθήκης Στροβόλου, Εύα Πολυβίου, πρόεδρος ΚΕΛΟΠΟΣ, Ελευθέριος Πλουτάρχου, πρόεδρος Ένωσης Λογοτεχνών Κύπρου

Ελεύθερα, 14.9.2025