Τρώμε βιαστικά, κινούμαστε ελάχιστα και περνάμε ολοένα και περισσότερες ώρες μπροστά από μια οθόνη. Η παχυσαρκία στα παιδιά αυξάνεται, οι ενήλικες γυμνάζονται όλο και λιγότερο, ενώ το παραδοσιακό πιάτο με το ελαιόλαδο και τα όσπρια έχει δώσει τη θέση του στο fast food και στα delivery.
Η Κύπρος καταγράφει πλέον ένα από τα υψηλότερα ποσοστά παχυσαρκίας και καθιστικής ζωής στην Ευρώπη, ενώ η κακή διατροφή και η έλλειψη άσκησης συνδέονται άμεσα με τα αυξημένα περιστατικά καρδιοπαθειών, διαβήτη και καρκίνου.
Από τον σχολικό λαχανόκηπο και τη μετατροπή των οίκων ευγηρίας σε κέντρα ευεξίας, μέχρι την καθιέρωση προειδοποιητικών ετικετών στις συσκευασίες τροφίμων, και από την κοινωνική συνταγογράφηση» μέχρι τον μηδενικό ΦΠΑ σε φρούτα, λαχανικά και ελαιόλαδο, η «Εθνική Στρατηγική για τη Βελτίωση της Ποιότητας Ζωής του Πληθυσμού μέσω της Υγιεινής Διατροφής και της Σωματικής Δραστηριότητας 2025–2030», βάζει πολύ ψηλά τον πήχη με στόχο να καταστεί ο υγιεινός τρόπος ζωής εύκολη, προσιτή αλλά και αυθόρμητη επιλογή για όλους.
Η στρατηγική στηρίζεται σε τρεις βασικούς πυλώνες: Προώθηση της υγιεινής διατροφής και της σωματικής δραστηριότητας μέσα από εκπαίδευση και ευαισθητοποίηση, δημιουργία υποστηρικτικών υποδομών, ενίσχυση της χρηστής διακυβέρνησης και των πολιτικών υγείας, με νομοθεσίες, κίνητρα, και μηχανισμούς παρακολούθησης.
Περιλαμβάνει όμως και δράσεις που αφορούν τη «θέσπιση νομοθεσίας αλλά και την παραχώρηση κινήτρων για την προώθηση υγιεινών επιλογών» και συγκεκριμένα, την «ανάπτυξη πολιτικών που καθιστούν τα υγιεινά τρόφιμα πιο προσιτά και τα ανθυγιεινά τρόφιμα λιγότερο προσιτά στους πολίτες, εφαρμόζοντας μηδενικό συντελεστή ΦΠΑ σε συγκεκριμένα προϊόντα, τα οποία περιλαμβάνονται στην παραδοσιακή Μεσογειακή διατροφή (π.χ. φρούτα και λαχανικά και ελαιόλαδο), και την ταυτόχρονη αύξηση της φορολογίας σε συγκεκριμένα προϊόντα για τα οποία υπάρχουν ξεκάθαρα στοιχεία στη βιβλιογραφία όσον αφορά τις επιβλαβείς επιδράσεις τους στην υγεία (π.χ. γλυκά, ζαχαρούχα αναψυκτικά και αλμυρά σνακ).
Η σημερινή εικόνα υγείας των Κυπρίων
Σύμφωνα με τα όσα καταγράφονται στην εθνική στρατηγική, η κατάσταση της υγείας αλλά και οι συνήθειες των Κυπρίων στη σύγχρονη εποχή κινούνται σε επικίνδυνα επίπεδα.
Το προσδόκιμο ζωής κατά τη γέννηση ανέρχεται στα 81,7 έτη, ένα έτος ψηλότερα από τον μέσο όρο της ΕΕ. Οι γυναίκες ζουν περισσότερο (83,6 έτη) από τους άνδρες (79,9 έτη), αλλά, το προσδόκιμο υγιούς ζωής φτάνει τα 66 έτη.
Η συννοσηρότητα στους ηλικιωμένους παραμένει υψηλή, με 30% των ανδρών και 44% των γυναικών άνω των 65 ετών να πάσχουν από περισσότερες από μία χρόνιες παθήσεις ενώ η παχυσαρκία στους ενήλικες υπολογίζεται στο 14,6%, ενώ στα παιδιά ηλικίας 6–9 ετών το ποσοστό των υπέρβαρων ή παχύσαρκων φτάνει το 62%, το υψηλότερο στην Ευρώπη.
Επίσης, η ψυχική υγεία αποτελεί έναν από τους πλέον ανησυχητικούς τομείς για την κυπριακή κοινωνία. Περίπου 17,2% των ενηλίκων αντιμετωπίζουν μακροχρόνια προβλήματα ψυχικής υγείας, ενώ οι αγχώδεις διαταραχές (7,2%) και η κατάθλιψη (3,8%) είναι οι πιο συχνές.
Περαιτέρω, τα καρδιαγγειακά νοσήματα, ο καρκίνος, τα μυοσκελετικά προβλήματα και οι ψυχικές παθήσεις αποτελούν τους βασικούς παράγοντες αναπηρίας και απώλειας ποιοτικών ετών ζωής.
Οι ηλικιωμένοι άνδρες με περιορισμούς στις καθημερινές δραστηριότητες ανέρχονται στο 14% (έναντι 22% στην ΕΕ), ενώ οι γυναίκες στο 23% (έναντι 30%).
Σε ό,τι αφορά τη διατροφή, μόλις 8% των ενηλίκων καταναλώνουν τις συνιστώμενες πέντε μερίδες φρούτων και λαχανικών ημερησίως, ενώ η κατανάλωση δημητριακών ολικής άλεσης είναι χαμηλή (10 γρ/ημέρα).
Αντίθετα, η κατανάλωση ζαχαρούχων αναψυκτικών είναι αυξημένη με το 37% των Κυπρίων τα καταναλώνουν τουλάχιστον μία φορά την εβδομάδα, έναντι 25% στην ΕΕ.
Ιδιαίτερα ανησυχητικά είναι και τα δεδομένα για τη σωματική δραστηριότητα. Μόνο το 11% των ενηλίκων ασχολούνται συστηματικά με αθλήματα και μόλις το 9% πραγματοποιεί έντονη ή μέτρια άσκηση πάνω από δύο ώρες την εβδομάδα.
Στα παιδιά η εικόνα είναι εξίσου ανησυχητική: Μόνο 16% επιτυγχάνουν τα προτεινόμενα 60 λεπτά ημερήσιας δραστηριότητας, με σαφή ανισότητα φύλου (αγόρια 21%, κορίτσια 11%).
Σε ό,τι αφορά την ποιότητα ζωής, παρά το υψηλό προσδόκιμο, τα δεδομένα δείχνουν ότι περίπου 23% του πληθυσμού αντιμετωπίζει χρόνια προβλήματα υγείας ή αναπηρία, ενώ 11% δηλώνουν απογοήτευση ή κατάθλιψη.
Εκπαίδευση από την πρώτη στιγμή της ζωής
Οι δράσεις που περιλαμβάνονται στη στρατηγική, αρχίζουν από την πρώτη στιγμή της ζωής αφού η στρατηγική προβλέπει εκστρατείες για την προώθηση του μητρικού θηλασμού ώστε κάθε παιδί να έχει υγιές ξεκίνημα στη ζωή και οι δράσεις συνεχίζουν από το νηπιαγωγείο μέχρι το Λύκειο με εφαρμογή εκπαιδευτικών και βιωματικών προγραμμάτων με έμφαση στην παραδοσιακή Μεσογειακή διατροφή.
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον προκαλούν δράσεις που επαναφέρουν «μαθήματα» παλαιότερων εποχών όπως η δημιουργία κήπων και λαχανόκηπων ώστε οι μαθητές να μαθαίνουν στην πράξη πώς παράγεται το φαγητό τους, να αναπτύξουν δεξιότητες μαγειρικής και να έρθουν πιο κοντά στη φύση.
Όταν η άσκηση «συνταγογραφείται» όπως το φάρμακο
Μια από τις πιο καινοτόμες παρεμβάσεις της στρατηγικής είναι η «συνταγογράφηση σωματικής δραστηριότητας».
Εισάγεται δηλαδή επίσημα η κοινωνική συνταγογράφηση η οποία τα τελευταία χρόνια κερδίζει διαρκώς έδαφος σε ολόκληρο τον κόσμο.
Γιατροί της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας φροντίδας δηλαδή, «συνταγογραφούν» άσκηση ως θεραπευτικό μέτρο για πρόληψη και βελτίωση της υγείας, στα πρότυπα ευρωπαϊκών πρακτικών.
Προβλέπεται παράλληλα η παραχώρηση κινήτρων σε εργοδότες ώστε να ενθαρρύνουν τους εργαζόμενους να τρώνε υγιεινά, ενώ περιλαμβάνεται και σχεδιασμός για ανάπτυξη δημόσιων υποδομών όπως ποδηλατόδρομοι, μονοπάτια της φύσης, προσβάσιμα πάρκα και δημόσιες πισίνες.
Ψηφιακή εφαρμογή για σωστή διατροφή και άσκηση
Η στρατηγική δίνει έμφαση και στη βελτίωση της εγγραμματοσύνης σε θέματα υγείας, δηλαδή στην ικανότητα των πολιτών να κατανοούν, να αξιολογούν και να εφαρμόζουν πληροφορίες για τη διατροφή και τη φυσική δραστηριότητα.
Προς τον σκοπό αυτό, προβλέπεται η δημιουργία ψηφιακής εφαρμογής που θα παρέχει καθοδήγηση και θα επιτρέπει στους χρήστες να παρακολουθούν συνεχώς, τη σωματική τους δραστηριότητα και τις διατροφικές τους συνήθειες.
Υγεία από το σχολείο μέχρι την υπεραγορά
Βασικότερος στόχος της στρατηγικής είναι η μετατροπή όλων των χώρων στους οποίους διακινούνται οι πολίτες, από το σπίτι μέχρι το σχολείο, την εργασία ή τους χώρους ψυχαγωγίας σε χώρους υποστηρικτικούς για την υγεία.
Προβλέπονται σχολεία απαλλαγμένα από ανθυγιεινά τρόφιμα και διαφημίσεις ενώ ανάλογες ρυθμίσεις θα εφαρμοστούν σε πανεπιστήμια, χώρους εργασίας, κυβερνητικά κτίρια, στέγες ηλικιωμένων και υπεραγορές.
Δημιουργία κέντρων υγείας και άσκησης
Μια ακόμη καινοτόμος δράση είναι η δημιουργία Κέντρων Υγείας Διατροφής και Άσκησης, που θα παρέχουν δωρεάν εκπαίδευση, συμβουλές και προγράμματα για αλλαγή του τρόπου ζωής.
Παράλληλα, προβλέπεται η ίδρυση Εθνικού Ινστιτούτου Διατροφής και Σωματικής Δραστηριότητας, το οποίο θα παρακολουθεί την εφαρμογή της στρατηγικής.
Αναμόρφωση χώρων φιλοξενίας ηλικιωμένων
Η υγιής γήρανση είναι επίσης ένας από τους βασικούς στόχους της Στρατηγικής η οποία περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, μετατροπή δομών φιλοξενίας ηλικιωμένων σε περιβάλλοντα υγιεινής διατροφής.
Στην περίπτωση των ιδιωτικών δομών, παροχή κίνητρων (οικονομικών ή άλλων) και εύρεση τρόπων επιβράβευσης ιδρυμάτων που εφαρμόζουν τέτοιες πρακτικές.
