Με το φαινόμενο του ηλικιακού ρατσισμού βρίσκεται αντιμέτωπη η γενιά Generation X στην αγορά εργασίας, δηλαδή τα άτομα της ηλικιακής ομάδας 44-59 ετών, καθώς διαπιστώνουν ότι οι εταιρείες και οι εργοδότες προτιμούν νεότερους για να καλύψουν τις θέσεις εργασίας. Μπορεί το φαινόμενο να μην είναι έντονο στην Κύπρο, αλλά είναι θέμα που απασχολεί έντονα την Ευρώπη, κυρίως λόγω των ραγδαίων τεχνολογικών αλλαγών – συμπεριλαμβανομένης της εμφάνισης της τεχνητής νοημοσύνης – και πλήττει ιδιαίτερα τη γενιά Generation X (όσοι είναι γεννημένοι μεταξύ 1965–1980).
Στο άρθρο της Ευρωπαϊκής Αρχής Εργασίας του τμήματος της Γενικής Διεύθυνσης Απασχόλησης, που δημοσιεύθηκε την προηγούμενη εβδομάδα, με θέμα «Η ηλικία είναι απλώς ένας αριθμός: υποστήριξη των εργαζομένων μεγαλύτερης ηλικίας», αναφέρεται χαρακτηριστικά: «Είστε 50 και κάτι ετών και αναρωτιέστε αν οι καλύτερες εργάσιμες μέρες σας έχουν περάσει; Οι χώρες της ΕΕ καταβάλλουν προσπάθειες για να διατηρήσουν τους ηλικιωμένους στο εργατικό δυναμικό, δείχνοντας ότι η ηλικία δεν πρέπει να αποτελεί εμπόδιο για μια μακρά και ικανοποιητική καριέρα». Σύμφωνα με το περιεχόμενο της δημοσίευσης «οι Ευρωπαίοι ζουν περισσότερο από ποτέ. Πριν από μερικά χρόνια, το προσδόκιμο ζωής στην ΕΕ ήταν 81,5 έτη και η τάση είναι ανοδική. Αυτό σημαίνει ότι είμαστε γενικά πιο υγιείς και έχουμε περισσότερες ευκαιρίες να ζήσουμε καλά και να απολαύσουμε τα χρόνια μας. Η εργασία παραμένει ένα σημαντικό στοιχείο της ζωής μας καθώς μεγαλώνουμε, αλλά τι μπορούμε να περιμένουμε καθώς γινόμαστε εργαζόμενοι “μιας ορισμένης ηλικίας”;»
Το να μεγαλώνουμε σίγουρα φέρνει σοφία, σημειώνεται στη μελέτη της Κομισιόν, αλλά φέρνει και προβλήματα απασχόλησης που δεν είχαμε όταν ήμασταν νεότεροι. Καταγράφονται και ορισμένα παραδείγματα:
◗ εισβολή νέων τεχνολογιών στις οποίες δεν είμαστε εκπαιδευμένοι
◗ οικογενειακές ευθύνες και ανεπαρκής υποστήριξη, κάτι που συχνά δεν αφήνει άλλη επιλογή από το να σταματήσουν να εργάζονται
◗ στερεότυπα για τους εργαζόμενους μεγαλύτερης ηλικίας ως λιγότερο παραγωγικούς και πιο πιθανό να χάσουν την εργασία τους λόγω προβλημάτων υγείας
◗ έλλειψη πληροφοριών σχετικά με τον τρόπο προστασίας της υγείας στον χώρο εργασίας σύμφωνα με τις νέες ανάγκες.
Έξω από το παλιό; Όχι, λένε αρκετές χώρες
Σημειώνεται ότι χώρες σε ολόκληρη την ΕΕ δίνουν το παράδειγμα, καταβάλλοντας συνεχείς προσπάθειες για να διατηρήσουν τους εργαζόμενους μεγαλύτερης ηλικίας στην εργασία. Ας ρίξουμε μια ματιά σε ορισμένες καλές πρακτικές και στο πώς αυτές συμβάλλουν στη διαμόρφωση του μέλλοντος της χωρίς αποκλεισμούς απασχόλησης, σύμφωνα με το κείμενο της Ευρωπαϊκής Αρχής Εργασίας:
◗ Κύπρος: Η χώρα αντιμετωπίζει το σημαντικό εμπόδιο για τους εργαζόμενους μεγαλύτερης ηλικίας να παραμείνουν στην εργασία, υποστηρίζοντας την ψηφιακή τους κατάρτιση. Το Κέντρο Παραγωγικότητας Κύπρου εφαρμόζει το πρόγραμμα «Ψηφιακές δεξιότητες για άτομα 55+», το οποίο παρέχεται δωρεάν σε άτομα 55 ετών και άνω.
◗ Σουηδία: Το 77,3% των ατόμων ηλικίας 55–64 ετών εργάζονται, ποσοστό ρεκόρ σε σύγκριση με τον μέσο όρο της ΕΕ. Πώς παρακινεί η χώρα τους πολίτες της να παραμείνουν στην εργασία για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα; Καταρχάς, έχει εισαγάγει ένα ευέλικτο συνταξιοδοτικό σύστημα, σύμφωνα με το οποίο η αναβολή της συνταξιοδότησης επιτρέπει την αύξηση της σύνταξης. Οι μεγαλύτεροι σε ηλικία εργαζόμενοι προστατεύονται επίσης από τον νόμο και δεν μπορούν να υποστούν διακρίσεις λόγω ηλικίας.
◗ Ελλάδα: Η Δημόσια Υπηρεσία Απασχόλησης – ένας κυβερνητικός οργανισμός που συνδέει εργοδότες με εργαζομένους – περιλαμβάνει προγράμματα που στοχεύουν στην υποστήριξη των ηλικιωμένων εργαζομένων για την επανένταξή τους στο εργατικό δυναμικό. Επιπλέον, δίνεται έμφαση στην αναβάθμιση των δεξιοτήτων και την επανεκπαίδευση. Τέτοιες πρωτοβουλίες δια βίου μάθησης είναι ανοιχτές σε όλους, αλλά οι ηλικιωμένοι εργαζόμενοι αποτελούν σημαντική ομάδα-στόχο.
◗ Γερμανία: Τα κίνητρα ενθαρρύνουν τους μεγαλύτερους σε ηλικία εργαζομένους να παραμείνουν στην εργασία, εστιάζοντας στη βελτίωση της ισορροπίας μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής και στον σχεδιασμό εργασιακών περιβαλλόντων κατάλληλων για την ηλικία. Οι εργοδότες λαμβάνουν επίσης επιχορηγήσεις από την κυβέρνηση για να προσλάβουν άτομα που είναι δύσκολο να απασχοληθούν. Όσοι είναι άνω των 50 ετών δικαιούνται να παραμείνουν στο πλαίσιο αυτού του προγράμματος επιχορηγήσεων για 36 μήνες.
◗ Ουγγαρία: Ένα ειδικό πρόγραμμα «επιμερισμού θέσεων εργασίας» συνδέει έναν ηλικιωμένο εργαζόμενο που πλησιάζει στη συνταξιοδότηση με έναν νεότερο για να μοιραστούν μια θέση εργασίας. Αυτό έχει διπλό όφελος: βοηθά τον ηλικιωμένο εργαζόμενο να παραμείνει ενεργός, ενώ παράλληλα επιτρέπει στον νεότερο να μαθαίνει στην εργασία.
◗ Λουξεμβούργο: Οι εργαζόμενοι μεγαλύτερης ηλικίας ενθαρρύνονται να παραμείνουν στην εργασία αντιμετωπίζοντας τις ελλείψεις δεξιοτήτων τους, ενώ παράλληλα αντιμετωπίζουν το ευρύτερο ζήτημα της εξάρτησης της χώρας από ξένους εργαζόμενους. Επιπλέον, το Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας επικεντρώνεται στην εκπαίδευση των ατόμων άνω των 45 ετών που αναζητούν εργασία σε ψηφιακές δεξιότητες και ήπιες δεξιότητες (π.χ. επικοινωνία) για τη βελτίωση της απασχολησιμότητάς τους.
Απαραίτητη η εξειδίκευση των ανθρώπων
Σύμφωνα με το Σχέδιο Δράσης για τον Ευρωπαϊκό Πυλώνα Κοινωνικών Δικαιωμάτων, έως το 2030 τουλάχιστον το 78% των ατόμων ηλικίας 20-64 ετών θα πρέπει να αναμένεται να εργάζονται. Αυτά είναι καλά νέα. Ωστόσο, φέρνουν στο προσκήνιο έναν άλλο παράγοντα που θα πρέπει να λάβουμε υπόψη εάν θέλουμε να διασφαλίσουμε ότι αυτό το στατιστικό στοιχείο θα γίνει πραγματικότητα: την εξειδίκευση των ανθρώπων. Επί του παρόντος, το 80% των εργοδοτών και σχεδόν 4 στις 5 μικρομεσαίες επιχειρήσεις στην ΕΕ αναφέρουν δυσκολίες στην πρόσληψη ατόμων με τις κατάλληλες δεξιότητες και προσόντα που να ανταποκρίνονται στις απαιτήσεις τους. Αυτό δεν αποτελεί έκπληξη: η τεχνολογική πρόοδος, η διπλή (πράσινη και ψηφιακή) μετάβαση και οι δημογραφικές μετατοπίσεις έχουν διευρύνει τα υπάρχοντα κενά δεξιοτήτων και πιθανότατα θα παραμείνουν τομείς ανησυχίας.
Αναφέρεται στο Σχέδιο Δράσης ότι η άνοδος της τεχνητής νοημοσύνης, για παράδειγμα, είναι ένα εντελώς νέο φαινόμενο, το οποίο εξακολουθούμε να αντιμετωπίζουμε. Επιπλέον, η ΕΕ προβλέπεται να χάνει 1 εκατομμύριο εργαζομένους κάθε χρόνο έως το 2050, καθώς ο πληθυσμός γερνάει: μόλις συνταξιοδοτηθεί το τρέχον εργατικό δυναμικό, ποιος θα το αντικαταστήσει; «Για την αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων, η ΕΕ εισάγει ένα νέο πλαίσιο, την Ένωση Δεξιοτήτων, για τη βελτίωση της ποιότητας της εκπαίδευσης και της κατάρτισης και την προώθηση της δια βίου μάθησης. Δίνεται μεγάλη έμφαση στην αύξηση του ποσοστού των φοιτητών στις θετικές επιστήμες, την τεχνολογία, τη μηχανική και τα μαθηματικά και στη γεφύρωση των χασμάτων μεταξύ των φύλων και της κοινωνικής ανισότητας που παρατηρούνται σε αυτούς τους κλάδους. Το νέο σχέδιο θα βελτιώσει την απασχόληση των ανθρώπων, θα αντιμετωπίσει τις ελλείψεις δεξιοτήτων και εργατικού δυναμικού, θα αυξήσει την παραγωγικότητα των επιχειρήσεων και, τελικά, θα ενισχύσει την ανταγωνιστικότητα της ΕΕ», σημειώνεται.
