Από μουσικός του δρόμου σε διεθνή σολίστ: η Λετονή βιολονίστρια μιλά για τη μουσική ως πράξη ελευθερίας και ανοιχτοσύνης.
Έχει αναπνεύσει αέρα ανεξαρτησίας κάνοντας busking στη Λετονία, πριν περάσει στον αυστηρό κανόνα των κορυφαίων μουσικών ακαδημιών της Ευρώπης και από εκεί στις σημαντικότερες αίθουσες του κόσμου. Πάντα, όμως, με το ίδιο πάθος και την ίδια κομψότητα έκφρασης. Η Κριστίνε Μπάλανας καταφθάνει στην Κύπρο για να συμμετάσχει για πρώτη φορά στο παγκοσμίου εμβέλειας Διεθνές Φεστιβάλ Μουσικής Δωματίου Φάρος. Θα συναντήσει 18 ακόμη κορυφαίους σολίστ σε βραδιές υψηλής δεξιοτεχνίας στη Μεσαιωνική Έπαυλη των Κουκλιών, όπου η μουσική μετατρέπεται σε τελετουργία. Η απαράβλητη καλλιτέχνιδα έρχεται να μεταγγίσει έργα κορυφαίων συνθετών με όλη την ενέργεια και την αρτιότητα μιας ζωής αφιερωμένης στη μουσική και μια σπάνια ικανότητα να συνδέεται με το κοινό. Και το σημαντικότερο: χωρίς να ξεχνά εκείνο το κορίτσι που έπαιζε στους δρόμους, ούτε τον σκοπό που τη έφερε μέχρι εδώ.
–Κάποτε έπαιζες μουσική στους δρόμους της Λετονίας και σήμερα παίζεις στις πιο περίβλεπτες σκηνές του κόσμου, μ’ ένα Στραντιβάριους στα χέρια. Ποιο κομμάτι εκείνου του κοριτσιού ζει ακόμα μέσα στην καλλιτέχνιδα που είσαι σήμερα; Το κορίτσι είναι σίγουρα ακόμα εδώ. Το να παίζω μουσική για τον κόσμο από τόσο μικρή ηλικία διαμόρφωσε τον πυρήνα αυτού που είμαι ως καλλιτέχνις. Το «busking», το να παίζω στους δρόμους, μού έμαθε πώς να συνδέομαι με όλων των ειδών τους ανθρώπους και να παίζω με την καρδιά μου, ανεξάρτητα από το περιβάλλον. Δεν έπαιζα απλώς για διασκέδαση, τα χρήματα που έβγαζα με βοήθησαν να αγοράσω το πρώτο μου βιολί και να καλύψω ταξιδιωτικά έξοδα για διαγωνισμούς. Αυτή η εμπειρία μού έδωσε από νωρίς μια ισχυρή αίσθηση σκοπού και ανεξαρτησίας. Ακόμα και σήμερα, όταν βγαίνω στις μεγαλύτερες σκηνές του κόσμου, διατηρώ την ίδια νοοτροπία: να είμαι πιστή στη μουσική, προσγειωμένη και να μην ξεχνώ ποτέ από πού ξεκίνησα και το μεγάλο ταξίδι που μ’ έφερε ως εδώ.
–Αισθάνεσαι ενίοτε ότι ζεις, παράλληλα, δύο μουσικές ζωές; Ναι, πραγματικά το νιώθω. Μεγαλώνοντας, βυθίστηκα τόσο στη κλασική εκπαίδευση όσο και σ’ έναν πιο ελεύθερο, πειραματικό μουσικό κόσμο. Σπούδασα κλασικό βιολί, σύνθεση και πιάνο στο σχολείο, αλλά έξω από το σχολικό περιβάλλον τραγουδούσα ροκ εν ρολ και έπαιζα κάθε είδους μουσική με τ’ αδέρφια μου. Ο αδερφός μου παίζει βιολί, η αδερφή μου είναι βιολοντσελίστρια. Περνούσαμε πολλές ώρες παίζοντας μουσική μαζί, μόνο και μόνο για τη χαρά της δημιουργίας, συχνά περιοδεύοντας και παίζοντας σε πολύ αντισυμβατικά μέρη. Αυτή η αντίθεση ανάμεσα στη δομή της κλασικής εκπαίδευσης και στην ελευθερία της δημιουργίας με τους δικούς μας όρους, μού έδωσε μια βαθιά αίσθηση καλλιτεχνικής ταυτότητας. Με δίδαξε να μην βλέπω τη μουσική μόνο μέσα από έναν φακό και μέχρι σήμερα κουβαλώ αυτή τη διττότητα σε ό,τι κάνω.
–Από πού πηγάζει αυτή η συναισθηματική ένταση της ερμηνείας σου; Είναι κάτι βαθιά λετονικό, προσωπικό ή καθαρά μουσικό; Νομίζω είναι ένας συνδυασμός και των τριών. Η Λετονία έχει μεγάλη μουσική παράδοση. Το Λετονικό Φεστιβάλ Τραγουδιού και Χορού, για παράδειγμα (σ.σ. διοργανώνεται στη Ρίγα από το 1873 ανά πενταετία), είναι σημαντικό κομμάτι της κουλτούρας μας και σχεδόν κάθε Λετονός έχει τραγουδήσει σε χορωδία κάποια στιγμή. Έχουμε επίσης απίθανους μουσικούς όπως ο μαέστρος Άντρις Νέλσονς, ο συνθέτης Πέτερις Βασκς και βιολονίστες όπως ο Γκιντόν Κρέμερ και η Μπάιμπα Σκρίντε, καθώς και παγκοσμίου φήμης λυρικές τραγουδίστριες όπως η μεσόφωνος Ελίνα Γκαράντσα και η υψίφωνος Κριστίνε Οπολάις, που έχουν διαμορφώσει τη διεθνή μουσική σκηνή. Τους θαύμαζα σίγουρα όλους αυτούς από μικρή στη Λετονία. Ταυτόχρονα, όμως, είναι και πολύ προσωπικό. Ο πατέρας μας τραγουδούσε και μάς έμαθε να τραγουδάμε από πολύ τρυφερή ηλικία. Η μουσική ήταν μέρος κάθε στιγμής της ζωής μας και δεν μπορώ να φανταστώ τον εαυτό μου χωρίς αυτή. Αυτή η θεμελιώδης έκθεση στη μουσική και η βαθιά συναισθηματική μου σύνδεση μαζί της, διαμορφώνουν τον τρόπο που παίζω σήμερα.
–Θα εμφανιστείς σε μια μεσαιωνική έπαυλη στην κυπριακή ύπαιθρο, που προστατεύεται από την UNESCO. Τι «ξεκλειδώνουν» συναισθηματικά τέτοιου είδους χώροι που δεν μπορούν οι σύγχρονες αίθουσες; Η ερμηνεία σ’ έναν τέτοιο χώρο προσθέτει μια μοναδική διάσταση στην εμπειρία, που συχνά λείπει από τους σύγχρονους χώρους. Η ιστορία που κουβαλούν οι τοίχοι, η ακουστική και το περιβάλλον δημιουργούν μια βαθύτερη συναισθηματική σύνδεση, λες και η μουσική γίνεται μέρος μιας παλαιότατης παράδοσης. Δεν πρόκειται μόνο για την ίδια την ερμηνεία, αλλά και για το πώς ο χώρος ενισχύει τα συναισθήματα και την ίδια την ιστορία του, προσφέροντας μια πιο οικεία και συγκινητική εμπειρία.
–Συμμετέχοντας σ’ ένα φεστιβάλ μουσικής δωματίου, περιστοιχισμένη από 18 ακόμη κορυφαίους μουσικούς, τι καθίσταται πιο σημαντικό: να ακούς, να ηγείσαι ή να αφήνεσαι; Οπωσδήποτε και τα τρία. Στη μουσική δωματίου, η ισορροπία ανάμεσα στο να ακούς, να ηγείσαι και να αφήνεσαι είναι καθοριστική. Η ακρόαση είναι το σημείο εκκίνησης. Πρέπει να είσαι πλήρως παρούσα και να ανταποκρίνεσαι σε ό,τι συμβαίνει γύρω σου. Η μουσική δωματίου δεν είναι για να αρθρώνεις μόνο τη δική σου φωνή, αλλά για να ανακαλύψεις τη μοναδική εσωτερική φωνή του συνόλου. Ίσως το πιο σημαντικό στοιχείο- και το πιο δύσκολο να το πετύχεις- είναι να αφήνεσαι. Χρειάζεται να εμπιστεύεσαι την ομάδα, να παραδίδεσαι στη στιγμή και ν’ αφήνεις τη μουσική να σε παρασύρει. Τελικά, δεν αφορά τον έλεγχο πάνω στην εμπειρία, αλλά το να επιτρέπεις στη μουσική να μιλάει από μόνη της.
–Πώς σε δοκιμάζει ή σε απελευθερώνει η μουσική δωματίου σε σχέση με την εμπειρία μιας πλήρους συμφωνικής ορχήστρας; Το να είσαι σολίστ μοιάζει κάπως με τη μουσική δωματίου, υπό την έννοια ότι συμμετέχεις ενεργά στη διαμόρφωση της μουσικής, αλλά η έμφαση είναι πάντα περισσότερο σε σένα ως άτομο. Υπάρχει μια σύνδεση με το σύνολο, βέβαια, αλλά το επίκεντρο είναι στον σολίστ και η ερμηνεία είναι πιο προσωπική. Αντίθετα, η μουσική δωματίου είναι πολύ πιο οικεία και συλλογική. Σε προκαλεί να είσαι ταυτόχρονα και εξίσου ηγέτης και συνεργάτης. Κάθε φωνή ακούγεται και υπάρχει μια ευθεία και άμεση σύνδεση με τους άλλους μουσικούς. Η ελευθερία προκύπτει από αυτό το πάρε- δώσε, τον διαρκή διάλογο, όπου δεν ακολουθείς έναν μαέστρο αλλά διαμορφώνεις ενεργά τη μουσική μαζί με τους συνεργάτες σου. Η ευαλωτότητα και η ανοιχτοσύνη που απαιτεί η μουσική δωματίου μπορεί να είναι τρομακτική, αλλά εκεί βρίσκεται και η χειραφέτηση. Είναι σαν να βρίσκεσαι με αγαπημένους φίλους, να ζεις και να απολαμβάνεις τη στιγμή μαζί τους.
–Η καριέρα σου εκτινάχτηκε σε μια εποχή γεωπολιτικής αναταραχής στην Ευρώπη. Το να είσαι Λετονή σήμερα έχει διαφορετικό πολιτιστικό βάρος απ’ ό,τι πριν πέντε ή δέκα χρόνια; Πάντα πίστευα ότι η μουσική έχει τη δύναμη να μας συνδέει με κάτι μεγαλύτερο από τον εαυτό μας, με τους άλλους και με τον κόσμο γύρω μας. Σ’ έναν διαρκώς μεταβαλλόμενο κόσμο, βρίσκω παρηγοριά και νόημα μέσα στη μουσική και υπό αυτή την έννοια, η λετονική μου καταγωγή παραμένει μια σταθερή πυξίδα που καθοδηγεί το μονοπάτι τόσο στις προσωπικές όσο και στις καλλιτεχνικές μου διαδρομές.
–Όταν παίζεις με ένα Στραντιβάριους του 1694, ένα όργανο παλαιότερο από τα περισσότερα σύγχρονα έθνη, περνά από το μυαλό σου ότι είσαι προσωρινή θεματοφύλακας μιας κληρονομιάς που υπερβαίνει τη δική σου καλλιτεχνική φωνή; Απολύτως. Το να παίζω ένα τέτοιο όργανο είναι μια ταπεινή εμπειρία. Το βιολί αυτό κουβαλά αιώνες καλλιτεχνίας και δεξιοτεχνίας, καθώς και τις φωνές όσων το έχουν παίξει πριν από μένα. Όταν το κρατώ στα χέρια μου, δεν μπορώ παρά να νιώθω προσωρινή θεματοφύλακας για κάτι πολύ μεγαλύτερο από εμένα. Αυτό το όργανο έχει βιώσει το πέρασμα του χρόνου, έχει αλλάξει χέρια κι έχει επιβιώσει μέσα από διαφορετικές εποχές, καθεμιά με τη δική της ιστορία. Ο ήχος που παράγει δεν είναι μόνο δικός μου, είναι μια γέφυρα ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν. Με συνδέει με μουσικούς που προηγήθηκαν, με ιστορικές στιγμές των οποίων υπήρξε μέρος και με τη μουσική που συνεχίζει να γράφεται και να ερμηνεύεται από αυτούς που το παίζουν. Είναι ευθύνη, αλλά και προνόμιο, να μου εμπιστεύονται ένα τέτοιο κομμάτι της ιστορίας και να μπορώ να συνεχίζω να μοιράζομαι τη φωνή του με τον κόσμο.
–Αισθάνεσαι ποτέ την ανάγκη να διαταράξεις τη συμβατικότητα μιας αίθουσας συναυλιών με κάτι απρόσμενο; Φυσικά! Υπάρχει κάτι συναρπαστικό στο να ξεφεύγεις από τις νόρμες με φρέσκες ερμηνείες, αλλά καμιά φορά και η ίδια η ζωή προσθέτει λίγο χάος. Όπως τότε που έσπασα μια χορδή σε ζωντανή τηλεοπτική μετάδοση, ή όταν εξερράγη μια λάμπα εν μέσω μιας παράστασης. Αυτά δεν ήταν προγραμματισμένα, αλλά έφεραν μια αίσθηση αυθορμητισμού και ενέργειας που πραγματικά συνέδεσε το κοινό με την εμπειρία. Η μουσική πρέπει να είναι ζωντανή! Πολλές φορές, είναι αυτές οι απρόβλεπτες στιγμές που καθιστούν μια συναυλία αξέχαστη.
–Αν μπορούσες να παραγγείλεις ένα κομμάτι από έναν εν ζωή συνθέτη που να αντανακλά τον κόσμο όπως τον βλέπεις το 2025, πώς θα ακουγόταν; Τι συναισθήματα, ιδέες ή εντάσεις θα μετέφερε; Θα επέλεγα τον Πέτερις Βασκς, τον Λετονό συνθέτη του οποίου τη μουσική είχα ήδη την τιμή να ερμηνεύσω πολλές φορές. Τα έργα του έχουν μεγάλο συναισθηματικό βάθος και πάντα μιλούν κατευθείαν στην καρδιά. Ο Βασκς έχει αυτόν τον υπέροχο τρόπο να αποτυπώνει τόσο την πάλη όσο και τη γαλήνη, η μουσική του μπορεί να είναι έντονη και φάλτσα, όμως πάντα προσφέρει μια αίσθηση ηρεμίας και ελπίδας. Νομίζω ότι ένα έργο του θα αντικατόπτριζε την πολυπλοκότητα του κόσμου μας σήμερα. Υπάρχει ένταση, αλλά και μια σιωπηλή επιθυμία για ίαση. Θα αποτύπωνε το βάρος που όλοι λίγο- πολύ κουβαλάμε αυτή τη στιγμή, αλλά θα άφηνε ταυτόχρονα χώρο για την ελπίδα, όχι με θορυβώδη ή δραματικό τρόπο, αλλά με ήπιο και αληθινό. Το είδος της ελπίδας που υπενθυμίζει ότι είμαστε ακόμα ικανοί να θεραπευτούμε, να βρούμε την ομορφιά ακόμα και σε αβέβαιους καιρούς.
- INFO: 24ο Διεθνές Φεστιβάλ Μουσικής Δωματίου Φάρος, 27–31/5 Κούκλια, Μεσαιωνική Έπαυλη, 8.30μ.μ. 1/6 Δελίκηπος, The Olive Grove, 8.30μ.μ. pharosartsfoundation.org & 22663871. Η Κ. Μπάλανας εμφανίζεται σε συνδυασμούς συνόλων στις 27, 28 & 29/5 με έργα Βέμπερ, Σούμπερτ, Μέντελσον, Σεν-Σανς, Μπραμς, Μότσαρτ
Ελεύθερα, 18.5.2025
