Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποφάσισε να παραπέμψει την Κύπρο εκ νέου στο Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΔΕΕ), ζητώντας αυτή τη φορά την επιβολή οικονομικών κυρώσεων για τη μη συμμόρφωση με προηγούμενη απόφαση του Δικαστηρίου αναφορικά με την Οδηγία περί Υγειονομικής Ταφής Αποβλήτων. Η υπόθεση αφορά τους χώρους υγειονομικής ταφής στον Κοτσιάτη (Λευκωσία) και στο Βατί (Λεμεσός), οι οποίοι παρά τη διακοπή λειτουργίας τους εδώ και έξι χρόνια, δεν έχουν ακόμη αποκατασταθεί όπως επιβάλλει η ευρωπαϊκή νομοθεσία. Οι δύο χώροι είχαν κλείσει οριστικά με απόφαση της προηγούμενης Κυβέρνησης το 2019. Παρόλο όμως που λήφθηκαν αποφάσεις, και υπογράφτηκαν μάλιστα και συμβάσεις σε κάποιες περιπτώσεις, για αποκατάσταση και φροντίδα τους, δεν προχώρησε όπως θα αναμενόταν, για λόγους που θα πρέπει να εξεταστούν.
Η Επιτροπή τονίζει ότι η Κύπρος παρέλειψε να εφαρμόσει την απόφαση του ΔΕΕ του 2013 (υπόθεση C-412/12), ενώ σημειώνεται ότι επανειλημμένα ανέβαλε τα χρονοδιαγράμματα συμμόρφωσης. Οι εκκρεμότητες αυτές συνεχίζουν να θέτουν σε κίνδυνο τη δημόσια υγεία και το περιβάλλον, σύμφωνα με τις ευρωπαϊκές αρχές.
Το Υπουργείο Γεωργίας, Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος (ΥΓΑΑΠ) επανέλαβε έχει ήδη θέσει σε εφαρμογή από τον Αύγουστο του 2024 ολοκληρωμένο σχέδιο για τη διαχείριση και αποκατάσταση των χώρων ανεξέλεγκτης διάθεσης αποβλήτων (ΧΑΔΑ). Το σχέδιο, που έχει εγκριθεί από το Υπουργικό Συμβούλιο, περιλαμβάνει αυστηρό χρονοδιάγραμμα εργασιών σε συνεργασία με το Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων και υπό την καθοδήγηση της χρηματοδοτούμενης από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή σύμπραξης JASPERS, η οποία παρέχει συμβουλές για στρατηγικές και έργα που συμβάλλουν σε μια πιο πράσινη, πιο διασυνδεδεμένη και πιο καινοτόμο Ευρώπη.
Σύμφωνα με το Υπουργείο, οι εργασίες στον ΧΑΔΑ Κοτσιάτη και στους 23 ΧΑΔΑ της Λευκωσίας βρίσκονται σε εξέλιξη, με την αποκατάσταση να αναμένεται να ολοκληρωθεί έως το τέλος του 2026. Στη Λεμεσό, προγραμματίζονται αντίστοιχες παρεμβάσεις με εργασίες αποκατάστασης να εκκινούν το 2025 και να ολοκληρώνονται το 2029. Καθυστέρηση στη δημοσίευση των σχετικών διαγωνισμών προέκυψε, σύμφωνα με τις αρχές, λόγω τεχνικών προβλημάτων που σχετίζονται με γειτονικές λυματοδεξαμενές, οι οποίες κρίθηκε αναγκαίο να ενταχθούν στο ίδιο έργο αποκατάστασης.
Το Υπουργείο διαβεβαίωσε ότι το εγκεκριμένο πλάνο ακολουθείται πιστά και ότι η Κύπρος θα συνεχίσει να ενημερώνει την Επιτροπή για την πρόοδο, με στόχο τον τερματισμό της παράβασης και την αποφυγή επιβολής χρηματικών ποινών.
Σε εξέλιξη βρίσκεται και η παρακολούθηση του θέματος από την Ελεγκτική Υπηρεσία της Δημοκρατίας, στέλεχος της οποίας ανέφερε στον «Φ» πως θα ζητηθούν επίσημες εξηγήσεις από τις αρμόδιες αρχές για την καθυστέρηση συμμόρφωσης με την ευρωπαϊκή νομοθεσία, αλλά και ενημέρωση για τα επιπρόσθετα μέτρα που σχεδιάζονται, ώστε να αποφευχθεί η επιβολή προστίμων. Η Ελεγκτική Υπηρεσία είχε επισημάνει ήδη από το 2011 τον κίνδυνο επιβολής προστίμων από την ΕΕ λόγω της παρατεταμένης λειτουργίας των ΧΑΔΑ και της μη αποκατάστασής τους, τονίζοντας πως τα προβλήματα αυτά θα έπρεπε να έχουν αντιμετωπιστεί στο πλαίσιο μιας εθνικής στρατηγικής.
Εφόσον το ΔΕΕ διαπιστώσει την παράβαση, η Κύπρος ενδέχεται να κληθεί να καταβάλει σημαντικά πρόστιμα, ύψους χιλιάδων ευρώ ημερησίως, μέχρι να υπάρξει πλήρης συμμόρφωση. Το ύψος των κυρώσεων θα καθοριστεί με βάση τη σοβαρότητα και τη διάρκεια της παράβασης, όπως και τη δυνατότητα του κράτους να συμμορφωθεί άμεσα.
Η ΕΕ λαμβάνει όλα τα ενδεικνυόμενα μέτρα για την περιβαλλοντική συμμόρφωση των κρατών-μελών της, ιδίως στον τομέα των αποβλήτων, όπου προωθούνται ολοκληρωμένες λύσεις που συνδυάζουν ανακύκλωση, ανάκτηση και περιορισμό της υγειονομικής ταφής. Η Κύπρος τελεί ήδη υπό επιτήρηση για δύο ακόμη υποθέσεις παραβίασης της ευρωπαϊκής νομοθεσίας περί αποβλήτων – μία για την ακατάλληλη προεπεξεργασία αποβλήτων και μία για τη μη επίτευξη στόχων σχετικών με τη διαχείριση απορριμμάτων συσκευασίας και ηλεκτρονικού εξοπλισμού. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει καλέσει την Κύπρο να επισπεύσει τις αναγκαίες ενέργειες.
Το αμέσως επόμενο διάστημα αναμένονται εξελίξεις τόσο σε τεχνοκρατικό, όσο και σε πολιτικό επίπεδο, καθώς η Λευκωσία καλείται να αποδείξει εμπράκτως την πρόοδο που επικαλείται, πριν επιβληθούν οι τελικές κυρώσεις από το ΔΕΕ.
>Δικαστήριο ΕΕ: Αντιμέτωπη με βαριά πρόστιμα η Κύπρος για μη συμμόρφωση σε οδηγίες αποβλήτων
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποφάσισε να παραπέμψει την Κύπρο στο ΔΕΕ, θέτοντας τη χώρα προ των ευθυνών της για μη συμμόρφωση με ευρωπαϊκή οδηγία που αφορά την υγειονομική ταφή αποβλήτων, αλλά και για την αθέτηση προηγούμενης απόφασης του Δικαστηρίου το 2013. Η οδηγία περί υγειονομικής ταφής των αποβλήτων θεσπίζει απαιτήσεις για τους χώρους υγειονομικής ταφής με σκοπό την αποφυγή των δυσμενών επιπτώσεων στην ανθρώπινη υγεία, στο νερό, στο έδαφος και στον αέρα.
Μετά την εν λόγω απόφαση, η Επιτροπή απέστειλε στην Κύπρο προειδοποιητική επιστολή δυνάμει του άρθρου 260 της Συνθήκης Λειτουργίας της ΕΕ στις 28 Απριλίου 2017. Η υπόθεση αφορά δύο χώρους ταφής αποβλήτων – στο Βατί Λεμεσού και στον Κοτσιάτη Λευκωσίας – οι οποίοι κρίθηκαν μη συμβατοί με την ευρωπαϊκή νομοθεσία εδώ και περισσότερο από μια δεκαετία. Αν και η Κύπρος διέκοψε τη χρήση τους, δεν προχώρησε ούτε στο κλείσιμο ούτε στην αποκατάστασή τους, όπως απαιτεί η ευρωπαϊκή οδηγία 1999/31/ΕΚ.
Μολονότι, σημειώνει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, δεν έχουν αποσταλεί απόβλητα σε αυτούς τους χώρους υγειονομικής ταφής για διάστημα μεγαλύτερο των έξι ετών, δεν έχει ακόμα πραγματοποιηθεί αποκατάστασή τους ούτε έχουν κλείσει, όπως απαιτείται από την οδηγία περί υγειονομικής ταφής των αποβλήτων.
Σύμφωνα με την Επιτροπή, η συνέχιση της εγκατάλειψης των χώρων αυτών εγκυμονεί κινδύνους για τη δημόσια υγεία και το περιβάλλον. Επιπλέον, οι κυπριακές αρχές έχουν καθυστερήσει επανειλημμένα την εφαρμογή των προβλεπόμενων μέτρων, παραβιάζοντας ουσιαστικά τις υποχρεώσεις που απορρέουν από την κοινοτική νομοθεσία. Κατά συνέπεια, σημειώνει, οι χώροι υγειονομικής ταφής εξακολουθούν να συνιστούν κίνδυνο για την ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ζητά τώρα από το Δικαστήριο την επιβολή οικονομικών κυρώσεων κατά της Κύπρου. Η νέα προσφυγή εντάσσεται σε ένα ευρύτερο πλαίσιο ελέγχων και πιέσεων της Κομισιόν προς την Κυπριακή Δημοκρατία για την περιβαλλοντική της πολιτική. Ήδη εκκρεμούν άλλες δύο διαδικασίες επί παραβάσει:
● Η πρώτη αφορά την ανεπαρκή επεξεργασία αποβλήτων προτού αυτά οδηγηθούν σε ταφή.
● Η δεύτερη σχετίζεται με την αποτυχία επίτευξης στόχων ανακύκλωσης βάσει της οδηγίας για τις συσκευασίες και τα απόβλητα ηλεκτρικού και ηλεκτρονικού εξοπλισμού.
Η ΕΕ εφαρμόζει πολιτικές που αποσκοπούν στη μείωση της ταφής και στην ενίσχυση της ανακύκλωσης, θεωρώντας την ταφή ως την έσχατη και λιγότερο επιθυμητή λύση για τη διαχείριση αποβλήτων. Η υγειονομική ταφή, σύμφωνα με τις ευρωπαϊκές αρχές, μπορεί να προκαλέσει σοβαρές συνέπειες, από διαρροές που ρυπαίνουν τα υπόγεια ύδατα μέχρι την έκλυση μεθανίου, ενός ισχυρού αερίου του θερμοκηπίου. Επιπλέον, όταν απόβλητα που μπορούν να ανακυκλωθούν καταλήγουν σε χώρους ταφής, προκαλείται απώλεια πολύτιμων υλικών από την κυκλική οικονομία της ΕΕ.
Οι πολιτικές της ΕΕ για τα απόβλητα έχουν οδηγήσει σε σημαντικές βελτιώσεις, αφού προωθούν την καινοτομία μέσω της χωριστής συλλογής και ανακύκλωσης των αποβλήτων, περιορίζουν τη χρήση της υγειονομικής ταφής και παρέχουν κίνητρα για αλλαγή στη συμπεριφορά των καταναλωτών. Η οδηγία-πλαίσιο για τα απόβλητα θέτει ορισμένες βασικές αρχές διαχείρισης των αποβλήτων και θεσπίζει την ιεράρχηση των αποβλήτων στην ΕΕ. Σύμφωνα με την εν λόγω ιεράρχηση, η επεξεργασία των αποβλήτων θα πρέπει να ακολουθεί τα εξής στάδια: πρόληψη, επαναχρησιμοποίηση, ανακύκλωση, ανάκτηση, διάθεση. Η υγειονομική ταφή είναι η λιγότερο προτιμητέα επιλογή και θα πρέπει να περιορίζεται στον ελάχιστο αναγκαίο βαθμό. Σύμφωνα με τους κανόνες της ΕΕ, η διάθεση αποβλήτων σε χώρους υγειονομικής ταφής θα πρέπει να καταργηθεί σταδιακά και, όταν είναι αναπόφευκτη, πρέπει να ελέγχεται επαρκώς, ώστε να είναι ασφαλής για την ανθρώπινη υγεία και το περιβάλλον. Σύμφωνα με την οδηγία, στην Ευρώπη θα πρέπει να διεξάγονται μόνο ασφαλείς και ελεγχόμενες δραστηριότητες υγειονομικής ταφής.
Εντός Σεπτεμβρίου ο διαγωνιστμός για αποκατάσταση ΧΑΔΑ
Με φόντο την απόφαση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να παραπέμψει την Κύπρο στο Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης για μη συμμόρφωση με την ευρωπαϊκή νομοθεσία περί διαχείρισης αποβλήτων, η κυβέρνηση Χριστοδουλίδη επιχειρεί να πείσει για την προσήλωσή της σε ένα ρεαλιστικό και ολιστικό σχέδιο δράσης. Το ΥΓΑΑΠ, με την έγκριση του Υπουργικού Συμβουλίου τον Αύγουστο του 2024, υλοποιεί πλάνο που προβλέπει τη δημιουργία δικτύου επεξεργασίας μικτών και χωριστά συλλεγέντων αποβλήτων, την αναβάθμιση υφιστάμενων υποδομών και την πλήρη αποκατάσταση των Χώρων Ανεξέλεγκτης Διάθεσης Απορριμμάτων (ΧΑΔΑ) που βρίσκονται σε λειτουργική ή ημι-ανενεργή κατάσταση. Αναφορικά με την αποκατάσταση των 71 ΧΑΔΑ στις επαρχίες Λευκωσίας και Λεμεσού, η Κυπριακή Δημοκρατία ενημέρωσε την Ευρωπαϊκή Επιτροπή τον Σεπτέμβριο του 2024 για τις ενέργειες που προωθεί προς τον σκοπό αυτό, με συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα το οποίο τηρεί.
Ήδη το Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων έχει αρχίσει κατασκευαστικές εργασίες για την αποκατάσταση 24 ΧΑΔΑ στην επαρχία Λευκωσίας, συμπεριλαμβανομένου του ΧΑΔΑ Κοτσιάτη, οι οποίες αναμένεται να ολοκληρωθούν εντός του 2026. Παράλληλα, στην επαρχία Λεμεσού, προγραμματίζεται η έναρξη εργασιών για αποκατάσταση 19 ΧΑΔΑ από το τέταρτο τρίμηνο του 2025 με ορίζοντα ολοκλήρωσης το 2027. Εντός Σεπτεμβρίου, θα προκηρυχθεί και ο διαγωνισμός για την αποκατάσταση του ΧΑΔΑ Βατί και ακόμη 27 μικρότερων ΧΑΔΑ μέσω συγκέντρωσης των απορριμμάτων τους στον ίδιο χώρο. Στην επαρχία Λεμεσού, υπάρχουν συνολικά 47 ΧΑΔΑ. Οι κατασκευαστικές εργασίες αποκατάστασης αναμένεται να αρχίσουν στις αρχές του 2026 και να ολοκληρωθούν περί το τέλος του δευτέρου τριμήνου του 2029.
Καθυστερήσεις στο χρονοδιάγραμμα προκλήθηκαν από την ανάγκη συνδυασμένης αποκατάστασης και των εννέα λυματοδεξαμενών που γειτνιάζουν με τον ΧΑΔΑ Βατί. Για τον σκοπό αυτό απαιτήθηκαν επιπρόσθετες μελέτες για νέες υποδομές αποθήκευσης λυματολάσπης και ανακτημένου νερού, γεγονός που μετέθεσε χρονικά την προκήρυξη του σχετικού διαγωνισμού.
Σύμφωνα με το ΥΓΑΑΠ, ο στρατηγικός σχεδιασμός έχει στηριχθεί σε συνεργασία με τους τεχνικούς συμβούλους της ΕΕ JASPERS, και ήδη από τον Μάρτιο του 2025 έχει δημοσιευθεί διαγωνισμός για εκπόνηση μελέτης βιωσιμότητας και σκοπιμότητας. Η μελέτη θα αξιολογήσει την καταλληλότητα των υπαρχουσών υποδομών, την ανάγκη νέων εγκαταστάσεων σε κάθε επαρχία και την ενεργειακή αξιοποίηση των υπολειμμάτων μετά την επεξεργασία.
Παράλληλα, εξετάζεται ο σχεδιασμός για τη συλλογή και αξιοποίηση βιοαερίου από ΧΑΔΑ και Ολοκληρωμένες Εγκαταστάσεις Διαχείρισης Αποβλήτων (ΟΕΔΑ), στο πλαίσιο των προσπαθειών για μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου. Προκαταρκτικές εκτιμήσεις του Υπουργείου κάνουν λόγο για δυνατότητα εξοικονόμησης έως και 500.000 τόνων CO₂eq (ισοδύναμο διοξειδίου του άνθρακα) την περίοδο 2028-2030, ποσοστό που αντιστοιχεί σε μείωση 3,8% των συνολικών εκπομπών έως το 2030.
Αναφορικά με τις παρατηρήσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη μη μεταφορά σημείων της Οδηγίας (ΕΕ) 2023/958 στο εθνικό δίκαιο, το Τμήμα Περιβάλλοντος σημειώνει πως οι σχετικές πρόνοιες έχουν ενσωματωθεί σε νέο νομοσχέδιο για το σύστημα εμπορίας δικαιωμάτων εκπομπής αερίων του θερμοκηπίου, το οποίο κατατέθηκε στη Βουλή τον Ιανουάριο του 2025. Η συγκεκριμένη οδηγία σχετίζεται με τη συμμετοχή των αερομεταφορών στον στόχο της ΕΕ για μείωση εκπομπών στο σύνολο της οικονομίας και την εφαρμογή παγκόσμιων αγορακεντρικών μέτρων.
Η κυβέρνηση τονίζει ότι η πλήρης συμμόρφωση με την περιβαλλοντική νομοθεσία της ΕΕ αποτελεί εθνική προτεραιότητα και αναμένεται το επόμενο διάστημα να προχωρήσει σε επίσημη επικοινωνία με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, προκειμένου να ενημερώσει για την πρόοδο υλοποίησης του σχεδιασμού και να ζητήσει καθοδήγηση για επίσπευση των διαδικασιών.
Από το 2011 οι προειδοποιήσεις της Ελεγκτικής Υπηρεσίας
Σοβαρές προειδοποιήσεις για τις επιπτώσεις από τη συνεχιζόμενη λειτουργία των ΧΑΔΑ στον Κοτσιάτη και το Βατί είχε απευθύνει η Ελεγκτική Υπηρεσία ήδη από το 2011. Σχετικές αναφορές γίνονται σε εκθέσεις το 2011, το 2012, το 2015 και το 2017. Σύμφωνα με τα πορίσματα της Ελεγκτικής Υπηρεσίας, η Κυπριακή Δημοκρατία είχε ήδη καταδικαστεί στις 18 Ιουλίου 2013 από το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη διατήρηση σε λειτουργία των δύο χωματερών και για τη μη αποκατάσταση χώρων που είχαν τεθεί εκτός χρήσης. Παρά τη νέα στρατηγική που είχε καταρτιστεί τότε, η οποία προέβλεπε τον τερματισμό της λειτουργίας του ΧΑΔΑ στο Βατί με τη λειτουργία της ΟΕΔΑ Πεντακώμου, η έκθεση υπογράμμιζε ότι δεν είχε τεθεί κανένα χρονοδιάγραμμα για τον τερματισμό της λειτουργίας του ΧΑΔΑ στον Κοτσιάτη.
Η Ελεγκτική Υπηρεσία προειδοποιούσε ξεκάθαρα για τον «ορατό κίνδυνο επιβολής προστίμου» από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, εάν η Κύπρος δεν συμμορφωνόταν πλήρως με τις υποχρεώσεις της. Επιπλέον, εξέφραζε σοβαρές επιφυλάξεις για τη δυνατότητα κατασκευής Χώρου Υγειονομικής Ταφής και μονάδας επεξεργασίας στην επαρχία Λευκωσίας μέχρι το 2018, δεδομένου ότι μέχρι και το 2015 δεν είχαν καν προσδιοριστεί οι βασικές παράμετροι σχεδιασμού.
Ο τότε διευθυντής του Τμήματος Περιβάλλοντος φέρεται να είχε διαβεβαιώσει ότι το κλείσιμο των δύο χωματερών περιλαμβανόταν στη Στρατηγική για τη Διαχείριση Δημοτικών Αποβλήτων, με συγκεκριμένες προβλεπόμενες δράσεις. Ωστόσο, όπως παραδέχτηκε, υπήρξαν καθυστερήσεις που σχετίζονταν με τη λειτουργία της ΟΕΔΑ Κόσιης και του ΧΥΤΑ Πάφου, οι οποίες επηρέαζαν άμεσα το χρονοδιάγραμμα εφαρμογής.
Η Ελεγκτική Υπηρεσία κατέληγε στη σαφή σύσταση ότι πρέπει να ληφθούν άμεσα όλα τα απαραίτητα μέτρα για τον τερματισμό της λειτουργίας των ΧΑΔΑ Κοτσιάτη και Βατί, υπογραμμίζοντας ότι αυτά τα μέτρα θα έπρεπε να αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της εθνικής στρατηγικής, ώστε να αποφευχθεί η επιβολή περαιτέρω χρηματικών κυρώσεων από την ΕΕ.
