Μια πόλη γνωστή και δυο ονόματα άγνωστα ως τίτλος του σημερινού σημειώματος. Το ένα, η χιλιόχρονη πρωτεύουσα που παραδίνεται στον θεατή στη μαυρόασπρη αλήθεια της, το άλλο ένα παλιό ραδιοφωνικό πρόγραμμα του καιρού της αθωότητας, όπως το καταγράφει μαρτυρία της Τουρκοκύπριας Zihni Kalmaz στη σελίδα 50 του καταλόγου της έκθεσης Sector 2.
Ο Alikko και Caher, αυτό ήταν ακριβώς η αληθινή κυπριακή πραγματικότητα. Άρεσε σε όλους τους Κύπριους και περιμέναμε να γίνει αυτό το [ραδιοφωνικό] πρόγραμμα και να ακούσουμε. Ούτε χρησιμοποιούσαν λέξεις που να ενοχλήσουν είτε τους Τούρκους ούτε τους Έλληνες. Αυτό το 1963.
Έκτοτε πέρασαν 62 χρόνια. Το Λεβέντειο Δημοτικό Μουσείο Λευκωσίας οργάνωσε με μια διαφορετική ματιά την ιστορία της Πράσινης Γραμμής, μέρος πολύπλοκο της βιωτής της πόλης. Μια έκθεση όπου συνυπάρχουμε με τη σωστή έννοια της λέξης, Ελληνοκύπριοι, Τουρκοκύπριοι, Αρμένιοι, Μαρωνίτες και Λατίνοι… και όπου νιώθει κανείς, επιτέλους, ότι εκτός από μας υπάρχουν και αναπνέουν και οι άλλοι… Aκριβώς όπως το περιγράφει η ΤΚ κυρία Καλμαζ.
Περπάτησα και περιεργάστηκα κάθε κομμάτι της έκθεσης, οι μαυρόασπρες φωτογραφίες, με ό,τι αυτές σηματοδοτούν για τον καθένα, με βοήθησαν να περιπλανηθώ νοερά σε δρόμους της εντός των τειχών πόλης. Άκουσα και διάβασα όλες τις μαρτυρίες, τις δικές μας αλλά και των άλλων, των Τουρκοκυπρίων και των Αρμενίων, των Λατίνων και των Μαρωνιτών και ένιωσα τον φόβο όλων, τις ανήσυχες, και φορές τρεμάμενες φωνές, των ανθρώπων που επανάφεραν όλα αυτά στη μνήμη τους.
Διάβασα πρωτοσέλιδα εφημερίδων, προκηρύξεις, λεζάντες, είδα τον χάρτη της Λευκωσίας, στάθηκα μπροστά σε λογής- λογής σημαίες, στολές παραλλαγής και αντικείμενα μιας άλλης εποχής, δικά μας και δικά τους.
Την έκθεση συνοδεύει ένας ποιοτικός σύγχρονος, με εικαστική πρόταση κατάλογος, όπου ο ενδιαφερόμενος βρίσκει ένα ιστορικό χρονολόγιο από το 1947, μαρτυρίες, ευανάγνωστα αποκόμματα εφημερίδων, εντυπωσιακά αντικείμενα/κειμήλια ανθρώπων που τα δάνεισαν για τους σκοπούς της έκθεσης.
Εκτίμησα ιδιαίτερα τη μελετημένη σε συναισθήματα και αλήθειες σκηνογραφία και την επίλεκτη εικαστική πλευρά της έκθεσης, τόσο στη χρωματική αποτύπωση του διάχυτου πράσινου χρώματος να υποβόσκει ως υπενθύμιση, όσο και στη διαμόρφωση των χώρων που συμπληρώνουν χρονικά ο ένας τον άλλο. Μια αλληλουχία γεγονότων, συρματοπλεγμάτων και ανθρώπων με κοινό παρονομαστή τον πωρόλιθο και τα πλινθάρια των αρχοντικών της πάλαι ποτέ Χώρας. Εξαίρεση η στατικότητα των ειρηνοποιών κυανοκράνων ενώ οι άλλοι τρέχουν αλαφιασμένοι, φεύγουν, μαζεύουν σε κοφίνες και μποξάδες ότι μπορούν.
Είναι μια, ίσως και μοναδική, αντικειμενική και ειλικρινής αποτύπωση της ιστορίας όλων και όσων ενεπλάκησαν σε αυτή την ταραγμένη περίοδο της ιστορίας μας. Εξελίσσεται μπροστά στα μάτια μας, όχι ως έκθεση σε ευθύγραμμη απεικόνιση μαυρόασπρων φωτογραφιών σε άσπρο φόντο, αλλά ως μια ιστορική κατάθεση που διέπεται από επιστημονική έρευνα που ξεκινά το 1947 και καταλήγει στο 2025, 78 χρόνια μετά και εκθέτει αποφάσεις, προπαγάνδα, εθνικισμό, νοοτροπίες, δεδομένα βαθιά χαραγμένα στον κάθε κάτοικο αυτής της πόλης.
Μια σκηνοθεσία που έχει δομή, αρχή και τέλος. Είναι κτισμένη με συγκεκριμένο οδικό χάρτη, στον οποίο εμπλέκονται όλοι και όλα για να μπορεί να δώσει απαντήσεις σε καίριες ερωτήσεις. Έπαινος στους οργανωτές για την αποστασιοποίηση από τις χιλιοειπωμένες υπερβολές, παραχαράξεις και αντιγνωμίες που συνήθως επικρατούν στα γνωστά αφηγήματα που αφορούν την Πράσινη Γραμμή και τις πρώτες διακοινοτικές ταραχές.
Μου έκανε φοβερή εντύπωση το γεγονός ότι ξένοι που επισκέφθηκαν την έκθεση την ίδια μέρα που την είδα εγώ, έδειχναν το ίδιο ενδιαφέρον με εμένα που έζησα από πρώτο χέρι τα γεγονότα των Χριστουγέννων του ’63, καθότι η κλινική του πατέρα μου ήταν στην οδό Κοδρικτώνος τότε -νυν Χαραλάμπου Μούσκου- και θυμάμαι πολύ καλά το πολυβολείο που στήθηκε από τους ΕΚ στρατιωτικούς το προηγούμενο βράδυ στην οροφή της κλινικής… και θυμάμαι πολύ καλά την κακή μοίρα ενός ηλικιωμένου Τουρκοκύπριου που πήγαινε να ταχυδρομήσει ένα γράμμα στο γραμματοκιβώτιο του Πεδιαίου ποταμού. Κι εμείς φύγαμε εκείνη τη νύχτα.
Προφανώς μια νέα γενιά γνοιάστηκε και έστησε την έκθεση. Μια νέα γενιά επιστημόνων που δεν έζησε τίποτα από όλα αυτά, και δεν αρκέστηκε στο παραδοσιακό αφήγημα και τα συνθήματα, αλλά ερεύνησε και μελέτησε με αντικειμενικό τρόπο τούτα τα 78 χρόνια (1947-2025) που κουβαλούμε όλοι στις πλάτες μας.
Ο συντονισμός της έκθεσης ανήκει στη Διευθύντρια του Μουσείου Τζένη Λυμπεροπούλου – Σαββίδου και η επιμέλεια, έρευνα και συλλογή του εκθεσιακού υλικού στον Εφόρο του Μουσείου Χρυσόστομου Σακαλλή. Δίπλα τους πλειάδα ανθρώπων επιστημόνων, ανοικτόμυαλων, ευφάνταστων, σύγχρονων που εξήλθαν του χάρτινου κουτιού μέσα στο οποίο βιώνουμε κεκλεισμένοι ασφυκτικά εδώ και μισό αιώνα.
Φεύγοντας σκέφτηκα πόσο σημαντικό θα ήταν οι ίδιοι συντελεστές να οργανώσουν μια άλλη μεγάλη έκθεση για την Κύπρο του 2125! Χορτάσαμε το παρελθόν, τα είπαμε, τα γράψαμε, τα εξιδανικεύσαμε, τα καταραστήκαμε, τα επαναφέραμε σ’ αυτούς που «ξέχασαν». Ας αλλάξουμε ρότα, ας ονειρευτούμε, ας δουλέψουμε για να διοχετεύσουμε με το ίδιο πάθος ένα μέλλον διαφορετικό για τον τόπο και τους κατοίκους του.
Καλό Πάσχα αγαπητοί αναγνώστες, καλή Ανάσταση και για τον τόπο μας.3.
Ελεύθερα, 19.4.2025
