Σοβαρές ελλείψεις στη διαχείριση της ασφάλειας των φραγμάτων στην Κύπρο συνεχίζουν να παρατηρούνται σύμφωνα με Ειδική Έκθεση της Ελεγκτικής Υπηρεσίας, παρότι σε σχέση με την Έκθεση του 2016 έχουν γίνει κάποια βήματα βελτίωσης. Στην πλειοψηφία τους, τα φράγματα της χώρας είναι παλαιάς κατασκευής, με τα 10 μεγαλύτερα να έχουν ξεπεράσει τα 35 χρόνια λειτουργίας και αρκετά να πλησιάζουν ή να έχουν ήδη υπερβεί τον ωφέλιμο χρόνο ζωής τους.
Στο επίκεντρο της συνεδρίας της κοινοβουλευτικής Επιτροπής Ελέγχου, θα τεθεί σήμερα η Ειδική Έκθεση της Ελεγκτικής Υπηρεσίας «Διαχείριση των Υδάτινων Πόρων στην Κύπρο Παρακολούθηση εξελίξεων προηγούμενης Ειδικής Έκθεσης Οκτωβρίου 2016».
Η συνεδρία θα συνεχιστεί και με την εξέταση του κόστους συντήρησης των φραγμάτων παγκύπρια, όπως είχε ήδη τεθεί ενώπιον της Επιτροπής σε προηγούμενη συνεδρία της, στις 18 Σεπτεμβρίου 2025.
Η σημερινή συνεδρία αναμένεται να αναδείξει τις ευθύνες, τα κενά και τις άμεσες ανάγκες, τόσο σε επίπεδο πολιτικής βούλησης όσο και χρηματοδότησης, για να εξασφαλιστεί η ασφάλεια κρίσιμων υποδομών νερού στη χώρα.
Η νέα Ειδική Έκθεση της Ελεγκτικής Υπηρεσίας επαναφέρει με έμφαση τα διαχρονικά προβλήματα που αφορούν την ασφάλεια των φραγμάτων στην Κύπρο, καταγράφοντας σημαντικά κενά στον σχεδιασμό, τη συντήρηση, την εποπτεία και την τήρηση των σχετικών κανονισμών.
Παρότι τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει βήματα προς την ορθή κατεύθυνση, όπως η εφαρμογή ολοκληρωμένου συστήματος ασφάλειας από το Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων (ΤΑΥ) και η υποβολή ετήσιας έκθεσης για τους μεγάλους ταμιευτήρες, παραμένουν σοβαρές ελλείψεις:
● Ανεξάρτητες επιθεωρήσεις σε μεγάλα φράγματα δεν έχουν ακόμα πραγματοποιηθεί, παρότι προβλέπονται από τη νομοθεσία εδώ και 10 χρόνια.
● Δεν έχουν εκδοθεί τελικά πιστοποιητικά ασφάλειας για κανένα ιδιωτικό φράγμα, ενώ το ΤΑΥ δεν έχει πλήρη εικόνα για τα φράγματα που καλύπτονται από τελικό πιστοποιητικό.
● Πολλά φράγματα λειτουργούν χωρίς εγχειρίδια λειτουργίας και συντήρησης, ενώ ακόμη και όπου υπάρχουν, δεν φαίνεται να εφαρμόζονται στην πράξη.
● Ο ηλεκτρομηχανολογικός εξοπλισμός σε αρκετά φράγματα παραμένει ασυντήρητος, με βαλβίδες και φραγματοθυρίδες που δεν έχουν ελεγχθεί ή ενεργοποιηθεί εδώ και χρόνια.
● Ορισμένα φράγματα, όπως του Κούρη, δεν διαθέτουν ακόμα χάρτες κατάκλισης, παρά τις συστάσεις από το 2016.
● Παρά τα διαχρονικά αιτήματα, ορισμένοι μεγάλοι ταμιευτήρες (όπως της Αρμίνου, Κανναβιούς και Ευρέτου) δεν έχουν ακόμα διορισμένο επιβλέποντα μηχανικό, όπως απαιτεί η σχετική νομοθεσία.
Φράγμα Μαυροκόλυμπου: Πρόσφατη αστοχία φέρνει ξανά στο προσκήνιο την ανάγκη επαγρύπνησης
Χαρακτηριστικό παράδειγμα των κινδύνων είναι το περιστατικό που καταγράφηκε τον Ιανουάριο του 2025 στο φράγμα Μαυροκόλυμπου, όταν σημειώθηκε διαρροή λόγω αστοχίας στον αγωγό εξαερισμού της σήραγγας εκκένωσης. Η αστοχία, που εντοπίστηκε σε μη προσβάσιμο σημείο ενώ το φράγμα βρισκόταν σε πλήρη λειτουργία, οδήγησε σε πλήρη εκκένωση του ταμιευτήρα για την αποκατάσταση της βλάβης. Μέχρι σήμερα, δεν έχουν δοθεί επίσημα στοιχεία από το ΤΑΥ για την έκταση των ζημιών και την απώλεια νερού.
Διαχρονικό πρόβλημα η έλλειψη τεχνογνωσίας και ανθρώπινου δυναμικού
Η συνταξιοδότηση έμπειρων μηχανικών χωρίς άμεση αντικατάσταση έχει οδηγήσει σε κενά τεχνογνωσίας στο ΤΑΥ, με αποτέλεσμα να δυσχεραίνεται η συνεχής εποπτεία και συντήρηση των φραγμάτων. Αν και έχουν διοργανωθεί παρουσιάσεις και υπάρχει συμμετοχή σε διεθνή συνέδρια, η μετάδοση εμπειρίας σε νεότερο προσωπικό παραμένει ζητούμενο.
Στην έκθεση επισημαίνεται η ανάγκη άμεσης ενίσχυσης του ΤΑΥ με εξειδικευμένο προσωπικό και η στήριξη από το Υπουργείο Γεωργίας, Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος (ΓΑΑΠ) για την υλοποίηση δράσεων που προβλέπει το θεσμικό πλαίσιο.
Κίνδυνοι από αστοχίες που δεν εντοπίζονται εγκαίρως
Η Ελεγκτική Υπηρεσία τονίζει ότι δεν υπάρχει συστηματική προληπτική συντήρηση των φραγμάτων, ενώ αρκετά όργανα παρακολούθησης είναι εκτός λειτουργίας ή εγκαταλειμμένα, γεγονός που καθιστά δύσκολο τον έγκαιρο εντοπισμό προβλημάτων.
Σύμφωνα με την έκθεση, παράγοντες όπως η διακύμανση στάθμης νερού, η σεισμική δραστηριότητα και οι μακρές περίοδοι ξηρασίας επηρεάζουν αρνητικά τη συμπεριφορά των φραγμάτων, καθιστώντας επιτακτική τη συστηματική παρακολούθησή τους.
Συστάσεις Ελεγκτικής Υπηρεσίας που παραμένουν σε εκκρεμότητα εδώ και εννέα χρόνια
Η Ελεγκτική Υπηρεσία επαναφέρει κρίσιμες συστάσεις που παραμένουν σε εκκρεμότητα από το 2016, μεταξύ των οποίων:
● Η ετοιμασία χαρτών κατάκλισης για όλα τα μεγάλα φράγματα, όχι μόνο τα τρία υψηλού κινδύνου.
● Η έκδοση τελικών πιστοποιητικών για όλους τους ταμιευτήρες, δημόσιους και ιδιωτικούς.
● Η πραγματοποίηση ανεξάρτητων επιθεωρήσεων σε όλα τα μεγάλα φράγματα.
● Η κατάρτιση και εφαρμογή εγχειριδίων λειτουργίας και συντήρησης.
● Η ολοκλήρωση των διορισμών επιβλεπόντων μηχανικών1 για όλα τα φράγματα.
Φράγματα: Αυξημένο κόστος, ελλιπής συντήρηση και προκλήσεις για το ΤΑΥ
Κατά τη συνεδρία της Επιτροπής Ελέγχου στις 18 Σεπτεμβρίου 2025, εξετάστηκε το θέμα του κόστους συντήρησης των φραγμάτων παγκύπρια.
Σύμφωνα με τα στοιχεία του Τμήματος Αναπτύξεως Υδάτων (ΤΑΥ), στην Κύπρο λειτουργούν περίπου 100 ταμιευτήρες που ικανοποιούν τα κριτήρια της νομοθεσίας, εκ των οποίων 25 είναι μεγάλα φράγματα. Το γεγονός ότι τα περισσότερα εξ αυτών έχουν ήδη ξεπεράσει το ήμισυ της ωφέλιμης ζωής τους, εντείνει την ανάγκη ενίσχυσης των δράσεων συντήρησης και αποκατάστασης.
Το ΤΑΥ έχει καταρτίσει βραχυπρόθεσμο και μακροπρόθεσμο πρόγραμμα για μελέτες και έργα, με στόχο την κάλυψη των αυξανόμενων αναγκών. Η υλοποίηση των δράσεων γίνεται: α) Μέσω μελετών από το ίδιο το ΤΑΥ ή εξωτερικούς εμπειρογνώμονες, β) Με εργασίες από προσωπικό του ΤΑΥ (κυρίως εργατοτεχνίτες), γ) Με ανάθεση έργων στον ιδιωτικό τομέα.
Ενδεικτικές δαπάνες και μελέτες
Η υλοποίηση των δράσεων περιλαμβάνει μελέτες και έργα αποκατάστασης ή ενίσχυσης φραγμάτων. Ενδεικτικά:
Φράγμα Ξυλιάτου: Μελέτη €15.000 – Εκτίμηση κατασκευαστικών εργασιών €200.000
Φράγμα Πολεμιδιών: Στεγάνωση €12.000 – Εκτιμώμενο κόστος €350.000, Εκκένωση €32.000 – Εκτιμώμενο κόστος €250.000
Φράγμα Μαυροκόλυμπου: Μελέτη €26.000 – Εκτίμηση εργασιών €200.000
Φράγμα Λευκάρων: Αξιολόγηση ηλεκτρομηχανολογικού εξοπλισμού €20.000
Σημειώνεται ότι το κόστος αυξάνεται όταν οι εργασίες υλοποιούνται από εξωτερικούς συνεργάτες, κάτι που κρίνεται αναγκαίο λόγω της υποστελέχωσης και της τεχνικής πολυπλοκότητας αρκετών επεμβάσεων.
