Η ενεργειακή φτώχεια αποτελεί στις μέρες μας ένα αυξανόμενα ανησυχητικό φαινόμενο, που συνδέεται άμεσα με την ενεργειακή κρίση, την κλιματική αλλαγή και την πορεία προς την πράσινη μετάβαση. Αν και συχνά αντιμετωπίζεται μόνο ως οικονομικό ζήτημα, οι διαστάσεις της είναι βαθιά κοινωνικές και ταξικές.
Ενεργειακή φτώχεια σημαίνει ότι ένα νοικοκυριό δεν μπορεί να καλύψει τις βασικές του ενεργειακές ανάγκες, όπως θέρμανση, ψύξη, φωτισμό και χρήση συσκευών, είτε λόγω υψηλού κόστους ενέργειας, είτε λόγω χαμηλού εισοδήματος ή κακής ποιότητας κατοικίας. Είναι ένα φαινόμενο που αγγίζει όλη την κοινωνία αλλά ιδιαίτερα τις ευάλωτες ομάδες και την εργατική τάξη.
Στην Κύπρο του 2025 , στην πιο ανεπτυγμένη πόλη της, μια πενταμελής οικογένεια, με τρία ανήλικα παιδιά, χάθηκε με φρικτό τρόπο από πυρκαγιά που προκλήθηκε από μια ηλεκτρική σόμπα τον περασμένο χειμώνα. Ωστόσο, η ηλεκτρική σόμπα, δεν ήταν το πραγματικό αίτιο αυτής της τραγωδίας. Η πραγματική αιτία ήταν η ενεργειακή φτώχεια.
Τόσο στην Ευρώπη όσο και την Κύπρο, οι αριθμοί των ανθρώπων που βιώνουν ενεργειακή φτώχεια τρομάζουν. Με βάση τα τελευταία στοιχεία της Eurostat, το 2023 πάνω από 35 εκατομμύρια πολίτες στην ΕΕ δηλώνουν ότι δυσκολεύονται να θερμαίνουν ή να ψύξουν το σπίτι τους, με το ποσοστό της Ενεργειακής Φτώχειας να είναι στο 10,6% και στην Κύπρο να καταγράφεται ποσοστό 16,9%,πολύ υψηλότερο από τον μέσο όρο της Ε.Ε.
Η ενεργειακή κρίση, λόγω των γεωπολιτικών εξελίξεων και του πολέμου που συνεχίζεται από το 2022 σε ευρωπαϊκό έδαφος, ανάμεσα στη Ρωσία και την Ουκρανία, ανέδειξε την ανεπάρκεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των χωρών της σε δομές ενεργειακών συστημάτων και ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και αυτό οδήγησε σε γεωμετρική αύξηση στις τιμές ρεύματος και καυσίμων, αυξάνοντας κατά πολύ το κόστος ζωής. Με χώρες όπως η Κύπρος, η Μάλτα, Βουλγαρία και άλλες, με υψηλή εξάρτηση από εισαγόμενα καύσιμα, να είναι σε δυσμενέστερη θέση οι λαοί τους.
Είμαστε στην έναρξη της καλοκαιρινής περιόδου, με την καταγραφή υψηλών θερμοκρασιών και στην Κύπρο κινδυνεύουμε να οδηγηθούμε σε black out, λόγω έλλειψης ενέργειας, που απορρέει από τον μη ολοκληρωμένο στρατηγικό σχεδιασμό και ενεργειακής πολιτικής. Η κλιματική αλλαγή εντείνει την ενεργειακή φτώχεια, με τον πλανήτη να υπερθερμαίνεται. Οι καύσωνες και τα ακραία καιρικά φαινόμενα αυξάνουν την ανάγκη για ψύξη το καλοκαίρι και θέρμανση τον χειμώνα.
Οι επιπτώσεις από την ενεργειακή φτώχεια δεν αφήνουν ανεπηρέαστους και τους εργαζόμενους. Μειωμένη παραγωγικότητα, από την κακή ποιότητα ζωής στο σπίτι (κρύο ή ζέστη, έλλειψη φωτισμού) οδηγεί σε κακή ποιότητα ύπνου και γενική κόπωση, σωματική αλλά και ψυχική, με αποτέλεσμα τη μειωμένη απόδοση στον χώρο εργασίας.
Επιπλέον, το αυξημένο άγχος και η ψυχολογική πίεση για τους εργαζόμενος από την οικονομική δυσχέρεια λόγω υψηλών ενεργειακών δαπανών δημιουργεί χρόνια πίεση. Το άγχος επιβαρύνει την υγεία των εργαζομένων και μεταφέρεται και στον χώρο εργασίας δημιουργώντας προβλήματα και στις εργασιακές σχέσεις.
Εργαζόμενοι οι οποίοι βιώνουν ενεργειακή φτώχεια έχουν περισσότερες πιθανότητες να ασθενήσουν από σοβαρές ασθένειες και είναι πιο ευάλωτοι σε λοιμώξεις και γενικά ασθένειες, γεγονός το οποίοι επιδρά αρνητικά τόσο στην προσωπική τους υγεία , αλλά μεταφέρεται και στον εργασιακό χώρο, με τους εργαζόμενους αυτούς να χρειάζονται περισσότερες ημέρες αδειών ασθενείας. Επίσης, εργαζόμενοι που ζουν σε ενεργειακή φτώχεια νιώθουν περιθωριοποιημένοι και πολλές φορές νιώθουν και ντροπή, γεγονός το οποίο τους οδηγεί και αυτούς και τις οικογένειες τους στον κοινωνικό αποκλεισμό, αναγκάζονται να αποφεύγουν κοινωνικές συναναστροφές λόγω δυσκολιών στο σπίτι τους.
Η ενεργειακή φτώχεια δεν επηρεάζει μόνο τη διαβίωση, αλλά και την παραγωγικότητα, την υγεία και ευημερία των εργαζομένων. Στην Κύπρο, η αντιμετώπισή της απαιτεί πολυεπίπεδες πολιτικές, επενδύσεις σε βιώσιμες ενεργειακές λύσεις και στήριξη των εργαζομένων. Η μετάβαση σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και ενεργειακή αποδοτικότητα είναι απαραίτητη, αλλά πρέπει να γίνει με κοινωνικά δίκαιο τρόπο.
Χρειάζονται επενδύσεις στην ενεργειακή αναβάθμιση κατοικιών, με προτεραιότητα σε ευάλωτα νοικοκυριά. Ολοκληρωμένες πολιτικές στήριξης για τους εργαζόμενους (επιδόματα, τιμολόγια κοινωνικού χαρακτήρα με μηδενικό συντελεστή ΦΠΑ). Δημόσιες επενδύσεις σε μόνωση, φωτοβολταϊκά σε όλα τα δημόσια κτήρια και τα νοικοκυριά με πραγματική στήριξη από το κράτος και όχι μόνο στα λόγια.
Τοπικές ενεργειακές κοινότητες για συλλογική παραγωγή και κατανάλωση ενέργειας.
Εκπαίδευση και ενημέρωση των πολιτών για τη σωστή χρήση και εξοικονόμηση ενέργειας.
Η ενεργειακή φτώχεια δεν είναι ένα μεμονωμένο πρόβλημα, αλλά αντανάκλαση βαθύτερων ανισοτήτων στην οικονομία, το περιβάλλον και την κοινωνία, που είναι σύμφυτες τα ιδίου του συστήματος. Η αντιμετώπισή της απαιτεί συντονισμένη δράση σε τοπικό, εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο με στόχο όχι μόνο την εξάλειψή της, αλλά και τη διασφάλιση μιας βιώσιμης, πράσινης και δίκαιης μετάβασης προς όφελος των πολλών, των εργαζομένων και της κοινωνίας ευρύτερα.
*Γενικός Γραμματέας ΠΑΣΕΥ-ΠΕΟ
Γραμματέας Εθνικού Δικτύου Ενάντια στη Φτώχεια Κύπρου
