Αντί φαρμάκων, αγχολυτικών, ηρεμιστικών ή άλλων ιατρικών παρεμβάσεων, γυμναστήριο, περπάτημα, γιόγκα, κοινωνικές εκδηλώσεις, δραστηριότητες στην ύπαιθρο, εκδρομές, κοινωνική σύνδεση, κοινωνική προσφορά.
Η «κοινωνική συνταγογράφηση», είναι η νέα προσέγγιση η οποία κερδίζει έδαφος σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες με το Ηνωμένο Βασίλειο και το εθνικό σύστημα υγείας της χώρας (NHS) να πρωτοστατεί ενώ σε επίπεδο Ε.Ε πέραν των δέκα χωρών, εφαρμόζουν ήδη σχετικά προγράμματα.
Οι «συνταγές» ή πιο σωστά «παραπομπές» γίνονται από τους γενικούς γιατρούς (προσωπικός γιατρούς) και απευθύνονται σε ασθενείς με διάφορες, χρόνιες κυρίως, παθήσεις οι οποίες χρήζουν πολύπλευρης και σωστής διαχείρισης με στόχο να διατηρείται η ευημερία και η ποιότητα ζωής ενώ σε όλες τις σχετικές επίσημες αναφορές γίνεται επισήμανση του γεγονότος ότι η κοινωνική συνταγογράφηση συνδυάζεται χωρίς κανένα απολύτως πρόβλημα με την παραδοσιακή ιατρική, βελτιώνοντας μάλιστα τη συμμόρφωση των ασθενών στις υποδείξεις των γιατρών τους.
Ασθενείς με καρκίνο (μετά την ολοκλήρωση της θεραπείας τους), με καρδιαγγειακές παθήσεις, ψυχικές διαταραχές, μυοσκελετικά νοσήματα ή διαβήτη τύπου 2 συμμετέχουν ήδη σε σχετικά προγράμματα, με τα αποτελέσματα, σύμφωνα με τις πιο πρόσφατες μελέτες, να είναι ήδη πολύ ενθαρρυντικά.
Η Κύπρος φαίνεται να βρίσκεται σε πολύ αρχικά στάδια και η κοινωνική συνταγογράφηση προσφέρεται κυρίως μέσω συνδέσμων ασθενών και άλλων ιδιωτικών φορέων/επαγγελματιών. Σε γενικές γραμμές ωστόσο η έννοια της «κοινωνικής συνταγογράφησης» είναι σχεδόν άγνωστη στη χώρα μας, παρά το γεγονός ότι στο πολύ πρόσφατο παρελθόν υπήρξαν κάποιες πρώτες τοποθετήσεις υπέρ της εφαρμογής της.
Στην Ελλάδα, η κοινωνική συνταγογράφηση εφαρμόζεται, σε περιορισμένο, προς το παρόν, βαθμό μέσω ιδιωτικής πρωτοβουλίας.
Τι είναι όμως, τι περιλαμβάνει και ποιοι οι στόχοι της πρακτικής αυτής;
Σε επίπεδο Ε.Ε. η έννοια της κοινωνικής συνταγογράφησης, ορίζεται ως η μέθοδος κατά την οποία γενικοί γιατροί παραπέμπουν τους ασθενείς τους σε διάφορες δραστηριότητες με στόχο την ενίσχυση της ευημερίας τους χωρίς την χρήση φαρμάκων ή άλλων επεμβατικών μεθόδων (εαν αυτές δεν κρίνονται απολύτως απαραίτητες για τον ασθενή).
Σε εφαρμογή βρίσκεται το πρόγραμμα «Social Prescribing EU (SP-EU)», το οποίο χρηματοδοτείται από το «Horizon Europe» και ξεκίνησε το 2025 με χρονοδιάγραμμα μέχρι το 2029, και προϋπολογισμό περίπου €7 εκατ.
Το συγκεκριμένο πρόγραμμα, σύμφωνα με την επίσημη παρουσίαση του, στοχεύει περισσότερο στις ευάλωτες ομάδες.
Από τα δεδομένα που είναι διαθέσιμα στα συστήματα υγείας χωρών της Ε.Ε προκύπτει ότι η συνταγογράφηση περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων:
– Ομάδες υποστήριξης: Ομάδες ανθρώπων με κοινά προβλήματα, όπως χρόνια νοσήματα, ψυχικές διαταραχές ή απώλεια αγαπημένων προσώπων.
– Δραστηριότητες φυσικής άσκησης: Μαθήματα γυμναστικής, περπάτημα, γιόγκα, χορός ή άλλες μορφές άσκησης.
– Εκπαιδευτικά προγράμματα: Σεμινάρια για τη διαχείριση χρόνιων παθήσεων, τη βελτίωση διατροφής, ή την αντιμετώπιση του άγχους.
– Ψυχοκοινωνική υποστήριξη: Συμβουλευτική, ψυχοθεραπεία ή ομάδες διαχείρισης στρες.
– Κοινωνικές δραστηριότητες: Εκδηλώσεις, πολιτιστικά προγράμματα, συμμετοχή σε εθελοντικές δράσεις με στόχο την ανάπτυξη της κοινωνικής σύνδεσης αλλά και του αισθήματος προσφοράς.
– Δραστηριότητες δημιουργικής απασχόλησης: Εργαστήρια τέχνης, μουσικής, χειροτεχνίας που ενισχύουν τη δημιουργικότητα και την ψυχική υγεία.
Οι δραστηριότητες αυτές, σύμφωνα με τα πρώτα αποτελέσματα μελετών, φαίνεται να βελτιώνουν σημαντικά την ποιότητα ζωής χρόνιων ασθενών. Για κάθε ομάδα ασθενών μάλιστα, όπως προκύπτει από τα μέχρι τώρα δεδομένα, τα οφέλη είναι διαφορετικά, ανάλογα με την πάθηση και τους στόχους της δραστηριότητας στην οποία συμμετέχουν.
Για παράδειγμα, για τους ασθενείς με διαβήτη τύπου 2 έχει διαπιστωθεί ότι η κοινωνική συνταγογράφηση, βοηθά στη βελτίωση της διατροφής και στην αντιμετώπιση του άγχους που σχετίζεται με τη νόσο (καθημερινές μετρήσεις, χορήγηση ενέσιμων φαρμάκων κλπ)/
Ιδιαίτερα αποτελέσματα φαίνεται να καταγράφονται σε ασθενείς με καρκίνο, που βρίσκονται στο στάδιο μετά την ολοκλήρωση της θεραπείας τους. Η κοινωνική συνταγογράφηση και οι δραστηριότητες που αυτή περιλαμβάνει αποδεικνύεται ευεργετική στην αποκατάσταση και την ψυχολογική ανάταση των ασθενών.
Πέραν αυτών έχει διαπιστωθεί σε χρόνιους ασθενείς με:
1. Καρδιαγγειακές παθήσεις (π.χ. υπέρταση, στεφανιαία νόσος) μείωση των παραγόντων κινδύνου μέσω της αλλαγής στον τρόπο ζωής με προγράμματα άθλησης, διατροφής και διαχείρισης άγχους
2. Χρόνια αναπνευστικά νοσήματα, βελτίωση της φυσικής κατάστασης και της κοινωνικής συμμετοχής μέσω προγραμμάτων διαχείρισης συμπτωμάτων και αποφυγής υποτροπών.
3. Αρθρίτιδα και άλλες ρευματικές παθήσεις , βελτίωση κινητικότητας μέσω φυσικής άσκησης και προγραμμάτων εκπαίδευσης για την διαχείριση του πόνου.
4. Ψυχικές διαταραχές όπως κατάθλιψη και αγχώδης διαταραχή, βελτίωση μέσω προγραμμάτων κοινωνικής ένταξης και δραστηριοτήτων που μειώνουν το στρες.
Τι λένε οι μελέτες
Ανασκόπηση που δημοσιεύθηκε το 2024 και περιελάμβανε 12 μελέτες στις οποίες συμμτείχαν πέραν των 3500 ασθενών, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η κοινωνική συνταγογράφηση είχε θετική επίδραση στην ποιότητα ζωής και σε ψυχολογικά αποτελέσματα που σχετίζονται με συγκεκριμένες ασθένειες, όπως ο καρκίνος και ο διαβήτης. Δεύτερη ανασκόπηση συμπέρανε ότι η κοινωνική συνταγογράφηση μπορεί να βελτιώσει την αυτοεκτίμηση, την εμπιστοσύνη και την ψυχική ευημερία, ενώ μειώνει το άγχος και την κατάθλιψη, υιοθετώντας μια συνολική προσέγγιση για τις χρόνιες καταστάσεις υγείας.
Η κοινωνική συνταγογράφηση, βάσει των μέχρι τώρα δεδομένων φαίνεται να υπόσχεται σημαντική βελτίωση της ποιότητας ζωής, της ευεξίας και της ευημερίας των ανθρώπων. Ωστόσο, όπως σημειώνουν οι ερευνητές όλων των διαθέσιμων, αυτή τη στιγμή, μελετών απαιτούνται περαιτέρω έρευνες για την ουσιαστική αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας της συγκεκριμένης πρακτικής.
Ποια προγράμματα εφαρμόζονται στην Ευρώπη
Ηνωμένο Βασίλειο: Το NHS έχει εντάξει την κοινωνική συνταγογράφηση για ασθενείς με ψυχικές διαταραχές κυρίως για ασθενείς με ήπια έως μέτρια κατάθλιψη και άγχος. Εθνικές μελέτες δείχνουν βελτίωση της ψυχικής ευεξίας και μείωση των επισκέψεων σε ιατρούς.
Σουηδία: Εφαρμόζονται πειραματικά προγράμματα κοινωνικής συνταγογράφησης τα οποία στοχεύουν στην πρόληψη της κοινωνικής απομόνωσης και στην υποστήριξη της ψυχικής υγείας μέσω κοινοτικών δράσεων. Η συνταγοράφηση αφορά κυρίως ασθενείς με ψυχικές διαταραχές.
Ολλανδία: Εφαρμόζονται προγράμματα που απευθύνονται σε ψυχικά ασθενείς αλλά και άτομα με ήπια μορφή κατάθλιψης (χρόνιους ασθενείς) δίνοντας έμφαση στη σύνδεση με την κοινότητα και την ψυχική ευεξία, συχνά σε συνεργασία με μη κυβερνητικές οργανώσεις.
Ιρλανδία: Η κοινωνική συνταγογράφηση χρησιμοποιείται για την υποστήριξη ατόμων με χρόνιες παθήσεις (π.χ. διαβήτης, καρδιαγγειακά) μέσω παραπομπής σε προγράμματα άθλησης, διατροφής και αυτοδιαχείρισης.
Γερμανία: Εφαρμόζονται τοπικά προγράμματα που συνδυάζουν κοινωνική υποστήριξη με διαχείριση χρόνιων παθήσεων, προωθώντας την πρόληψη επιπλοκών και τις παρεμβάσεις αυτοφροντίδας.
Πορτογαλία: Υλοποιούνται διάφορες δράσεις σε ομάδες στις οποίες συμμετέχουν ασθενείς με χρόνιες παθήσεις. Οι ασθενείς παραπέμπονται σε δραστηριότητες που ενισχύουν την κοινωνική συμμετοχή.
Ισπανία: Σε περιοχές όπως η Καταλονία, κοινωνική συνταγογράφηση χρησιμοποιείται για την αντιμετώπιση της μοναξιάς και την ενίσχυση της κοινωνικής ένταξης ηλικιωμένων. Προγράμματα που εφαρμόζονται περιλαμβάνουν συμμετοχή σε κοινωνικές λέσχες, εκπαίδευση στην τεχνολογία και φυσική άσκηση.
Φινλανδία: Εφαρμόζονται προγράμματα για υποστήριξη ηλικιωμένων που ζουν μόνοι, με στόχο τη διατήρηση της αυτονομίας και της ψυχοκοινωνικής ευεξίας τους.
Δανία: Έχουν αναπτυχθεί πρωτοβουλίες κοινωνικής συνταγογράφησης σε συνδυασμό με υπηρεσίες κοινωνικής πρόνοιας για την πρόληψη της κοινωνικής απομόνωσης και την ενίσχυση της ποιότητας ζωής των ηλικιωμένων αλλά και ατόμων που ανήκουν στις ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού.
Ιταλία: Εφαρμόζονται προγράμματα έπειτα από πρωτοβουλία κάποιων Περιφερειών. Τα προγράμματα απευθύνονται κυρίως σε ηλικιωμένους και άτομα που ανήκουν στις ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού.
Αυστρία: Βρίσκονται σε εφαρμογή πειραματικά προγράμματα σε νοσοκομεία και κέντρα υγείας.
