Η πράσινη μετάβαση, την οποία η Ευρωπαϊκή Ένωση θέτει ψηλά στην ατζέντα της, θα πρέπει χωρίς αμφιβολία να συνδυαστεί με την παραχώρηση σημαντικών αντισταθμιστικών μέτρων.
Στην περίπτωση της χώρας μας, η Κυβέρνηση επέλεξε να πορευτεί σε αυτή τη σημαντική μετάβαση χωρίς να πραγματοποιήσει έναν ουσιαστικό κοινωνικό διάλογο. Έναν διάλογο που ήταν απαραίτητος, για να αποσαφηνιστούν οι θέσεις και οι απόψεις των κοινωνικών εταίρων.
Την ίδια ώρα, η Κύπρος έχει το πιο υψηλό ποσοστό κατοίκων οι οποίοι υπόκεινται σε κίνδυνο ενεργειακής φτώχειας, σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat. Συγκεκριμένα, στο τέλος του 2022 αυτό το ποσοστό ξεπερνούσε το 50%. Tο πρόβλημα είναι έντονο στα χαμηλά εισοδηματικά στρώματα.
Παράλληλα, το τελευταίο χρονικό διάστημα μάθαμε από αρμόδιους αξιωματούχους πως οι φόροι άνθρακα, οι οποίοι θα επιβληθούν την επόμενη τριετία, θα αγγίξουν συνολικά τα 400 εκατομμύρια ευρώ. Οι ανησυχίες των κοινωνικών εταίρων είναι αρκετά έντονες.
Ιδιαίτερα, οι ανησυχίες του Συνδικαλιστικού Κινήματος είναι πέρα για πέρα δικαιολογημένες, καθώς οι επιχειρήσεις στην Κύπρο έχουν ανέκαθεν την εύκολη λύση. Να μετακυλούν οποιαδήποτε αύξηση στην τελική τιμή του προϊόντος ή της υπηρεσίας που προσφέρουν.
Και τις πλείστες φορές αδικαιολόγητα (π.χ. δέστε για παράδειγμα τη μετά-πανδημίας περίοδο). Η Κύπρος είναι μια μικρή, ανοικτή αγορά και γεωγραφικά απομονωμένη. Η ύπαρξη ολιγοπωλίων και μονοπωλίων σε αρκετούς τομείς της οικονομίας (π.χ. τράπεζες, ηλεκτρισμός), έχει το δικό της κόστος, καθώς, όταν οι διεθνείς τιμές μειώνονται, τις μειώσεις αυτές τις βιώνουμε (αν τις βιώνουμε) με αρκετή χρονοκαθυστέρηση (π.χ. επιτόκια, ενέργεια). Ασφαλώς το πιο πάνω είναι μια στρέβλωση, η οποία δεν μπορεί να συνεχιστεί.
Φανταστείτε τι θα επέλθει στην αγορά με την εφαρμογή φόρου άνθρακα, χωρίς σοβαρά αντισταθμιστικά μέτρα εκ μέρους του κράτους. Την ίδια ώρα, το ποσό χρημάτων από το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης, το οποίο ανέρχεται στα 101 εκατομμύρια ευρώ, είναι ένα πολύ μικρό ποσό για τη χώρα μας, η οποία αντιμετωπίζει σωρεία προβλημάτων στην πορεία της για την πράσινη μετάβαση.
Γιατί ο σκοπός, δεν είναι μόνο να πετύχουμε τους στόχους της πράσινης μετάβασης, αλλά οι στόχοι αυτοί να επιτευχθούν στη βάση μιας κοινωνικά δίκαιης μετάβασης. Δεν μπορεί, για παράδειγμα, οι χαμηλόμισθοι και τα μεσαία εισοδηματικά στρώματα να πληρώνουν για τους ρύπους, επειδή δεν έχουν το απαιτούμενο κεφάλαιο να προχωρήσουν σε αγορά ηλεκτρικού αυτοκινήτου και την ίδια ώρα τα μέσα μαζικής μεταφοράς να είναι ελλειμματικά.
Ήδη, σύμφωνα με οικονομικές αναλύσεις, τα χαμηλότερα εισοδηματικά στρώματα δαπανούν μεγαλύτερο ποσοστό του εισοδήματος τους σε ό,τι αφορά προϊόντα ενέργειας, π.χ αγορά καυσίμων. Σύμφωνα με τα αποτελέσματα οικονομικής ανάλυσης για τις δαπάνες των νοικοκυριών (Pashardes et al., 2014), στην περίπτωση της Κύπρου υπολογίζεται πως τα νοικοκυριά στις δυο χαμηλότερες εισοδηματικές κατηγορίες (δεκατημόρια) μπορεί να υποστούν μείωση της αγοραστικής τους δύναμης κατά 90 με 140 ευρώ (δηλαδή μεταξύ 1% με 1,5% του εισοδήματος). Στην περίπτωση των υψηλότερων εισοδηματικών στρωμάτων η μείωση θα είναι της τάξεως του 0,5%.
Με βάση τα στοιχεία του Stockholm Environment Institute (SEI), στην περίπτωση της Κύπρου η αύξηση στις εκπομπές ρύπων μεταξύ 1990 και 2019 παρουσίασε μείωση στο 10% του πληθυσμού στα υψηλότερα εισοδήματα, ενώ στα μεσαία και χαμηλά εισοδηματικά στρώματα η αύξηση στις εκπομπές ρύπων ήταν ιδιαίτερα αισθητή (συγκρίνοντας πάντα το 1990 με το 2019).
Ενδεικτικό είναι και το πιο κάτω διάγραμμα με στοιχεία της Eurostat που παρουσιάζει σε μελέτη του το European Trade Union Institute (ETUI) το οποίο δείχνει πως ενώ οι συνολικές εκπομπές ρύπων στα πλείστα κράτη μέλη της Ε.Ε μειώνονταν από το 1990 μέχρι και το 2021 στην Κύπρο η μεταβολή στις εκπομπές ρύπων ήταν τεράστια. Σε αυτό συνέβαλε η απρονοησία και κυρίως η αναβλητικότητα των τελευταίων κυβερνήσεων του τόπου, τεχνοκρατών και άλλων στο να διαβλέψουν εγκαίρως τις επερχόμενες εξελίξεις.
Είναι προφανές ότι τα χαμηλότερα εισοδηματικά στρώματα αναμένεται να πληγούν περισσότερο. Επομένως, η Κυβέρνηση οφείλει έστω και την υστάτη (αφού δεν προχώρησε σε κανένα ουσιαστικό κοινωνικό διάλογο) να παρουσιάσει τουλάχιστον και να εξηγήσει ποια αντισταθμιστικά μέτρα θα λάβει και πότε θα τα λάβει, σε ότι αφορά την πτυχή της πράσινης μετάβασης της χώρας. Άλλωστε, όλοι κρινόμαστε από τα έργα μας και όχι από τις διακηρύξεις.
* Υπεύθυνος Τμήματος Οικονομικών Μελετών ΣΕΚ
