Ένα νέο ερευνητικό έργο στο Ινστιτούτο Νευρολογίας και Γενετικής (ΙΝΚΓ) στοχεύει στην ανάπτυξη μιας εφάπαξ, ριζικής θεραπείας για τους πιο κοινούς τύπους της θαλασσαιμίας στην Κύπρο. Συγκεκριμένα, το Τμήμα Μοριακής Γενετικής Θαλασσαιμίας (ΤΜΓΘ) του ΙΝΓΚ ανακοινώνει την έναρξη ενός νέου ερευνητικού έργου, του “BETA-BET: Στοχευμένη Επεξεργασία Βάσεων για τη β- θαλασσαιμία”.
Όπως αναφέρεται σε ανακοίνωση του Ινστιτούτου, η β-θαλασσαιμία είναι μια σοβαρή κληρονομική αιματολογική διαταραχή που προκαλείται από μεταλλάξεις στο γονίδιο της β-σφαιρίνης (HBB). Το γονίδιο αυτό κωδικοποιεί ένα βασικό συστατικό της αιμοσφαιρίνης – της πρωτεΐνης που μεταφέρει το οξυγόνο σε όλο το σώμα. Τα άτομα που πάσχουν από τη νόσο απαιτείται να υποβάλλονται σε δια βίου μεταγγίσεις αίματος για την αποκατάσταση των επιπέδων της αιμοσφαιρίνης και τη διαχείριση της χρόνιας αναιμίας.
Το έργο, με συνολικό προϋπολογισμό €198.828, χρηματοδοτείται από το Ίδρυμα Έρευνας και Καινοτομίας και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση και την Κυπριακή Δημοκρατία. “Το πρόγραμμα BETA-BET ανοίγει τον δρόμο για μια πιθανή οριστική θεραπεία για την πλειοψηφία των ατόμων που ζουν με θαλασσαιμία στην Κύπρο και στις γειτονικές χώρες. Διευρύνοντας την εμβέλεια της θεραπείας και πρωτοπορώντας με νέες μεθόδους χορήγησης, η έρευνα αυτή φέρνει μια εξατομικευμένη, εφάπαξ θεραπεία πιο κοντά στην κυπριακή πραγματικότητα”, αναφέρεται στην ανακοίνωση.
Το έργο BETA-BET βασίζεται στην επιτυχία ενός προηγούμενου ερευνητικού προγράμματος που επίσης χρηματοδοτήθηκε από το ΙδΕΚ, το οποίο υλοποιήθηκε σε συνεργασία με το Νοσοκομείο Γεώργιος Παπανικολάου, το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και το Πανεπιστήμιο του Φράιμπουργκ. Στο πλαίσιο της έρευνας πραγματοποιήθηκε η προκλινική αξιολόγηση εργαλείων γονιδιακής επεξεργασίας σε αιμοποιητικά βλαστοκύτταρα που προέρχονταν από άτομα με β-θαλασσαιμία, τα οποία ήταν ομόζυγα για τη μετάλλαξη HBBIVSI-110, είχαν δηλαδή κληρονομήσει δύο αντίγραφα της ίδιας μετάλλαξης.
Η μελέτη αυτή κατέδειξε με επιτυχία ότι τα εργαλεία γονιδιακής επεξεργασίας διορθώνουν αποτελεσματικά τη γενετική μετάλλαξη, αποκαθιστούν την παραγωγή αιμοσφαιρίνης, ενώ τα διορθωμένα κύτταρα επιβιώνουν και λειτουργούν μακροπρόθεσμα σε προκλινικά μοντέλα ποντικών, υπερτερώντας άλλων προσεγγίσεων που βασίζονται σε νουκλεάσες.
Το νέο έργο BETA-BET εστιάζει σε δύο κύριους επιστημονικούς στόχους. Ο πρώτος στόχος είναι η επέκταση και η επικύρωση της αποτελεσματικότητας της πρωτοποριακής θεραπείας «επεξεργασίας βάσεων» (base editing) σε μεγαλύτερη ομάδα ατόμων με β-θαλασσαιμία, που είναι αυτή των σύνθετων ετεροζυγωτών. Αυτά τα άτομα φέρουν τη μετάλλαξη HBB IVSI-110 σε συνδυασμό με μια δεύτερη μετάλλαξη στο γονίδιο HBB. Σε χώρες όπως η Ελλάδα και η Αίγυπτος, όπου η γενετική μετάλλαξη HBB IVSI-110 είναι ιδιαίτερα συχνή, οι σύνθετοι ετεροζυγώτες απαντώνται με τριπλάσια συχνότητα σε σχέση με τους ομοζυγώτες για τη μετάλλαξη HBB IVSI-110, που αποτελούσαν μέχρι τώρα το κύριο αντικείμενο μελέτης. Αυτό καθιστά το έργο ΒΕΤΑ-ΒΕΤ εξαιρετικά σημαντικό, καθώς εστιάζει σε μια πολύ μεγαλύτερη ομάδα ασθενών.
Σύμφωνα με την ανακοίνωση, η τεχνολογία επεξεργασίας βάσεων λειτουργεί σαν ένα μικροσκοπικό «βιολογικό μολύβι με γόμα», το οποίο στοχεύει με ακρίβεια το σημείο του DNA όπου υπάρχει ένα σφάλμα ενός μόνο «γράμματος». Το σβήνει και το αντικαθιστά με το σωστό, αποκαθιστώντας τη φυσιολογική αλληλουχία. Σε αντίθεση με παλαιότερες τεχνικές, δεν κόβει το DNA, γεγονός που την καθιστά μια εξαιρετικά ασφαλή μορφή γονιδιακής θεραπείας. Η επιτυχής εφαρμογή της σε αυτή τη μεγαλύτερη ομάδα ασθενών θα μπορούσε να επεκτείνει σημαντικά το πεδίο χρήσης της και να προσφέρει πιθανή θεραπεία στην πλειοψηφία των ατόμων με θαλασσαιμία στην Κύπρο και διεθνώς.
Ο δεύτερος στόχος είναι η ανάπτυξη ενός νέου συστήματος χορήγησης της θεραπείας με τη χρήση «κατασκευασμένων σωματιδίων που μοιάζουν με ιούς» (engineered virus-like particles – eVLPs). Αυτά τα eVLPs λειτουργούν σαν μικροσκοπικά drones μεταφοράς, σχεδιασμένα να μεταφέρουν τα εργαλεία γονιδιακής επεξεργασίας απευθείας στα βλαστοκύτταρα που παράγουν αίμα. Η καθιέρωση αυτής της θεραπευτικής πλατφόρμας είναι ένα κρίσιμο πρώτο βήμα προς τη δημιουργία μελλοντικών θεραπειών που θα μπορούσαν να χορηγηθούν απευθείας στο άτομο ως μια απλή ένεση, αποφεύγοντας δυνητικά την ισχύουσα πολύπλοκη και δαπανηρή διαδικασία αφαίρεσης, επεξεργασίας και επιστροφής των κυττάρων στο σώμα.
Το έργο ξεκίνησε επίσημα την 1η Ιουνίου 2025 και διεξάγεται υπό την ευθύνη και συντονισμό του κύριου ερευνητή Δρ. Πέτρου Πατσαλή, Associate Scientist στο ΤΜΓΘ, σε συνεργασία με τον Δρ. Carsten W. Lederer (Διευθυντή του Τμήματος), τη Δρ. Νικολέττα Παπαϊωάννου (μεταδιδακτορική ερευνήτρια) και τη Δρ. Παναγιώτα Παπασάββα (αιματολόγο, κλινική ερευνήτρια). Το έργο συγκεντρώνει μια ισχυρή κοινοπραξία εθνικών και διεθνών συνεργατών: τη Δρ. Σωτηρούλα Χρίστου (Κλινική Θαλασσαιμίας του Οργανισμού Κρατικών Υπηρεσιών Υγείας, Κύπρο), τον Καθ. Dr. Toni Cathomen (Πανεπιστημιακό Ιατρικό Κέντρο του Freiburg, Γερμανία), τη Δρ. Annarita Miccio (Ινστιτούτο Γενετικών Ασθενειών Imagine, Γαλλία) και τη Δρ. Μαρία Ν. Δημοπούλου (Λαϊκό Γενικό Νοσοκομείο Αθηνών, Ελλάδα).
ΚΥΠΕ
