70 χρόνια συμπληρώνονται φέτος από τα γεγονότα της 6ης προς 7η Σεπτεμβρίου 1955 (έμειναν στην ιστορία ως ”Σεπτεμβριανά”), που θεωρούνται ως η αρχή του τέλους της ελληνικής παρουσίας στην Βασιλεύουσα.
Την αποφράδα εκείνη νύχτα (ήταν Τρίτη) ο τουρκικός όχλος έκαψε, βίασε, σκότωσε με ένα απερίγραπτο μίσος, κακία, βαρβαρότητα και πάθος κάθε τι το ελληνικό και ορθόδοξο. Ήταν η νύχτα της επίγειας κόλασης την οποία η φαντασία του πολιτισμένου κόσμου αδυνατεί να συλλάβει. Ήταν η φρικτή εκείνη νύχτα όταν ο φιλήσυχος και νομοταγής ελληνισμός της Πόλης δέχτηκε ξαφνικά και απροκάλυπτα επίθεση από μαινόμενο τουρκικό όχλο, με στόχο τον ξεριζωμό του ακμαίου ελληνικού στοιχείου από τη γη των προγόνων του.
Τα γεγονότα της Νύχτας των Κρυστάλλων των Γερμανών Ναζιστών κατά των εβραίων, ωχριούν μπροστά στη βαρβαρότητα των Τούρκων κατά της ελληνικής μειονότητας. Με το συλλαλητήριο της 6-7 Σεπτεμβρίου, οι Τούρκοι ήθελαν να διαμηνύσουν στη διεθνή κοινότητα την “αγανάκτησή” τους στις προσπάθειες κάποιων “κύκλων” να παραβλέπουν τα δικαιώματα των Τουρκοκυπρίων και να επιχειρούν να τους εξαναγκάσουν σε μετανάστευση προκειμένου να πετύχουν την Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα. Για τον όχλο αυτό “η Κύπρος είναι τουρκική και τουρκική θα παραμείνει” (Kıbrıs turktur ve turk kalacaktır).
Όπως πάντα, οι τούρκοι καραδοκούν και επιβάλλουν τα σατανικά τους σχέδια εκμεταλλευόμενοι κάποια δύσκολη περίοδο που διέρχεται το υποψήφιο θύμα. Τον Σεπτέμβριο του 1955 στην Ελλάδα υπήρχε κενό εξουσίας. Ο Παπάγος ήταν βαριά άρρωστος και οι δύο αντιπρόεδροι Κανελόπουλος και Στεφανόπουλος δεν είχαν την ευχέρεια να αναλάβουν πρωτοβουλίες. Εξάλλου, η προσοχή της Ελλάδας ήταν στη Τριμερή του Λονδίνου με θέμα την Κύπρο. Την αδυναμία αυτή εκμεταλλεύτηκε η Τουρκία για να υλοποιήσει τα σχέδιά της με θύμα την Ρωμιοσύνη της Πόλης.
Τα γεγονότα
Από 29 Αυγούστου μέχρι 7 Σεπτεμβρίου 1955, θα πραγματοποιείτο στο Λανγκαστερ Χάουζ του Λονδίνου Τριμερής Διάσκεψη (Ελλάδα-Αγγλία-Τουρκία) για την Κύπρο. Ήταν η πρώτη φορά που η Τουρκία θα είχε λόγο για το νησί. Για να διευκολύνουν τον ρόλο της τουρκική αντιπροσωπείας, ο Τούρκος πρέσβης στο Λονδίνο Χαΐρι Ουργκιουπλουογλου, ο Πρόεδρος του Συνδέσμου “Η Κύπρος είναι τουρκική” Φαζιλ Καϊμάκ και η μεγαλύτερη σε κυκλοφορία εφημερίδα της Κων/πολης Χουριέτ με τον αρχισυντάκτη της Χικμέτ Μπίλ (απόγονο εξισλαμισθέντων Εβραίων), διέδιδαν ότι οι Ε/κ θα σφάξουν τους Τ/κ, ισχυριζόμενοι μάλιστα ότι η σφαγή θα γίνει στις 28 Αυγούστου. Μετά, ως ημερομηνία προβαλλόταν η 30η Αυγούστου.
Παράλληλα είχαν γεμίσει με αφίσες οι βιτρίνες των καταστημάτων (και κυρίως των ελληνικών), οι στάσεις των λεωφορείων, οι τοίχοι των σπιτιών, με τις οποίες καλούσαν τους πολίτες να μποϋκοτάρουν τα καταστήματα των Ρωμιών γιατί “κάθε γρόσι που δίνεται στους γκιαούρηδες καταστηματάρχες γίνεται σφαίρα κατά των αδελφών Τ/κ”. Ο Σύνδεσμος ”Η Κύπρος είναι τουρκική” τοιχοκολλούσε αφίσες με το νησί κόκκινο και στο κέντρο το αστροφέγγαρο. Το σύνθημα ”Ya taksım,ya olum”(ή διχοτόμηση ή θάνατος) βρισκόταν στη ημερησία διάταξη. Παράλληλα άρχισε μια εκστρατεία με στόχο το Οικουμενικό Πατριαρχείο. ”Ο παπάς του Φαναρίου (όπως αποκαλούν τον Οικουμενικό Πατριάρχη) μέσω του Ελληνικού Προξενείου, εμβάζουν στην ΕΟΚΑ χρήματα που προέρχονται από εισφορές των Ρωμιών”.
Ο τουρκικός τύπος της εποχής και κυρίως η εφημερίδα Χουριέτ πρωτοστατούσαν στην προπαγάνδα κατά του στοιχείου μας και προετοίμαζαν το έδαφος για το μεγάλο συλλαλητήριο.
Για να προκαλέσουν την οργή και τον θυμό του τουρκικού πληθυσμού συνέλαβαν την ιδέα να τοποθετήσουν εκρηκτικό μηχανισμό στο σπίτι όπου λέγεται ότι γεννήθηκε ο ιδρυτής της Τουρκικής Δημοκρατίας Κεμάλ Ατατούρκ, στη Θεσσαλονίκη. Η έκρηξη σημειώθηκε στις 00,10΄ της 5ης προς 6η Σεπτεμβρίου. Από ανακρίσεις που ακολούθησαν, απεδείχθη ότι το καψούλι δυναμίτη εισήχθη από την Τουρκία, από τον τούρκο υποπρόξενο και τοποθετήθηκε από τον φύλακα του Προξενείου -Μουσουλμάνο, από την Κομοτηνή – Χασάν Ουτσάρ και τον φανατικό μισέλληνα και πράκτορα της ΜΙΤ (τουρκικής ΚΥΠ), φοιτητή της Νομικής Σχολής της Θες/νίκης, γιο μειονοτικού βουλευτή και εγγονό Μουφτή, Οκτάη Εγκίν. Από την έκρηξη έσπασαν κάποιοι υαλοπίνακες. Ο μεν πρώτος καταδικάστηκε σε φυλάκιση δύο ετών, ο δε δεύτερος αφέθηκε ελεύθερος, αφού ορίστηκε τακτική δικάσιμος. Προτού δικαστεί δραπέτευσε στην Τουρκία και για τη δράση του προσλήφθηκε στο τουρκικό ΥΠΕΞ και στη συνέχεια διορίστηκε Νομάρχης Νεαπόλεως (Νεβσεχιρ-Κεντρική Μ.Ασία).
Τις παραμονές της έκρηξης (3-9-55), και ενώ η Θεσσαλονίκη ετοιμαζόταν για τα εγκαίνια της Διεθνούς Έκθεσης, η σύζυγος του τούρκου Προξένου ζήτησε από τον γνωστό φωτογράφο της Θεσ/νίκης Κυριακίδη μεγάλο αριθμό φωτογραφιών – με τα αρνητικά τους – του σπιτιού που γεννήθηκε ο Κεμάλ και το οποίο βρίσκεται στο προαύλιο του Προξενείου. Ο Κυριακίδης δέχτηκε υπό τον όρο η φωτογράφηση να γίνει την Δευτέρα λόγω των εγκαινίων, κάτι που απέρριψε η κ. Προξένου, ισχυριζόμενη ότι μετατίθεται ο σύζυγός της και θα ήθελε τις φωτογραφίες για ενθύμιο.
Η ζωή της Ρωμιοσύνης στην Πόλη, συνέχιζε στους κανονικούς της ρυθμούς. Αρκετές οικογένειες παραθέριζαν στα Πριγκηπόνησα και Βόσπορο και κάποιες άλλες επέστρεψαν εν όψει της έναρξης του σχολικού έτους. Το απόγευμα της 6ης Σεπτεμβρίου δεν διέφερε από τα άλλα. Η μόνη διαφορά ήταν η ασυνήθιστη παρουσία στους εμπορικούς δρόμους κάποιων ατόμων που οι κινήσεις και περιβολή τους ξένιζε. Ξαφνικά, δεκάδες εφημεριδοπώλες ξεχύθηκαν στους δρόμους κραδαίνοντας της εφημερίδα Ιστανπούλ Εξπρές (ώρα 1600), η οποία με πηχυαίο τίτλο πληροφορούσε: “Ζημιές από βόμβα στο σπίτι του Πατέρα μας” (Κεμάλ Ατατουρκ). Τόσο στο φύλλο αυτό όσο και στα φύλλα των επόμενων ημερών του συνόλου του τύπου, δημοσιεύονταν φωτογραφίες του σπιτιού από το ενθύμιο (!!)της συζύγου του Προξένου.
Σύμφωνα με τις ”άνωθεν” οδηγίες, την κυκλοφορία της εφημερίδας αυτής περίμεναν δεκάδες χιλιάδες τούρκοι της Πόλης, γκρίζοι λύκοι, φανατικοί μουσουλμάνοι και άτομα που έφθασαν από τους πέριξ της Κων/πολης νομούς για να κατευθυνθούν στην Πλατεία Ταξίμ, περιοχή που κατοικούσε μεγάλος αριθμός ελλήνων. Από το Σάββατο 3/9 άρχισε η μεταφορά κουβαλητών από την επαρχία με τρένα, λεωφορεία ακόμη και στρατιωτικά οχήματα.Τους είχαν εφοδιάσει με λοστούς, βαριοπούλες και κάθε μέσο που προσφέρονταν να προκαλέσει ζημιά. Στους εργατοϋπάλληλους κρατικών εργοστασίων χορηγήθηκε άδεια, ενώ αποφυλακίστηκε προσωρινά μεγάλος αριθμός ληστών, φονιάδων. Όλοι είχαν εκπαιδευτεί για μέρες και εβδομάδες στα τζαμιά, σωματεία, γραφεία πολιτικών κομμάτων, καφενεία, για τις περιοχές που θα δράσουν. Με όρκους στην τιμή(!) και υπόληψης(!) τους υπόσχονταν ότι δεν θα αποκαλύψουν το παραμικρό σε οποιονδήποτε Ρωμιό. Οι εντολές και συστάσεις τηρήθηκαν με θρησκευτική ευλάβεια. Εξάλλου, τα λάφυρα ήταν πολλά και σημαντικά. Για να διευκολύνουν το έργο των καταστροφέων, ειδικές ομάδες, με καθοδήγηση Τούρκων κατοίκων των ελληνικών συνοικιών, σημάδευαν με κόκκινο σταυρό τα υποψήφια για καταστροφή σπίτια και καταστήματα (Κυριακή 4/9).
Το σύνθημα για την έναρξη των βανδαλισμών δόθηκε από εξέδρα στην Πλατεία Ταξίμ από κάποιον φοιτητή της Νομικής Σχολής ονόματι Μουρσίτ Γκιολγκεζεν. Ο Μουρσίτ άλλαξε το επίθετό του σε Ζολκέρ. Στις 4-2-1989 βρέθηκε με κομμένο λαιμό και κατακρεουργημένο πρόσωπο. Απευθυνόμενος στο πλήθος, είπε: “Haydı arkadaslar, yuruyun” (μπρος, φίλοι, προχωρήστε).
Από την στιγμή εκείνη και μέχρι την κήρυξη του στρατιωτικού Νόμου, το ξημερώματα της 7ης Σεπτεμβρίου, τα ανθρωπόμορφα στίφη όρμησαν με απερίγραπτο μένος κατά των Ελλήνων και των περιουσιών τους. Ακόμη ηχούν στα αφτιά μου οι αλαλαγμοί ”επιτεθείτε, κτυπήστε, σφάξτε τους Ρωμιούς”. Κατέστρεψαν εκκλησίες, έριξαν στους δρόμους άμφια, εικόνες, ιερά σκεύη. Στα κοιμητήριά μας ξέθαψαν νεκρούς και πυρπόλησαν τα οστεοφυλάκια. Στο κοιμητήριο του Μπαλουκλή κατέστρεψαν τους τάφους των Πατριαρχών. Τον 90χρονο ιερομόναχο Χρύσανθο Μαντά τον έκαψαν ζωντανό. Ο Μητροπολίτης Δέρκων Ιάκωβος σώθηκε από τις φλόγες από δύο Έλληνες. Ο Μητροπολίτης Ηλιουπόλεως Γεννάδιος σύρθηκε στους δρόμους. Ο Επίσκοπος Παμφίλου Γεννάδιος ρίχτηκε στα καμένα ερείπια της Μονής Μπαλουκλη. Πέθανε μετά από μικρό χρονικό διάστημα.
Θλιβερός ο απολογισμός της νύχτας: 16 νεκροί, 699 τραυματίες, 200 βιασμοί γυναικών, 1000 κατεστραμμένα σπίτια, 4300 καταστήματα, 71 εκκλησίες, 26 σχολεία, 2 κοιμητήρια. Οι οργανωτές των επιθέσεων, φοβούμενοι τις αντιδράσεις του πολιτισμένου κόσμου, ανέθεσαν σε ισχυρή δύναμη της στρατοχωροφυλακής να περιφρουρεί το Οικουμενικό Πατριαρχείο και το Ελληνικό Προξενείο. Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Αθηναγόρας σε επιστολή του προς τον Πρωθυπουργό Μεντερές (12-9-5), γράφει: “Επί 80 εκκλησιών οι 70 έχουν καταστραφεί ολοσχερώς υπό του πυρός. Οι ιεροί χώροι εβεβηλώθησαν κατά τρόπον εξεγείροντα πάσασυνείδηση. Οι οφθαλμοί των εικονιζόμενων αγίων εξορύχθησαν, οι τάφοι των Πατριαρχών και άλλων κληρικών εβεβηλώθησαν, τα λείψανα και οστά διεσκορπίσθησαν επί των δημοσίων οδών ή απετεφρώθησαν, είς ιερεύς εδολοφονήθη και άλλοι εκακοποίθησαν….”. Παρόμοια επεισόδια, σε μικρότερη κλίματα, έλαβαν χώρα και στη Σμύρνη, με στόχο τους Έλληνες αξιωματικούς και οικογένειες τους που υπηρετούσαν στο εκεί κλιμάκιο του ΝΑΤΟ.
Επιφανείς άνθρωποι καταδίκασαν τα αίσχη και την βαρβαρότητα
Την οργάνωση του συλλαλητηρίου ανέλαβε το Γραφείο Ειδικού Πολέμου, γνωστό και στην Κύπρο καθ’ ότι οι αξιωματικοί του Γραφείου αυτού ίδρυσαν την τρομοκρατική οργάνωση ΤΜΤ (1958). Μετά τα γεγονότα τούρκοι πολιτικοί, δημοσιογράφοι, αρθρογράφοι, άνθρωποι των γραμμάτων και της τέχνης, επιμελητήρια…, καταδίκασαν τα αίσχη και την βαρβαρότητα. Ακόμη και όσοι πρωτοστάτησαν απογοητεύτηκαν από την τροπή που πήρε το συλλαλητήριο. Ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Τζελαλ Μπαγιάρ, επισκέφθηκε την επομένη την Μεγάλη του Πέραν Οδό και βλέποντας την έκταση που πήρε η καταστροφή και λεηλασία, απευθυνόμενος στον Πρωθυπουργό Αντναν Μεντερές, που τον συνόδευε, είπε:”Bu ne vazıyet, Adnan?” (Τι κατάσταση είναι αυτή, Αντναν;)
Ο Αντιπρόεδρος της Τουρκικής κυβέρνησης Φουατ Κιοπρουλου, δήλωσε στην Εθνοσυνέλευση: “Η τοποθέτηση δυναμίτη στο τουρκικό προξενείο δεν ήταν έργο των Ελλήνων αλλά των ίδιων ανθρώπων που δημιούργησαν τις ταραχές στην Κων/πολη.
Ο Νομάρχης Κωνσταντινούπολης Φαχρετίν Κερίμ Γκιοκάϋ: ”Ντρέπομαι για ό,τι έγινε. Η χώρα μου έχασε την υπόληψη της”.
Στρατηγός Σαμπρι Γιρμιμπεσογλου, Διοικητής του Γραφείου Ειδικού Πολέμου: Τα γεγονότα τα διοργάνωσε το Γραφείο Ειδικού Πολέμου και στέφθηκαν με επιτυχία (δηλώσεις την δεκαετία του ΄90).
Δημοσιογράφος της Χουριετ (28-8-1993) Χ. Ουλουεγκίν: “Πρόκειται για ντροπή της Δημοκρατίας μας, την παραφροσύνη του έθνους μας. Εύχομαι να παύσουμε πλέον να είμαστε ένα έθνος που γίνεται αιτία να ανοίγονται τάφοι ή να επιδιδόμαστε σε συλήσεις τάφων. Ήλθε η ώρα να γίνουμε ένα έθνος που κτίζει αντί να γκρεμίζει.
Εφημερίδα Μακεδονία-Θεσσαλονίκη (14-9-55): “Όσοι έζησαν την τραγωδία εκείνης της νύκτας δεν θα την λησμονήσουν. Οι αλαλαγμοί του μαινόμενου πλήθους, οι ύβρεις κατά των ελλήνων, οι απειλές περί σφαγής, οι μάταιες επικλήσεις βοήθειας των γυναικόπαιδων, έχουν δώσει τον χαρακτηρισμό της δεύτερης Αλωσης΄΄
Ο Στρατηγός Ντε Γκολ, παίζοντας με τις λέξεις του συνθήματος Kıbrıs Turk, είπε: ” Ouı,qui brise est tourk”(Πράγματι, όποιος σπάει, είναι τούρκος).
Η γερμανική Der Mitag (24-9-55): “Ενας όχλος άγριων, κουρελιασμένων, ξυπόλυτων ανθρώπων κατέστρεψε τα πάντα, αρκεί να είναι ελληνικά. Η καταστροφή γινόταν κάτω από τα βλέμματα της αστυνομίας και του στρατού”.
Η ελβετική εφημερίδα Α-Ζ (15-9-55): “Οι λέξεις σεισμός και βομβαρδισμός δεν αρκούν. Σαν ένα ζώο με 2000 πόδια όρμησε η μάζα της κομπλεξικής τουρκικής νεολαίας κατά της περιουσίας των Ελλήνων”.
Η τουρκική Σαμπάχ: Οι διαδηλωτές φώναζαν: “Σήμερα την περιουσία σας, αύριο τη ζωή σας”.
Η τ/κ Γενι Ντουζέν: Στόχος ήταν να φοβηθούν οι Ελληνες της Πόλης και να την εγκαταλείψουν. Η τοποθέτηση βόμβας στο σπίτι του Ατατούρκ ήταν προβοκάτσια.
Από τα εκατοντάδες σχόλια του ελλαδικού, ξένου αλλά και τουρκικού τύπου για τα Σεπτεμβριανά, ξεχωρίζω τη δήλωση του Προέδρου του Στρατοδικείου Σελίμ Μπάσολ, ο οποίος, κατά την πολύμηνη δίκη στη Νήσο Πλάτη (στρατιωτική ζώνη) της ηγεσίας του Δημοκρατικού Κομματος (1950-1960) αποφάσισε την δι’ απαγχονισμού θανατική ποινή του Πρωθυπουργού Μεντερές, του ΥΠΕΞ Ζορλού και του Υπουργού Οικονομικών Πολατκαν (απαγχονίστηκαν τον Σεπτέμβριο του 1961), κατηγορούμενοι για τα Σεπτεμβριανά και πλείστα άλλα αδικήματα και ατασθαλίες (στη δίκη κατέθεσε ως μάρτυρας κατηγορίας και ο Οικ. Πατριάρχης Αθηναγόρας). Είπε ο Στρατοδίκης: “Τα όσα συνέβησαν την νύχτα εκείνη δεν τα έχουμε διαπράξει στην μακραίωνη ιστορία μας, ούτε σε χώρες που είχαμε εισβάλει”. Δεν μπορώ να φανταστώ τι θα δήλωνε ο Μπάσολ αν ζούσε (πέθανε το 1990), μετά την εισβολή του 1974 στην Κύπρο.
Αποκλείεται να ξεχάσουν το πογκρόμ του 1955
Όπως οι Κύπριοι δεν πρόκειται να ξεχάσουν την εισβολή του 74, οι Αρμένιοι την σφαγή του 1915, οι Εβραίοι το Ολοκαύτωμα, οι Ουκρανοί την κατάληψη των εδαφών τους από την Ρωσία, έτσι και οι ομογενείς της Πόλης αποκλείεται να ξεχάσουν το πογκρόμ του 1955. Αν και έχουν περάσει 70 χρόνια, τα τραύματα παραμένουν. Με την πάροδο του χρόνου δεν ξεθωριάζουν οι μνήμες, ειδικά όταν αυτές είναι εφηβικές, όπως στην περίπτωση μου. Η επίσημη Τουρκία δεν έκανε το παραμικρό για να επουλώσει τις πληγές της θηριωδίας εκείνης, απεναντίας , τις επόμενες δεκαετίες έκανε το παν για να πετύχει τους στόχους της.
Προσπάθησε να φορτώσει τα γεγονότα στους κομμουνιστές
Η Τουρκική Κυβέρνηση προσπάθησε να φορτώσει στους κομμουνιστές τα γεγονότα, συλλαμβάνοντας και αριθμό γνωστών αριστερών, μεταξυ των οποίων και τον γνωστό λογοτέχνη, ευθυμογράφο, ακτιβιστή Αζιζ Νεσίν. Σύμφωνα με την εφημερίδα Τζουμχουριέτ, ο στρατιωτικός διοικητής της Πόλης Nurettın Aknoz, κάλεσε στο γραφείο του τους ιδιοκτήτες, αρχισυντάκτες και αρθρογράφους των εφημερίδων και τους κάλεσε να γράφουν πειστικά ότι τα επεισόδια ήταν έργο μιας αριστερής οργάνωσης, με έδρα την Βηρυτό.
Οι αρχές δήλωσαν ότι έγιναν εκατοντάδες συλλήψεις. Όντως έγιναν αλλ΄ επρόκειτο για τους αποφυλακισθέντες με ειδική άδεια.
