Παρά την πρόοδο στην εγκατάσταση φωτοβολταϊκών συστημάτων, η Κύπρος αντιμετωπίζει σημαντικά εμπόδια στην ουσιαστική αξιοποίηση της παραγόμενης πράσινης ενέργειας. Οι αυξανόμενες περικοπές στην παραγωγή ΑΠΕ και η απουσία συστημάτων αποθήκευσης, δημιουργούν συνθήκες αβεβαιότητας και αποθαρρύνουν τις επενδύσεις.
Η πρόοδος των ΑΠΕ και ο «βραχνάς» των περικοπών
Η ανάπτυξη των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ) στην Κύπρο αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους πυλώνες της ενεργειακής πολιτικής της χώρας, συμβάλλοντας τόσο στη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου όσο και στην ενίσχυση της ενεργειακής ασφάλειας. Η συμβολή τους στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και στη μείωση της εξάρτησης από τα ορυκτά καύσιμα, είναι ουσιαστική και αναμφισβήτητη.
Παρά την εντυπωσιακή αύξηση της εγκατεστημένης ισχύος των φωτοβολταϊκών συστημάτων, η διείσδυση των ΑΠΕ στην τελική κατανάλωση ενέργειας δεν αυξάνεται με τον ίδιο ρυθμό. Ο κύριος λόγος είναι οι περικοπές που επιβάλλονται στις ΑΠΕ, κυρίως στα φωτοβολταϊκά συστήματα. Οι περικοπές οδηγούν σε απώλειες πράσινης ενέργειας και μειώνουν την αποδοτικότητα των ΑΠΕ, υπονομεύοντας τα οφέλη της επένδυσης σε αυτές. Η διαχείριση των περικοπών στη διαθέσιμη παραγωγή αποτελεί ένα από τα δυσκολότερα ζητήματα που αντιμετωπίζει σήμερα η αγορά των ΑΠΕ, τόσο στην Κύπρο όσο και σε πολλές χώρες του εξωτερικού.
Η επιτακτική ανάγκη για αποθήκευση ενέργειας
Ένας από τους βασικούς παράγοντες στον οποίο οφείλονται οι περικοπές είναι τα δίκτυα μεταφοράς και διανομής, τα οποία δεν είναι ευέλικτα. Ο υφιστάμενος σχεδιασμός των δικτύων δεν επιτρέπει την απορρόφηση ενέργειας τις ώρες παραγωγής των φωτοβολταϊκών συστημάτων.
Η ανάγκη για την ενσωμάτωση συστημάτων αποθήκευσης ενέργειας, αναδεικνύεται πλέον ως καθοριστικός παράγοντας για την αξιοποίηση της πράσινης ενέργειας από ΦΒ. Οι τεχνολογίες αποθήκευσης αποτελούν διεθνώς αναγνωρισμένη λύση για τη βελτίωση της ευελιξίας και της σταθερότητας του ενεργειακού συστήματος. Δίνουν τη δυνατότητα απορρόφησης της πλεονάζουσας ενέργειας όταν αυτή είναι διαθέσιμη και την επαναδιοχέτευσή της στο δίκτυο όταν υπάρχει αυξημένη ζήτηση ή μειωμένη παραγωγή. Παραδείγματα συστημάτων αποθήκευσης αποτελούν οι μπαταρίες λιθίου, το υδρογόνο ή άλλες τεχνολογίες.
Δυστυχώς, στην Κύπρο η πρόοδος ως προς την εγκατάσταση τέτοιων συστημάτων εξελίσσεται με ιδιαίτερα αργούς ρυθμούς. Όσον αφορά την αποθήκευση ενέργειας με μπαταρίες λιθίου, που είναι και η πιο άμεσα εφικτά εφαρμόσιμη τεχνολογία, οι επενδυτές έχουν δείξει μεγάλο ενδιαφέρον, τόσο για συστήματα αποθήκευσης σε συνδυασμό με ΦΒ πάρκα, όσο και για κεντρικά συστήματα αποθήκευσης. Στη ΡΑΕΚ υπάρχουν ήδη αδειοδοτημένα 24 κεντρικά συστήματα αποθήκευσης ενέργειας, συνολικής ισχύος 621MW/1925MWh, ενώ είναι υπό εξέταση επιπλέον 330MW/1060MWh. Εντούτοις, η διαδικασία αδειοδότησης χαρακτηρίζεται από μεγάλες καθυστερήσεις. Δεν είναι ορθολογικό, πάρκα που βρίσκονται ήδη σε λειτουργία να υποχρεούνται να επανεκκινήσουν ολόκληρη τη διαδικασία αδειοδότησης, προκειμένου να προσθέσουν σύστημα αποθήκευσης ενέργειας. Τα πιο πάνω έχουν ως αποτέλεσμα την αποθάρρυνση των επενδυτών και την αδυναμία του συστήματος να εξελιχθεί με ρυθμούς που επιβάλλουν οι συνθήκες της αγοράς και οι στόχοι του κράτους.
Πρέπει να τονιστεί με σαφήνεια ότι η αποθήκευση δεν είναι πολυτέλεια, ούτε επιλογή για το μέλλον, είναι επιτακτική ανάγκη του παρόντος. Όσο παραμένει ανενεργό το σκέλος της αποθήκευσης, τόσο θα συνεχίζεται η σπατάλη πράσινης ενέργειας και τόσο πιο δύσκολη θα γίνεται η επίτευξη των εθνικών και ευρωπαϊκών στόχων.
Από τη θεωρία στην εφαρμογή – χωρίς άλλες καθυστερήσεις
Τα ζητήματα αυτά έχουν τεθεί και αναλυθεί πολλές φορές. Η διαφορά σήμερα είναι ότι το χρονικό περιθώριο για τη λήψη αποφάσεων, στενεύει. Η παρούσα κατάσταση δεν επιτρέπει περαιτέρω αδράνεια. Οι ανάγκες είναι γνωστές, οι λύσεις τεκμηριωμένες και οι προθέσεις έχουν ήδη εκφραστεί από όλους τους εμπλεκόμενους. Αυτό που λείπει είναι η μετάβαση από τη θεωρία στην πράξη.
Ταυτόχρονα, η ενεργειακή μετάβαση δεν είναι μόνο περιβαλλοντικό ή οικονομικό ζήτημα, είναι και μια κοινωνική πρόκληση. Το κόστος ενέργειας απασχολεί ολοένα και περισσότερο τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις. Κάθε μονάδα καθαρής ενέργειας που χάνεται λόγω περικοπών, μεταφράζεται σε υψηλότερο κόστος, μείωση της ανταγωνιστικότητας και μεγαλύτερη εξάρτηση από τα συμβατικά καύσιμα.
Η αγορά χρειάζεται προβλεψιμότητα και ξεκάθαρους κανόνες, σε ένα πλαίσιο δίκαιο και ισορροπημένο. Είναι κρίσιμο όλοι οι συμμετέχοντες, τόσο από τον δημόσιο όσο και από τον ιδιωτικό τομέα, να απολαμβάνουν ίση μεταχείριση και ισότιμη πρόσβαση σε σχέδια επιδότησης και εργαλεία ενίσχυσης. Μόνο μέσα από τη διασφάλιση ίσων όρων και συνθηκών υγιούς ανταγωνισμού μπορούν να προωθηθούν οι επενδύσεις, να ενισχυθεί ο ανταγωνισμός και τελικά να επιτευχθεί η πολυπόθητη μείωση του κόστους ενέργειας προς όφελος των καταναλωτών.
Συμπερασματικά, η Κύπρος έχει πετύχει σημαντικά βήματα στον δρόμο προς την πράσινη μετάβαση, όμως παραμένουν σοβαρές δομικές αδυναμίες που δεν μπορούν να αγνοηθούν. Η συνεργασία όλων των φορέων -δημόσιου τομέα, ιδιωτικού τομέα και ρυθμιστικών Αρχών- με ανοιχτό διαφανή διάλογο, μπορεί να αποτελέσει καταλύτη για μία δίκαιη και βιώσιμη ενεργειακή μετάβαση.
*Αντιπρόεδρος του Δ.Σ του Συνδέσμου Αγοράς Ηλεκτρισμού (ΣΑΗ)
