Του Adrian Wooldridge
Τον Οκτώβριο του 1996, στο τελευταίο συνέδριο του κόμματός του πριν από τις εκλογές που θα τον οδηγούσαν στο αξίωμα του πρωθυπουργού του Ηνωμένου Βασιλείου, ο Τόνι Μπλερ προσπάθησε να ορίσει την ουσία του Νέου Εργατικού Κόμματος. Ξεκίνησε αντιπαραβάλλοντας το κόμμα του με την ετοιμοθάνατη συντηρητική κυβέρνηση, πριν συνοψίσει τις τρεις προτεραιότητές του για την εξουσία. Αυτές ήταν, με τη σειρά, “εκπαίδευση, εκπαίδευση και εκπαίδευση“. Τα χειροκροτήματα ήταν ενθουσιώδη – και, σε αντίθεση με αυτά στις πρόσφατες συγκεντρώσεις του Εργατικού Κόμματος, γνήσια.
Η ιδέα ότι “η εκπαίδευση είναι η καλύτερη οικονομική πολιτική” βρισκόταν στο επίκεντρο της προοδευτικής διαπραγμάτευσης με την αγορά. Ο πρόεδρος Μπιλ Κλίντον δήλωσε ότι “η εποχή της πληροφορίας είναι, πρώτα απ’ όλα, μια εποχή της εκπαίδευσης”. Η Παγκόσμια Τράπεζα και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο επέμειναν ότι η εκπαίδευση είναι το χρυσό κλειδί για την ανάπτυξη και τη συμπερίληψη. Τα πανεπιστήμια γνώρισαν τη μακροβιότερη περίοδο επέκτασης στην ιστορία τους, καθώς οι κυβερνήσεις προσπάθησαν να διασφαλίσουν ότι τουλάχιστον οι μισοί νέοι τους θα αποφοιτούσαν.
Να, λοιπόν, το τελευταίο μήνυμα για την εκπαίδευση από την επιχειρηματική ελίτ: Πάρτε το πτυχίο σας και πετάξτε το. Η Amazon.com, μία από τις εταιρείες που καθορίζουν τις τάσεις στον κόσμο των επιχειρήσεων, ανακοίνωσε πρόσφατα ότι θα απολύσει σχεδόν το 10% του προσωπικού της. Άλλες εταιρείες που αποφάσισαν να προχωρήσουν σε απολύσεις είναι εταιρείες συμβούλων (Booz Allen Hamilton), κατασκευαστές αυτοκινήτων (General Motors), εταιρείες λιανικής πώλησης (Target) και εταιρείες παροχής υπηρεσιών (United Parcel Service).
Οι απόφοιτοι εισέρχονται στην πιο δύσκολη αγορά εργασίας των τελευταίων ετών, με τις θέσεις για νέους χωρίς προηγουμένη εργασιακή εμπειρία να εξαφανίζονται και τους αριστούχους να παλεύουν για ψίχουλα. Ακόμη και οι νέοι διδάκτορες οικονομικών δεν έχουν πλέον πλήρες ποσοστό απασχόλησης. Ωστόσο, την ίδια στιγμή, οι ευκαιρίες για εξειδικευμένη εργασία για εργάτες αυξάνονται. Οι εταιρείες αναφέρουν έλλειψη εργαζομένων στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης, της φιλοξενίας και, κυρίως, της μηχανικής και των κατασκευών. Ο Διευθύνων Σύμβουλος της Ford Motor, Τζιμ Φάρλεϊ, σημείωσε σε μια ανάρτηση στο LinkedIn τον περασμένο Ιούνιο με θέμα “η ουσιαστική οικονομία”, ότι στις ΗΠΑ υπάρχει έλλειψη 600.000 εργαζομένων σε εργοστάσια και 500.000 εργαζομένων στον κατασκευαστικό τομέα, και ότι θα χρειαστούν 400.000 τεχνικοί αυτοκινήτων τα επόμενα τρία χρόνια.
Ο λόγος για αυτή την ασυμμετρία μεταξύ των θέσεων εργασίας για τους λεγόμενους “λευκούς” και “μπλε γιακάδες” (σσ. white-collar, υπάλληλοι γραφείου και στελέχη / blue-collar, εργάτες) είναι απλός: η ραγδαία πρόοδος της Τεχνητής Νοημοσύνης (ΑΙ). Η τεχνολογία αυτοματοποιεί μεγάλα τμήματα της γνωστικής εργασίας, ξεκινώντας από πράγματα που αφορούσαν εργασίες ρουτίνας όπως τη συμπλήρωση εντύπων και την αναγνώριση προτύπων και προχωρώντας γρήγορα στην αλυσίδα αυτή, για να συμπεριλάβει πιο δημιουργικές εργασίες. Ταυτόχρονα, όμως, απαιτείται ένας στρατός εργαζομένων για την κατασκευή της φυσικής υποδομής της νέας οικονομίας της Τεχνητής Νοημοσύνης, των “server farms”, των κέντρων δεδομένων (data centers) και άλλων παρόμοιων εγκαταστάσεων.
Νέα έρευνα του National Bureau of Economic Research εξετάζει τον αντίκτυπο της τεχνολογικής καινοτομίας στη ζήτηση εργασίας κατά τη διάρκεια των τελευταίων δύο αιώνων. Οι συγγραφείς καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι, μέχρι τώρα, η καινοτομία έχει αυξήσει σταθερά τη ζήτηση για επαγγέλματα με πτυχίο ανώτερης εκπαίδευσης, υψηλότερες αμοιβές και μεγαλύτερο ποσοστό γυναικών που εργάζονται. Με τη μηχανοποίηση της γνωστικής εργασίας, η Τεχνητή Νοημοσύνη θα μπορούσε να είναι η πρώτη σημαντική τεχνολογία που θα αντιστρέψει αυτή την τάση. Οι ερευνητές προβλέπουν ότι, κατά την επόμενη δεκαετία, η ζήτηση για θέσεις εργασίας υψηλής εκπαίδευσης θα μειωθεί σε σχέση με τα επαγγέλματα που λαμβάνουν το μέσο μισθό κατά 0,59% ετησίως για τους προϊσταμένους, 0,29% για τους επαγγελματίες και 0,85% για τις θέσεις γραφείου. Τα επαγγέλματα με μεγαλύτερο ποσοστό γυναικών θα συρρικνωθούν κατά 0,53% ετησίως σε σχέση με τις θέσεις εργασίας που κυριαρχούν οι άνδρες.
Οι υπάλληλοι που θα επιβιώσουν από την αλλαγή στον κόσμο της εργασίας δεν είναι πιθανό να βγουν αλώβητοι. Ο Τζένσεν Χουάνγκ, διευθύνων σύμβουλος της Nvidia, προβλέπει ότι το εργατικό δυναμικό του μέλλοντος θα αποτελείται από ένα συνδυασμό “ψηφιακών ανθρώπων” και “βιολογικών ανθρώπων”, καθώς οι εταιρείες θα ξοδεύουν τρισεκατομμύρια δολάρια για την πρόσληψη, την εκπαίδευση και την απασχόληση ψηφιακών νοσοκόμων, λογιστών και εμπόρων. Οι υπόλοιποι υπάλληλοι γραφείου δεν θα πρέπει μόνο να ανεχθούν την παρακολούθηση και την κριτική από τις μηχανές. Θα πρέπει επίσης να ανταγωνιστούν τους “ψηφιακούς ανθρώπους” που δεν κουράζονται ποτέ, δεν έχουν να αντιμετωπίσουν προβλήματα στο σπίτι και δεν ζητούν ποτέ αύξηση μισθού.
Ωστόσο, μια ματιά στην ιστορία δείχνει ότι μια αποξενωμένη μορφωμένη ελίτ λειτουργεί ως κοινωνικός δυναμίτης. Δεν υπάρχει οργή μεγαλύτερη από την οργή των ανθρώπων που έχουν δει τις προσδοκίες τους για μια καλύτερη ζωή να συντρίβονται στα βράχια της πραγματικότητας. Και δεν υπάρχει πιο επικίνδυνη ομάδα από αυτή που διαθέτει την ικανότητα να οργανώνεται και να κινητοποιείται. Ο πολιτικός επιστήμονας Σάμιουελ Χάντιγκτον, του Πανεπιστημίου του Χάρβαρντ, πρότεινε μάλιστα έναν κανόνα: Όσο υψηλότερο είναι το επίπεδο εκπαίδευσης των ανέργων ή των αποξενωμένων ατόμων, τόσο πιο ακραία είναι η αποσταθεροποιητική συμπεριφορά που προκύπτει.
Τόσο η Γαλλική όσο και η Ρωσική Επανάσταση ήταν, πάνω από όλα, έργο μορφωμένων ανθρώπων που δεν βρήκαν στην κοινωνία μια θέση ανάλογη με τις προσδοκίες τους. Ο Αλέξις ντε Τοκβίλ χαρακτήρισε τη Γαλλική Επανάσταση ως μια επανάσταση των αυξανόμενων προσδοκιών. Ο Βολταίρος ισχυρίστηκε ότι “τα βιβλία ήταν αυτά που τα έκαναν όλα”. Ο Βλαντίμιρ Λένιν και ο Λέων Τρότσκι προέρχονταν από μια μακρά σειρά αποξενωμένων Ρώσων διανοουμένων που συνδύαζαν ουτοπικά όνειρα με μια τάση προς την τρομοκρατία.
Ο ριζοσπαστισμός δεν προήλθε μόνο από την αριστερά. Το Ναζιστικό Κόμμα άντλησε πολλά από τα στελέχη του από τη μορφωμένη αστική τάξη, η οποία είχε δει τον πλούτο της να διαβρώνεται από τον μεγάλο πληθωρισμό των αρχών της δεκαετίας του 1920 και αισθάνθηκε απειλούμενη από την οργανωμένη εργασία. Ίσως το ένα τέταρτο των Γερμανών ακαδημαϊκών ήταν μέλη του Ναζιστικού Κόμματος, ένα ποσοστό υψηλότερο από αυτό του γενικού πληθυσμού. Το ελίτ τάγμα των Ες-Ες του Χάινριχ Χίμλερ στρατολόγησε πολλούς απόφοιτους και άλλους μορφωμένους επαγγελματίες.
Το μοτίβο ισχύει και για πιο πρόσφατες επαναστάσεις. Της Αραβικής Άνοιξης ηγήθηκαν κυρίως πτυχιούχοι πανεπιστημίων που διαπίστωσαν ότι τα χρόνια σπουδών τους δεν τους βοήθησαν να βρουν σταθερές θέσεις εργασίας. Και μια άλλη άνοιξη, ή ίσως φθινόπωρο, μπορεί να είναι προ των πυλών: Τους τελευταίους μήνες, απογοητευμένοι νέοι ηγήθηκαν αντικυβερνητικών διαδηλώσεων στην Ινδονησία, το Νεπάλ, το Περού, το Μαρόκο και τη Μαδαγασκάρη.
Φυσικά, οι σύγχρονες δυτικές χώρες διαθέτουν πολύ πιο ισχυρές γραμμές άμυνας ενάντια στην αναταραχή από ό,τι η Γερμανία του 1930 ή η Γαλλία της δεκαετίας του 1780. Και καθώς η Τεχνητή Νοημοσύνη πλήττει τους μορφωμένους ανθρώπους ως παραγωγούς, θα ωφελήσει τους καταναλωτές, μειώνοντας το κόστος, για παράδειγμα, της σύνταξης διαθήκης ή της τήρησης λογιστικών βιβλίων. Ωστόσο, η επανάσταση της τεχνητής νοημοσύνης έρχεται τόσο γρήγορα που οι πολιτικοί δεν έχουν χρόνο να την κατανοήσουν, πόσο μάλλον να σχεδιάσουν το πώς θα αντιμετωπίσουν τις συνέπειές της. Αυτό που κάποτε αποτελούσε “καταφύγιο”, οι θέσεις γραφείου, μοιάζει όλο και περισσότερο να είναι φτιαγμένο από τραπουλόχαρτα, και αυτό που φαινόταν ως μια λογική επένδυση, η πανεπιστημιακή εκπαίδευση, μπορεί να είναι χαμένα χρήματα.
Τις τελευταίες δεκαετίες έχει ήδη παρατηρηθεί μια σημαντική ριζοσπαστικοποίηση της μορφωμένης τάξης. Η εκλογή του Ζοράν Μαμντάνι ως δημάρχου της Νέας Υόρκης μας υπενθυμίζει ότι οι απόφοιτοι συσπειρώνονται γύρω από αριστερούς υποψηφίους από το τέλος της εποχής Ομπάμα. Επίσης, δεν σχολιάζουμε αρκετά το γεγονός ότι μια γενιά μορφωμένων ανδρών συσπειρώνεται γύρω από τον πρόεδρο Ντόναλντ Τραμπ: ο Τζέι Ντι Βανς αρέσκεται να επιδεικνύει τις γνώσεις του και ο Κέβιν Ρόμπερτς, επικεφαλής του συντηρητικού Heritage Foundation, πάντα προσθέτει το PhD μετά το όνομά του. Οι ιδέες με τις οποίες φλερτάρουν οι ριζοσπάστες, τόσο της αριστεράς όσο και της δεξιάς, γίνονται όλο και πιο ακραίες. Και η ένταση με την οποία τις υποστηρίζουν γίνεται όλο και πιο έντονη. Η επανάσταση της Τεχνητής Νοημοσύνης ρίχνει λάδι — και μάλιστα πολύ — σε μια ήδη μαινόμενη φωτιά.
Απόδοση – Επιμέλεια: Λυδία Ρουμποπούλου
BloombergOpinon
