Η τεχνητή νοημοσύνη ενδέχεται σύντομα να καταφέρει κάτι που μέχρι πρότινος φάνταζε αδύνατο: να μεταφράσει και να αποκωδικοποιήσει τις «γλώσσες» των ζώων, ανοίγοντας ενδεχομένως νέους δρόμους στην κατανόηση της ζωής στον πλανήτη.
Επιστήμονες και τεχνολόγοι εργάζονται ήδη πάνω σε αλγόριθμους μηχανικής μάθησης που έχουν στόχο να αναλύσουν τους ήχους, τα μοτίβα συμπεριφοράς και τα σήματα επικοινωνίας διαφόρων ειδών, από φάλαινες και ελέφαντες έως μέλισσες και πτηνά. Η προοπτική ενός κοινού γλωσσικού «κώδικα» ανάμεσα στον άνθρωπο και τα ζώα δεν είναι πλέον καθαρή επιστημονική φαντασία, αλλά ένα πεδίο ραγδαίας έρευνας με σημαντικές οικολογικές, φιλοσοφικές και ηθικές προεκτάσεις.
Η ίδια η θεωρία της εξέλιξης παρέχει ενδείξεις ότι η επικοινωνία δεν είναι αποκλειστικό προνόμιο του ανθρώπου. Ήδη από τον 19ο αιώνα, ο Κάρολος Δαρβίνος είχε διατυπώσει την άποψη ότι η ανθρώπινη γλώσσα ενδέχεται να προήλθε από την απομίμηση των ήχων των πτηνών, υποστηρίζοντας ότι οι πρώτες μορφές ομιλίας ενδέχεται να ήταν ένα είδος επικοινωνίας μεταξύ ειδών.
Η αποκρυπτογράφηση της «γλώσσας των ζώων» θα μπορούσε να επαναπροσδιορίσει την έννοια της νοημοσύνης και της συνείδησης στον κόσμο των έμβιων όντων, καθώς και τη θέση του ανθρώπου στη Γη. Παράλληλα, ενδέχεται να προσφέρει νέα εργαλεία για την προστασία απειλούμενων ειδών και την αποκατάσταση οικοσυστημάτων.
Ο αγώνας για τη μετάφραση της γλώσσας των ζώων εντείνεται, με έπαθλο τα χρήματα και μια θέση στην ιστορία. Το Ίδρυμα Jeremy Coller έχει υποσχεθεί 10 εκατομμύρια δολάρια σε όποιον ερευνητή καταφέρει να αποκρυπτογραφήσει τον «κώδικα» αυτό. Και, όπως θα περίμενε κανείς, πρόκειται για έναν αγώνα που τροφοδοτείται από τη γενετική τεχνητή νοημοσύνη.
Μεγάλα γλωσσικά μοντέλα μπορούν να ταξινομήσουν εκατομμύρια ηχογραφημένες φωνές ζώων για να βρουν την κρυμμένη γραμματική τους. Τα περισσότερα από αυτά τα έργα επικεντρώνονται στα θαλάσσια κήτη, επειδή, όπως και εμείς, μαθαίνουν μέσω της φωνητικής μίμησης και, επίσης όπως εμείς, επικοινωνούν μέσω σύνθετων συνδυασμών ήχων που φαίνεται να έχουν δομή και ιεραρχία.
Το Project Ceti (Πρωτοβουλία Μετάφρασης Κητοειδών) χρησιμοποιεί τεχνητή νοημοσύνη για να αναλύσει τις κωδικές αυτές φράσεις, με σκοπό να αποκαλύψει τα μυστήρια της γλώσσας των φαλαινών. Υπάρχουν ενδείξεις ότι τα ζώα μιλούν, χρησιμοποιούν συγκεκριμένα «κλικ» για να αναφέρονται το ένα στο άλλο και έχουν ακόμη και διαφορετικές διαλέκτους. Το Ceti έχει ήδη απομονώσει ένα συγκεκριμένο «κλικ» της γλώσσας αυτής που μπορεί να είναι μια μορφή στίξης και ελπίζει να… «μιλήσει» τη γλώσσα των φαλαινών ήδη από το 2026.
Μια «συνομιλία» με μια φάλαινα
Το γλωσσικό εμπόδιο μεταξύ των ειδών φαίνεται ήδη να γίνεται όλο και πιο διαπερατό. Τον περασμένο μήνα, η Google κυκλοφόρησε το DolphinGemma, ένα πρόγραμμα τεχνητής νοημοσύνης για τη μετάφραση των δελφινιών, το οποίο έχει εκπαιδευτεί με δεδομένα 40 ετών. Το 2013, επιστήμονες που χρησιμοποίησαν έναν αλγόριθμο τεχνητής νοημοσύνης για να ταξινομήσουν την επικοινωνία των δελφινιών εντόπισαν ένα νέο ήχο στις αλληλεπιδράσεις των ζώων μεταξύ τους, το οποίο αναγνώρισαν ως έναν ήχο που είχαν προηγουμένως εκπαιδεύσει την ομάδα να συσχετίζει με ένα είδος από θαλάσσια φύκια – αυτή είναι η πρώτη καταγεγραμμένη περίπτωση μιας λέξης που μεταφέρεται από το λεξιλόγιο ενός είδους στο λεξιλόγιο ενός άλλου.
Η προοπτική να μιλήσουμε τη γλώσσα των δελφινιών ή των φαλαινών είναι ακαταμάχητη. Και φαίνεται ότι και αυτά είναι εξίσου ενθουσιώδη. Τον Νοέμβριο του 2024, επιστήμονες στην Αλάσκα κατέγραψαν μια «συνομιλία» με μια φάλαινα που ονομάζεται Twain. Οι επιστήμονες «συνομίλησαν» με το ζώο για μια περίοδο 20 λεπτών.
Ωστόσο, μέσα στον ενθουσιασμό αυτό, δεν πρέπει να αγνοούμε το γεγονός ότι άλλα είδη ήδη μαρτυρούν με εύγλωττο τρόπο την επίδραση που έχουμε εμείς ως άνθρωποιστον φυσικό κόσμο. Από τη δεκαετία του 1960, η ναυτιλία και η εξόρυξη έχουν αυξήσει τον θόρυβο στο περιβάλλον των ωκεανών κατά περίπου τρία ντεσιμπέλ ανά δεκαετία. Το τραγούδι των φάλαινων καταλαμβάνει το ίδιο εύρος χαμηλών συχνοτήτων με τη γεώτρηση σε βαθιά νερά για την εξόρυξη σπάνιων γαιών που είναι ζωτικής σημασίας για τις ηλεκτρονικές συσκευές. Είναι ειρωνικό το γεγονός ότι η εξόρυξη των ορυκτών που χρειαζόμαστε για να επικοινωνούμε καταστέλλει και καταπιέζει τις φωνές των φαλαινών.
Τα τραγούδια των φάλαινων μερικές φορές διαρκούν έως και 24 ώρες. Ο όρος «τραγούδι» είναι όντως ταιριαστός και άκρως κατάλληλος: φαίνεται να περιλαμβάνουν φράσεις με ομοιοκαταληξία και ρίμα, και οι συνθέσεις τους ταξιδεύουν στους ωκεανούς μαζί τους, εξελισσόμενες καθώς προχωρούν από μια θάλασσα σε μια άλλη. Είναι ζωτικής σημασίας για τη μετανάστευση και την αναπαραγωγική περίοδο.
Ωστόσο, στο σημερινό πιο θορυβώδες ωκεάνιο ηχοτοπίο, το τραγούδι των φαλαινών εκτοπίζεται από το συνηθισμένο εύρος συχνοτήτων του και μάλιστα οδηγείται στη σιωπή – σε απόσταση έως και 1,2 χλμ. από εμπορικά πλοία, οι φάλαινες σταματούν εντελώς να τραγουδούν ενοχλημένες από την περιβαλλοντική οχλαγωγία.
Πώς επικοινωνούν τα υπόλοιπα είδη
Στη μετάφραση των γλωσσών μεταξύ ειδών, ο ήχος μας φτάνει μέχρι ένα σημείο. Τα ζώα επικοινωνούν μέσω μιας σειράς οπτικών, χημικών, θερμικών και μηχανικών ερεθισμάτων, κατοικώντας σε κόσμους αντίληψης πολύ διαφορετικούς από τον δικό μας. Μπορούμε πραγματικά να καταλάβουμε τι σημαίνει ο ήχος για τα ζώα που χρησιμοποιούν π.χ. ηχοεντοπισμό;
Ο Γερμανός οικολόγος Jakob von Uexküll ονόμασε αυτούς τους αδιαπέραστους κόσμους «umwelten». Για να μεταφράσουμε πραγματικά τη γλώσσα των ζώων, θα πρέπει να εισέλθουμε στο umwelt του ζώου – και τότε, τι από εμάς θα αποτυπωθεί σε αυτό ή τι από αυτό θα αποτυπωθεί σε εμάς;
«Αν ένα λιοντάρι μπορούσε να μιλήσει», γράφει ο Stephen Budiansky, «πιθανότατα θα μπορούσαμε να το καταλάβουμε. Απλά δεν θα ήταν πια λιοντάρι». Θα πρέπει λοιπόν να αναρωτηθούμε πώς η επικοινωνία με άλλα όντα μπορεί να μας αλλάξει.
Το να μιλάμε με ένα άλλο είδος μπορεί να μοιάζει πολύ με το να μιλάμε με εξωγήινη ζωή. Δεν είναι τυχαίο ότι το Ceti θυμίζει το Seti – Search for Extraterrestrial Intelligence – Institute της NASA.
Στην ταινία του Denis Villeneuve «Arrival» [Άφιξη], εξωγήινοι που μοιάζουν με φάλαινες επικοινωνούν μέσω ενός κειμένου στο οποίο δεν γίνεται καμία σαφής διάκριση μεταξύ παρελθόντος, παρόντος και μέλλοντος. Για τη Louise, τη γλωσσολόγο που μεταφράζει το κείμενο, η εκμάθηση της γλώσσας των χταποδιών την απομακρύνει από τον γραμμικό χρόνο και την μεταφέρει σε μια πραγματικότητα στην οποία το παρελθόν και το μέλλον της είναι εξίσου προσβάσιμα.
Τα τραγούδια των φαλαινών γεννιούνται από μια εμπειρία του χρόνου που είναι ριζικά διαφορετική από τη δική μας. Οι φάλαινες μπορούν να προβάλλουν τις φωνές τους σε απόσταση χιλιομέτρων πάνω από την ανοιχτή θάλασσα. Τα τραγούδια τους απλώνονται στους πιο απέραντους ωκεανούς.
Το να μιλάμε τη γλώσσα των φαλαινών θα επέκτεινε την αίσθηση του χώρου και του χρόνου σε ένα πλανητικό τραγούδι.
iefimerida.gr
