Εννέα χρόνια μετά την πρώτη ειδική έκθεση της Ελεγκτικής Υπηρεσίας για τη διαχείριση των υδάτινων πόρων στην Κύπρο, τα περισσότερα από τα προβλήματα που είχαν τότε εντοπιστεί παραμένουν άλυτα. Αυτό είναι το βασικό συμπέρασμα της νέας Ειδικής Έκθεσης που δόθηκε σήμερα στη δημοσιότητα και αποτελεί συνέχιση του ελέγχου που πραγματοποιήθηκε τον Οκτώβριο του 2016 με ελεγχόμενο φορέα το Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων.
Παρά την παρέλευση σχεδόν μίας δεκαετίας και τις αυξανόμενες πιέσεις από την κλιματική αλλαγή και τη λειψυδρία, οι αρμόδιοι κρατικοί φορείς εμφανίζονται βραδυκίνητοι, με σειρά έργων να καθυστερούν ή να μην προχωρούν καθόλου. Η Ελεγκτική Υπηρεσία κάνει λόγο για διοικητικές αδυναμίες, καθυστερήσεις στα έργα, προβλήματα ασφάλειας φραγμάτων, απώλεια νερού, κακή κατάσταση των υδροφορέων και ελλείψεις στη διαχείριση της ποιότητας νερού, μεταξύ άλλων.
Στην εισαγωγή της έκθεσης, ο Γενικός Ελεγκτής Ανδρέας Παπακωνσταντίνου προειδοποιεί ότι οι καθυστερήσεις και οι ανεπάρκειες στη διαχείριση του νερού απειλούν τη βιώσιμη και ορθολογική του χρήση, επισημαίνοντας ότι η κατάσταση παραμένει προβληματική, παρά τα επιμέρους μέτρα που λήφθηκαν. «Η βελτίωση της κατάστασης απαιτεί συντονισμένη δράση, βούληση και πλήρη εφαρμογή των ευρωπαϊκών και εθνικών υποχρεώσεων. Η δε παρατεταμένη περίοδος ανομβρίας που διανύει η χώρα μας προσφέρεται για την καλύτερη δυνατή προετοιμασία και λήψη μέτρων π.χ. συντήρηση των φραγμάτων», αναφέρει χαρακτηριστικά.
Έργα στο ράφι και ελλιπής προγραμματισμός
Από τα 60 έργα που είχαν προβλεφθεί στο 15ετές Σχέδιο Υδατικής Ανάπτυξης (2016‑2030), μόνο 14 έχουν ολοκληρωθεί. Παρότι έχουν δαπανηθεί €767 εκατ. από τον κρατικό προϋπολογισμό, δεν υπάρχει επαρκής παρακολούθηση των δαπανών ανά έργο, με αποτέλεσμα να μην είναι σαφές αν τα κονδύλια επαρκούν ή αν απαιτούνται επιπλέον χρηματοδοτήσεις. Επιπλέον, το Σχέδιο Διαχείρισης Λεκάνης Απορροής Ποταμών και το Σχέδιο Διαχείρισης Κινδύνων Πλημμύρας υποβλήθηκαν στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή με καθυστέρηση ετών, οδηγώντας ακόμη και σε αιτιολογημένη γνώμη για παράβαση της ευρωπαϊκής νομοθεσίας.
Φράγματα χωρίς ασφάλεια και επιθεωρήσεις
Τα περισσότερα φράγματα είναι πεπαλαιωμένα και στερούνται ολοκληρωμένων σχεδίων συντήρησης και πιστοποιητικών ασφαλείας. Σύμφωνα με την έκθεση, δεν έχει πραγματοποιηθεί καμία ανεξάρτητη επιθεώρηση σε μεγάλα φράγματα μέχρι σήμερα, ενώ για τα ιδιωτικά φράγματα δεν έχει εκδοθεί ούτε ένα τελικό πιστοποιητικό. Επιπρόσθετα, όπως επισημαίνεται εκτενώς στην Ειδική Έκθεση της Ελεγκτικής Υπηρεσίας, η Κύπρος διαθέτει συνολικά 104 μεγάλα φράγματα, 56 εκ των οποίων περιλαμβάνονται στον διεθνή κατάλογο Επιτροπής Μεγάλων Φραγμάτων ICOLD. Πολλά από τα φράγματα έχουν ξεπεράσει τη σχεδιασμένη διάρκεια ζωής τους, χωρίς να έχει διασφαλιστεί η πλήρης συμμόρφωση με τις σχετικές νομοθεσίες περί ασφάλειας ταμιευτήρων. Παρά τις βελτιώσεις όπως η εφαρμογή συστήματος ασφάλειας και η εκπαίδευση μηχανικών του ΤΑΥ, παραμένουν σοβαρές εκκρεμότητες, όπως η απουσία εγχειριδίων λειτουργίας και συντήρησης για όλα τα φράγματα, η μη συστηματική προληπτική συντήρηση, και η μη έγκαιρη επιθεώρηση από ανεξάρτητους μηχανικούς.
Ακόμη, η Έκθεση υπογραμμίζει την ανάγκη ετοιμασίας χαρτών κατάκλισης σε περίπτωση αστοχίας φράγματος, ιδίως για φράγματα που βρίσκονται κοντά σε κατοικημένες περιοχές, όπως το φράγμα Κούρη. Τέλος, καταγράφεται το περιστατικό διαρροής στο φράγμα Μαυροκόλυμπου (Ιανουάριος 2025), το οποίο αποδίδεται σε αστοχία αγωγού και ανέδειξε τα προβλήματα προσβασιμότητας και προληπτικής συντήρησης. Παρά τις επανειλημμένες συστάσεις, δεν έχει ακόμη εκδοθεί τελικό πιστοποιητικό για κανένα από τα ιδιωτικά φράγματα.
Αφαλάτωση: Αναγκαία αλλά δαπανηρή λύση
Οι μονάδες αφαλάτωσης συνέβαλαν στην κάλυψη των αναγκών ύδρευσης, ωστόσο εγείρονται σοβαρά ζητήματα περιβαλλοντικής επιβάρυνσης (αύξηση ρύπων και θαλάσσια ρύπανση λόγω άλμης), αλλά και οικονομικής επιβάρυνσης των καταναλωτών, καθώς το κόστος παραμένει υψηλό.
Η άλμη, παραπροϊόν της αφαλάτωσης, απορρίπτεται στη θάλασσα, κάτι που σύμφωνα με την έκθεση έχει ήδη επιδράσει στη θαλάσσια βλάστηση κοντά στους αγωγούς εξαγωγής των μονάδων της Λάρνακας και της Δεκέλειας. Επιπλέον, διαπιστώθηκαν φίλτρα που εκλύουν στερεά υλικά. Μόνο δύο μονάδες είχαν εξασφαλίσει άδειες απόρριψης αποβλήτων μέχρι την ημερομηνία του ελέγχου.
Το νερό από τις μονάδες εμφανίζει διαβρωτικές ιδιότητες, με σωληνώσεις και οικιακές εγκαταστάσεις (π.χ. θερμοσίφωνες) να αντιμετωπίζουν έντονα προβλήματα. Σε μελέτη προτάθηκαν παρεμβάσεις όπως εμπλουτισμός του αφαλατωμένου νερού με ασβέστιο ή CO₂, ή ανάμειξη με νερό φραγμάτων.
Οι αγωγοί που διασχίζουν το θαλάσσιο βυθό για εξαγωγή άλμης ή μεταφορά νερού δεν φέρουν σημαντήρες, με αποτέλεσμα να υπάρχει κίνδυνος ειδικά για διερχόμενα σκάφη ή άλλες παράκτιες δραστηριότητες.
Η πολιτική που σχεδιάζεται προωθεί το σενάριο που θα χρησιμοποιείται η αφαλάτωση ως κύριος τρόπος κάλυψης των αναγκών ύδρευσης, με τα φράγματα να προορίζονται για άρδευση. Η Έκθεση προειδοποιεί για το κόστος που θα βαρύνει τους πολίτες, αλλά και για τις επιπτώσεις στην ποιότητα του νερού.
Υπόγεια ύδατα: Σε κρίσιμη κατάσταση
Το 64% των υδροφορέων της Κύπρου είναι σήμερα σε κακή χημική ή ποιοτική κατάσταση, κυρίως λόγω νιτρορύπανσης, υφαλμύρινσης και ανεπαρκών ελέγχων. Η εκτίμηση της διαθέσιμης ποσότητας νερού παραμένει δύσκολη και δεν γίνεται με ακρίβεια, γεγονός που υπονομεύει κάθε προγραμματισμό.
Απώλειες νερού: Πάνω από 200 εκατ. κυβικά χαμένα
Το πρόβλημα των απωλειών νερού συνεχίζει να υφίσταται, με ποσοστά ατιμολόγητου νερού στους Τοπικούς Φορείς Ύδρευσης να φθάνουν και να ξεπερνούν το 29%. Οι συνολικές απώλειες σε παγκύπρια βάση εκτιμώνται σε πάνω από 200 εκατομμύρια κυβικά μέτρα νερού ετησίως, κυρίως λόγω παλαιότητας των δικτύων.
Ποιότητα πόσιμου νερού υπό αμφισβήτηση
Η συστηματική παρακολούθηση της ποιότητας του πόσιμου νερού δεν γίνεται από την πλειονότητα των Τοπικών Φορέων, ενώ μόνο το 26% των γεωτρήσεων έχουν καθορισμένες Ζώνες Προστασίας.
Απουσία ολοκληρωμένου σχεδιασμού για όμβρια ύδατα
Παρά τις μελέτες από το 2009, δεν έχουν υλοποιηθεί μέτρα για αξιοποίηση των όμβριων υδάτων, ενώ και τα συστήματα διαχείρισης πλημμύρων παρουσιάζουν καθυστερήσεις και ελλείψεις.
Αναποτελεσματικότητα θεσμών και ανεπαρκής στρατηγική
Ενδεικτικό της συνολικής εικόνας είναι η αδράνεια της Συμβουλευτικής Επιτροπής Διαχείρισης Υδάτων (ΣΕΔΥ), η οποία συνεδριάζει μόλις 1‑2 φορές τον χρόνο, χωρίς να παρέχει ουσιαστική καθοδήγηση προς τους Τοπικούς Φορείς Ύδρευσης, παρά τις εκκλήσεις για ενεργότερο ρόλο ήδη από το 2016.
Η Ελεγκτική Υπηρεσία καλεί για ενίσχυση του θεσμικού πλαισίου, με σαφή στρατηγικό σχεδιασμό, αποτελεσματική κατανομή των πόρων και καλύτερο συντονισμό μεταξύ των αρμόδιων φορέων, ώστε η Κύπρος να μπορέσει να αντιμετωπίσει τις ολοένα αυξανόμενες προκλήσεις που σχετίζονται με το νερό.
