Για πρώτη φορά στη σύγχρονη ιστορία της Κυπριακής Δημοκρατίας, η απόκτηση κατοικίας από ένα νέο ζευγάρι έχει μετατραπεί από αυτονόητο στόχο ζωής σε μακρινό και συχνά ανέφικτο όνειρο.
Η ανοδική πορεία των τιμών, τόσο στην αγορά, όσο και στην ενοικίαση κατοικίας, έχει ξεπεράσει κατά πολύ την αύξηση των μισθών. Η αγορά είναι πρακτικά απαγορευτική για τη μεγάλη πλειοψηφία των νέων, φοιτητών, εργαζόμενων στον ιδιωτικό τομέα, μονογονεϊκών οικογενειών, ακόμα και για μεσαία κοινωνικά στρώματα που παραδοσιακά είχαν τη δυνατότητα να επενδύσουν σε ιδιόκτητη στέγη.
Το πρόβλημα δεν περιορίζεται στη δυνατότητα λήψης δανείου. Ακόμα και για όσους πληρούν τα τραπεζικά κριτήρια, το συνολικό κόστος ζωής —ενέργεια, καύσιμα, βασικά αγαθά— απορροφά μεγάλο ποσοστό του εισοδήματος, καθιστώντας μη βιώσιμη τη δανειοδότηση για αγορά κατοικίας ή την καταβολή υψηλού ενοικίου. Όλο και περισσότεροι συμπολίτες μας αφιερώνουν πέραν του 40% του μηνιαίου εισοδήματός τους στη στέγαση, παραβιάζοντας κάθε έννοια «προσιτής κατοικίας» όπως ορίζεται διεθνώς.
Αυτή η εξέλιξη δεν είναι μόνο οικονομικό πρόβλημα. Είναι κοινωνική βόμβα με μακροπρόθεσμες επιπτώσεις. Η αδυναμία σταθερής και αξιοπρεπούς στέγασης οδηγεί σε αναβολή δημιουργίας οικογένειας, περιορίζει τη γεννητικότητα και συμβάλλει στη γήρανση του πληθυσμού. Παράλληλα, ενισχύει το φαινόμενο του brain drain —νέοι επιστήμονες και επαγγελματίες μεταναστεύουν σε χώρες με χαμηλότερο κόστος ζωής και υψηλότερο αίσθημα ασφάλειας.
Η ήδη στρεβλή αγορά ακινήτων επιβαρύνεται από εξωγενείς γεωπολιτικούς παράγοντες. Η αστάθεια στη Μέση Ανατολή, ειδικά μετά την όξυνση της σύγκρουσης Ισραήλ–Ιράν, έχει προκαλέσει νέα μετακίνηση πληθυσμών και κεφαλαίων προς την Κύπρο. Επαγγελματίες υψηλού εισοδήματος, επιχειρηματίες και οικογένειες αναζητούν δεύτερη κατοικία ή βάση μετεγκατάστασης. Οι περιοχές με ζήτηση για μικρές κατοικίες ή διαμερίσματα —κυρίως στην ευρύτερη Λευκωσία, Λεμεσό και Λάρνακα— πιέζονται επιπλέον, οδηγώντας τις τιμές ακόμα ψηλότερα.
Σαν να μην έφτανε αυτό, η μαζική στροφή προς τη βραχυχρόνια μίσθωση (τύπου Airbnb) έχει απορροφήσει μεγάλο ποσοστό των υφιστάμενων διαμερισμάτων, αφαιρώντας τα από την αγορά μακροχρόνιας ενοικίασης. Σε συνδυασμό με την αργοκίνητη κρατική γραφειοκρατία και τα ανεπαρκή στεγαστικά προγράμματα, δημιουργείται ένα εκρηκτικό μείγμα που απειλεί την κοινωνική συνοχή.
Ως επαγγελματίας του κλάδου της κτηματαγοράς και ενεργός πολίτης, γνωρίζω από πρώτο χέρι τα αδιέξοδα. Η πολιτεία διαθέτει εργαλεία και πόρους. Υπάρχει ευρωπαϊκή τεχνογνωσία, υπάρχει χρηματοδότηση από τα Ταμεία Συνοχής, υπάρχει δημόσια γη και δυνατότητα σύμπραξης με την Τοπική Αυτοδιοίκηση. Ο φίλος Ευρωβουλευτής και πρώην Υπουργός Μιχάλης Χατζηπαντέλας έθεσε πρόσφατα στο προσκήνιο ένα ζήτημα ουσίας: Την ευρωπαϊκή χρηματοδότηση για φοιτητικές εστίες και προσιτή στέγη. Είναι από τις λίγες φορές που μια πολιτική πρωτοβουλία εστιάζει άμεσα στις ανάγκες του απλού ανθρώπου – του φοιτητή που αναζητά στέγη για τις σπουδές του, της νέας οικογένειας που κάνει τα πρώτα της βήματα. Η εξαγγελία για 1.000 νέες φοιτητικές εστίες στο Πανεπιστήμιο Κύπρου, καθώς και η πιθανή αξιοποίηση έως και 100 εκατομμυρίων ευρώ από ευρωπαϊκούς πόρους για τον Κυπριακό Οργανισμό Αναπτύξεως Γης, συνιστούν μια στοχευμένη κοινωνική παρέμβαση με ευρύ αντίκτυπο.
Σε μεσομακροπρόθεσμο ορίζοντα, τέτοιες παρεμβάσεις δεν ωφελούν μόνο τους άμεσους δικαιούχους, αλλά συμβάλλουν και στην εξυγίανση της αγοράς ακινήτων. Χρειάζεται να τολμήσουμε:
- Να προχωρήσουμε σε αναθεώρηση του θεσμικού πλαισίου για την προσιτή κατοικία: με δημιουργία μηχανισμού για αξιοποίηση της δημόσιας γης.
- Να ενισχυθεί ο ρόλος του ΚΟΑΓ, ώστε να γίνει πραγματικός φορέας ανάπτυξης και διαχείρισης κοινωνικής στέγης.
- Να προωθηθούν συνεργατικά μοντέλα στέγασης, με συμμετοχή ιδιωτών, τοπικών αρχών όπως συμβαίνει με επιτυχία σε χώρες της Βόρειας και Κεντρικής Ευρώπης.
- Να δοθούν σημαντικά φορολογικά κίνητρα και επιδοτήσεις για ενεργειακή αναβάθμιση κατοικιών, που θα μειώσουν το λειτουργικό κόστος και θα καταστήσουν τις παλαιότερες μονάδες πιο προσιτές.
Η στέγαση είναι ανάγκη, είναι δικαίωμα, είναι προϋπόθεση αξιοπρεπούς ζωής. Η στεγαστική κρίση δεν είναι αναπόφευκτη. Είναι αποτέλεσμα πολιτικών επιλογών —και μπορεί να ανατραπεί με πολιτική βούληση, όραμα και σχέδιο.
Πρώην Υπουργός Άμυνας
Εκτιμητής / Σύμβουλος ακινήτων
