Λίγες αμφιβολίες υπάρχουν ότι η κρίση στο κυπριακό πολιτικό σύστημα προέρχεται από αναταράξεις, συγκρούσεις και ανακατατάξεις μέσα στον ίδιο τον κυπριακό κοινωνικό σχηματισμό. Όσα συμβαίνουν στον κυπριακό κοινωνικό σχηματισμό έχουν την αντανάκλασή τους στα κυπριακά πολιτικά κόμματα και το κυπριακό πολιτικό σύστημα. Η σύνδεση ανάμεσά τους είναι όμως πολύπλοκη και όχι πάντα ορατή δια γυμνού οφθαλμού. Εντούτοις τα κόμματα δεν δημιουργούνται, ούτε δραστηριοποιούνται στο κενό. Αντιπροσωπεύουν τα συμφέροντα των διαφόρων κοινωνικών ομάδων. Με αυτή την έννοια μπορούμε να μιλούμε για κρίση και αναταράξεις στον κυπριακό κοινωνικό σχηματισμό που μεταφέρονται στο πολιτικό σύστημα.
Στις μέρες μας δεν είναι μόνο η σύγχυση που επικρατεί στην πολιτική των κομμάτων για το Κυπριακό αλλά και η ανυπαρξία πολιτικών ιδεών, οραμάτων, ακόμη και απλών προγραμμάτων για το μέλλον της κυπριακής κοινωνίας. Με άλλα λόγια δεν παράγεται πολιτική. Όλα αυτά συμβαίνουν σε μια δύσκολη και ρευστή διεθνή συγκυρία, χαώδη και αβέβαια, που ασφαλώς επηρεάζει την Κύπρο. Το πολιτικό κενό όμως δεν περιορίζεται στο κομματικό τοπίο αλλά επεκτείνεται και στην εκτελεστική εξουσία και τον πρόεδρο της Δημοκρατίας που αδυνατούν να ανταποκριθούν στις προσδοκίες των πολιτών και τα κελεύσματα των καιρών.
Τα συστημικά παραδοσιακά κόμματα που για χρόνια ποδηγετούσαν την κυπριακή πολιτική ζωή αντιπροσώπευαν κοινωνικές ομάδες που σήμερα ανασυντάσσονται ή και χάνουν την παλιά υπόσταση που είχαν. Στο χώρο της Δεξιάς ο ΔΗΣΥ αντιπροσωπεύει τα μεταπρατικά αστικά στρώματα των οποίων εξυπηρετεί τα συμφέροντα και έχει ένα μεγάλο ακροατήριο στο χώρο της λαϊκής Δεξιάς, μεσοαστούς, αγρότες και μικροαστικά στρώματα. Το ΔΗΚΟ αντιπροσώπευε μια μερίδα αστικών στρωμάτων με περισσότερη εντοπιότητα που προέκυψαν κυρίως μετά την ανεξαρτησία. Στο κομματικό του ακροατήριο βρίσκονταν μεσοαστικά και μικροαστικά στρώματα. Σήμερα η διαφοροποίηση ανάμεσα στα δύο κόμματα, ΔΗΣΥ και ΔΗΚΟ, ειδικά με την ανάπτυξη του χρηματιστηριακού κεφαλαίου, είναι πια δυσδιάκριτη, με εξαίρεση εν μέρει το Κυπριακό.
Στο χώρο της Αριστεράς,το ΑΚΕΛ αντιπροσώπευε μια ευρεία μάζα εργαζομένων που σήμερα συρρικνώθηκε με την εισαγωγή ξένων εργατών ή μεταλλάχτηκε σε μικροαστικά στρώματα. Το ΑΚΕΛ, με κομματικό ακροατήριο και στους αγρότες και τα μικροαστικά στρώματα, έκανε επίσης πάντα μια προσπάθεια να προσεταιριστεί μια μερίδα της αστικής τάξης για να φτάσει στην εξουσία. Αυτό ήταν φανερό όχι μόνο την περίοδο της προεδρίας Δημήτρη Χριστόφια, αλλά από την εποχή του Σπύρου Κυπριανού, του Γιώργου Βασιλείου και του Τάσσου Παπαδόπουλου. Στο χώρο της Αριστεράς κινείται και η ΕΔΕΚ που αντιπροσωπεύει μικροαστικά και μεσοαστικά στρώματα και μερίδα εργαζομένων.
Ασφαλώς δεν υπήρχαν ποτέ στεγανά ανάμεσα στις κοινωνικές ομάδες που αντιπροσώπευαν είτε τα κόμματα της Δεξιάς και του Κέντρου, είτε αυτά της Αριστεράς. Είναι γι’ αυτό το λόγο άλλωστε που γίνεται λόγος για Κεντροδεξιά ή Κεντροαριστερά.
Στο πολιτικό σύστημα είχε για χρόνια θέση και το μικρότερο κόμμα Κίνημα Οικολόγων-Συμμαχίας των Πολιτών με τις ιδιαιτερότητές του, αντιπροσωπεύοντας ευαισθητοποιημένα κοινωνικά στρώματα με περιβαλλοντική συνείδηση αλλά και κοινωνικές ανησυχίες.
Κατά καιρούς παρουσιάστηκαν βέβαια και διάφοροι κομματικοί σχηματισμοί, εφήμεροι, που προσπάθησαν να εκφράσουν τα ειδικά συμφέροντα κάποιων κοινωνικών ομάδων.
Σήμερα, πέρα από το φαινόμενο Φειδία Παναγιώτου που αναποδογύρισε πολλές βεβαιότητες του συστήματος, υπάρχει η προέλαση της Άκρας Δεξιάς με το ΕΛΑΜ που προκαλεί αναστάτωση. Εντούτοις το ΕΛΑΜ έχει γίνει, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, αποδεκτό από το πολιτικό σύστημα, έχει ενσωματωθεί σε αυτό. Φαίνεται δε ότι μελλοντικά θα γίνει ένας βασικός πόλος του συστήματος στον χώρο της Δεξιάς. Είναι το κόμμα που βλέπει συνεχώς τα ποσοστά του να αυξάνονται και οι δημοσκοπήσεις το τοποθετούν στην τρίτη θέση στην ιεραρχία του πολιτικού συστήματος, υποσκελίζοντας το ΔΗΚΟ που κατέχει σταθερά αυτή τη θέση από το 1974. Αν και το ΕΛΑΜ ξεκίνησε βασικά να αντιπροσωπεύει μικροαστικά στρώματα, σταδιακά υπάρχει μια μετακίνηση προς αυτό και στοιχείων από την μεταπρατική αστική τάξη αλλά και από ευρύτερα λαϊκά στρώματα. Ένας νέος παράγοντας που πιθανόν επίσης να ανατρέψει τα σημερινά δεδομένα είναι το κόμμα ΑΛΜΑ που δημιούργησε ο πρώην Γενικός Ελεγκτής Οδυσσέας Μιχαηλίδης, το οποίο φαίνεται να είναι πολυσυλλεκτικό με ψηλά ποσοστά στις δημοσκοπήσεις. Αντιπροσωπεύει κυρίως μικροαστικά και μεσοαστικά στρώματα, αλλά κινητοποιεί επίσης ευρύτερα λαϊκά στρώματα. Αν επαληθευτούν οι δημοσκοπήσεις, το ΑΛΜΑ θα ανταγωνιστεί το ΕΛΑΜ για την τρίτη θέση στην ιεραρχία του πολιτικού συστήματος.
Η «Άμεση Δημοκρατία» του Φειδία Παναγιώτου θα είναι επίσης στη Βουλή σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις. Αντιπροσωπεύει κοινωνικά στρώματα που απαξίωναν το πολιτικό σύστημα και μεγάλο μέρος τους δεν συμμετείχε στις εκλογές.
Στον χώρο της Δεξιάς θα υπάρξει σύγκρουση των μεγάλων συμφερόντων που ανταγωνίζονται στο εσωτερικό της κυπριακής μεταπρατικής αστικής τάξης και τα οποία εκπροσωπούν διάφορες πολιτικές ομάδες εντός του ΔΗΣΥ και εν μέρει το ΕΛΑΜ. Στις επερχόμενες βουλευτικές εκλογές, ο ΔΗΣΥ, παρά τη φθορά του, δύσκολα θα χάσει την πρωτοκαθεδρία έστω και αν τα ποσοστά του θα είναι χαμηλά γύρω στα 20%. Η προσπάθεια του ΑΚΕΛ να διευρύνει την εκλογική του βάση ανακόπτεται με λανθασμένους χειρισμούς που κουβαλούν νερό στον μύλο της Δεξιάς με ανακίνηση «φαντασμάτων» από την Ιστορία αλλά και την αδυναμία του να δώσει τη μάχη μέσα στην κοινωνία για τις κοινωνικές ανισότητες.
Οι δημοσκοπήσεις αφήνουν εκτός Βουλής τα μικρότερα κόμματα, τους Οικολόγους, το Volt και τη ΔΗΠΑ Εντούτοις οι Οικολόγοι έχουν μια δυναμική που φάνηκε και στο παρελθόν και που θα μπορούσε να τους επιτρέψει και αυτή τη φορά παρουσία στη Βουλή. Το ίδιο μπορεί να συμβεί και με την ΕΔΕΚ, αν λειτουργήσει ο «πατριωτισμός» των άλλοτε μελών και οπαδών του ιστορικού αυτού κόμματος.
Συμπερασματικά υπάρχει ένα μεγάλο κενό στο κυπριακό πολιτικό σύστημα και μια απαξίωση των παραδοσιακών πολιτικών κομμάτων. Η διαφθορά επιτείνει ακόμη περισσότερο αυτή την απαξίωση. Οι ανακατατάξεις στον κυπριακό κοινωνικό σχηματισμό θα οδηγήσουν και σε μία νέα διάταξη τις πολιτικές δυνάμεις στις επερχόμενες βουλευτικές εκλογές, οι οποίες θα κρίνουν και τις προεδρικές που θα ακολουθήσουν αργότερα.
Πέρα από το Κυπριακό, η κυπριακή κοινωνία αντιμετωπίζει επίσης μεγάλα οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα, με πολλές κοινωνικές ανισότητες και με φτωχοποιημένα κοινωνικά στρώματα. Υπάρχει κρίση στην παιδεία και τον πολιτισμό που απαξιώνονται ενώ στην οικονομία έχει επικρατήσει ένα μονοδιάστατο νεοφιλελεύθερο παραγωγικό μοντέλο που στηρίζεται στον τουρισμό και τις υπηρεσίες. Ένα παρασιτικό παραγωγικό μοντέλο ανάπτυξης που καταστρέφει το περιβάλλον και τον πολιτισμό και υποβαθμίζει τον πρωτογενή και δευτερογενή τομέα της οικονομίας.
*Πανεπιστημιακός, Email [email protected]
