Ο Κυριάκος Χαραλαμπίδης στο ποίημά «ΑΙΓΙΑΛΟΥΣΗΣ ΕΠΙΣΚΕΨΙΣ» έγραψε: «Πλήθος θαλάσσης· θάλασσα πλημμύρισε τον ουρανό με κέντημα χρυσό». Στις 17 Αυγούστου το 1974, η Αιγιαλούσα πλημμύρισε όχι από θάλασσα αλλά από στρατιώτες, τανκς και κανόνια, σπιούνους και κατασκόπους. Εάλω η θαλασσοφίλητη κωμόπολη. Οι τουρκόφωνοι κατακτητές παρέλασαν επιδεικτικά και εκδικητικά. Η Αιγιαλούσα το καμάρι της Αχαιών Ακτής βυθίστηκε στην άβυσσο της μεγάλης καταστροφής που χουντοφασίστες ελληνόφωνες προδότες οδήγησαν τον τόπο μας.
Το Σάββατο 17 του Αυγούστου 1974 ο τουρκικός στρατός εισήλθε αμαχητί στην κωμόπολη. Πολυβόλησαν την προτομή του ήρωα της ΕΟΚΑ Σταύρου Στυλιανίδη, ύψωσαν σημαία στον αστυνομικό σταθμό και επέστρεψαν πέντε χιλιόμετρα δυτικά, στο στρατόπεδο του 291 Τ.Π. στις Ακράδες του Αγίου Ανδρονίκου. Το στρατόπεδο είχε εγκαταλειφθεί στις 14 του μήνα. Χίλιοι περίπου στρατιώτες οδηγήθηκαν στις Αγγλισίδες μεταξύ Λάρνακας και Λεμεσού.
Ημερολόγιο κατάληψης – εγκλωβισμού-ξεριζωμού-διασπορά
14 Αυγούστου 1974. Ο Αττίλας ΙΙ κτυπά ύπουλα και άνανδρα.
15 Αυγούστου 1974. Η Αθήνα ανακοινώνει, λόγω αποστάσεως δεν δυνάμεθα…
16 Αυγούστου 1974. Συμφωνήθηκε για τις 18:00 εκεχειρία.
17 Αυγούστου 1974, Σάββατο. Μπήκε ο Αττίλας αμαχητί στην Αιγιαλούσα, Αμαχητί μπήκε και σε Αμμόχωστο και Μόρφου.
18 Αυγούστου Κυριακή. Ήταν μέρα ανάπαυσης για τις κατοχικές δυνάμεις και ανήσυχης προσμονής για τους Γιαλουσίτες.
19 Αυγούστου Δευτέρα. Έγινε αρπαγή, βάσει καταλόγου, απαγωγή και δολοφονία 9 Γιαλουσιτών. Έγκλημα πολέμου.
25 Αυγούστου 1974. Φορτηγά και τανκς μπήκαν στην Γιαλούσα. Διέταξαν τον κόσμο να μαζευτεί στην μεγάλη αυλή του Αρχαγγέλου Μιχαήλ λίγο μετά το μεσημέρι.. Περίπου 100 άτομα απήχθησαν ως αιχμάλωτοι. Έφηβοι 17/18 ετών και νέοι μέχρι 50 μεταφέρθηκαν στο άγνωστο.
26 Αυγούστου 1974. Σαράντα φορτηγά και 39 ερπυστριοφόρα διέσχισαν την Γιαλούσα με προορισμό την Αγία Τριάδα και το Ριζοκάρπασο.
11 Σεπτεμβρίου 1974. Μετά την απαγωγή και επιβεβαιωμένη πλέον δολοφονία των 9 ακολούθησε η απαγωγή ακόμη τριών Γιαλουσιτών, του Καουτζιάνη Χριστόδουλο, Μαυρομμάτη Κουμή και Χαραλαμπούδη Ιωάννη, σε τρεις παραπλήσιες διαφορετικές ημερομηνίες. Η τύχη τους αγνοείται έκτοτε
3 Οκτωβρίου1974. Γιαλουσίτες αιχμάλωτοι επέλεξαν να επιστρέψουν στις οικογένειες τους, στα κατεχόμενα σπίτια τους.
13 Νοεμβρίου 1974. Μεγάλη σύναξη και πάλι στην αυλή του Αρχαγγέλου Μιχαήλ. Καταγραφή, φωτογράφιση και έκδοση κατοχικών ταυτοτήτων.
22 Μαΐου 1975. Η οικογένεια του Παναγιώτη Ζ. Φελλούκα παίρνει τον δρόμο του ξεριζωμού. Έξι άτομα με μια μόνο βαλίτσα. Χρόνια μετά, το 2019, ο Παναγιώτης Ζ. Φελλούκα θα γράψει το βιβλίο: ΓΙΑΛΟΥΣΑ 1974. ΕΓΚΛΩΒΙΣΜΟΣ Τίτλος Τιμής.
31 Ιουλίου 1975. Στην Γιαλούσα ζουν 1921 εγκλωβισμένοι. Μεταξύ αυτών 200 μαθητές του Γυμνασίου, 97 στο Δεύτερο Δημοτικό και 150 στο Κακούλλειον Δημοτικό, ένα από τα καλύτερα της Κύπρου
2 Αυγούστου 1975. Συμφωνία Τρίτης Βιέννης. Ο ξεριζωμός θα γίνεται από τούδε και στο εξής ‘εθελοντικός’ με δώρο την μεταφορά επίπλων, οικιακών συσκευών, βιβλίων, ενδυμάτων και κάθε τι που δεν είχε λεηλατηθεί/κλαπεί/κατακρατηθεί.
4 Ιανουαρίου 1977. Η οικογένεια του Οικονόμου Ηλία Παπαηλία παίρνει τον δρόμο του ξεριζωμού. . Χρόνια μετά, το 2025, ο Μάριος Η. Παπαηλία θα γράψει το βιβλίο: Ο δρόμος του Ξεριζωμού. Η φυγάδευση των εκκλησιαστικών κειμηλίων της Γιαλούσας.
10 Μαρτίου 1977. Η οικογένεια του Παντελή Η. Παντελίδη παίρνει τον δρόμο του ξεριζωμού. Χρόνια πολλά μετά, το 2021, ο Ηλίας Π. Παντελίδης θα γράψει το βιβλίο: ΑΧΑΙΩΝ ΑΚΤΗ. ΤΑΞΙΔΑΚΙ με το Καραβάκι της Αριάδνης.
Καλοκαίρι 1977: ο Ξεριζωμός ολοκληρώθηκε. Ακολούθησε η διασπορά των Γιαλουσιτών σε 200 γειτονιές της Κύπρου και εκτός Κύπρου.
Ο εγκλωβισμός με αριθμούς
Το 1881 κατοικούσαν στην Καρπασία 13.590 άτομα. Το 1973 οι Ελληνοκύπριοι ήταν 21.199, και 6.043 οι Τουρκοκύπριοι. Όλοι μιλούσαν Ελληνικά. Το τι ακολούθησε είναι γνωστό.
Στις 2 Αυγούστου 1975 ζούσαν στην Γιαλούσα 1.850 περίπου κάτοικοι, στο Ριζοκάρπασο δύο χιλιάδες, στην Αγία Τριάδα χίλιοι και περίπου 4 χιλιάδες σε άλλες κοινότητες της ανατολικής Καρπασίας.
Οι Ελληνοκύπριοι «υπόκεινται σε σοβαρούς περιορισμούς», έλεγαν οι εκθέσεις του ΟΗΕ. Οι απαγωγές ήταν συχνό φαινόμενο. Κι αυτό, μετά τη σύλληψη εκατοντάδων αιχμαλώτων. Μετά ακολούθησαν δολοφονίες, λεηλασίες και κακοποιήσεις. Εικονικές εκτελέσεις, ξυλοδαρμοί και λιθοβολισμοί έκαναν τον βίο αβίωτο, και οι εγκλωβισμένοι έγραφαν ιδιοχείρως «εθελοντική» αίτηση ξεριζωμού.
Σήμερα διαβιούν λίγες δεκάδες Έλληνες στην Αγία Τριάδα, δυο-τρεις εκατοντάδες στο Ριζοκάρπασο, δύο στην Γιαλούσα και ένα άτομο στον Άγιο Ανδρόνικο.
Η Συμφωνία της Τρίτης Βιέννης μεθοδικά και κακόβουλα παραβιάσθηκε από τον Ντεκτάς. Εκδίωξε με την βία τούς εγκλωβισμένους.
Της Αιγιαλούσας νεκροί και αγνοούμενοι
«Ο πόλεμος είναι παντού και πάντα ένα έγκλημα», είπε ο Χέμινγουεϊ, και σε κάθε πόλεμο συλλαμβάνονται αιχμάλωτοι.. Φυλακίζονται και μετά πολλοί απελευθερώνονται. Κάποιοι όμως πεθαίνουν από τα βασανιστήρια, τις κακουχίες και για μιά ζωή τους κυνηγά το Χ στην πλάτη. Άλλοι δολοφονούνται εν ψυχρώ από κτήνη.
Στις 19 του Αυγούστου του 1974, ημέρα Δευτέρα τρεις Τουρκοκύπριοι ήρθαν με ένα τζιπ στο οποίο επέβαινε και ένας αξιωματικός. Κρατούσαν στα χέρια τους λίστα με ονόματα και πήραν 9 αιχμαλώτους. Μεταξύ των 9 αυτών ατόμων ήταν κι ο δικαστής Τάκης Χατζηνικολάου τη σύλληψη του οποίου παραδέχτηκε ονομαστικά Ντενκτάς. Μεταφέρθηκαν όλοι σε άγνωστο μέρος. Χρόνια αργότερα βρέθηκαν σε ομαδικό τάφο στη Γαλάτεια δολοφονημένοι και ταυτοποιήθηκαν το καλοκαίρι του 2007.
Οι 9 αθάνατοι είναι οι: Κεμέκκης Παναγιώτης (Πανίκος), Χατζηδημήτρη Παύλος (Παυλάκης), Σαββίδης Στέλιος, Ηλία (Παναγή) Οδυσσέας, Παράσχου (Σιαούρτα) Μιχαήλ, Χατζηνικολάου Χρίστος (Τάκης), Κοσμά Χρίστος, Χατζηπαντελή Σάββας και Αδάμου (Λάμπρου) Πιερής
Οι 9 έγιναν 12 με την απαγωγή μετά ακόμη 3. Μαζί με αυτούς άλλοι 13 που συνδέονται με την Γιαλούσα έπεσαν, από το 1957 μέχρι το 2011, στο πεδίο της τιμής. Σύνολο 25 άτομα στο πάνθεο των αθανάτων. Ο πλήρης κατάλογος ευρίσκεται στην ιστοσελίδα της κωμόπολης.
Μνήμη ασπίδα και σπαθί
Η ΜΝΗΜΗ είναι η ασπίδα και το σπαθί μας. Είναι η ασπίδα για αυτούς που έζησαν στην θαλασσοφίλητη κωμόπολη της Αιγιαλούσας και θυμούνται πολλά. Είναι και το σπαθί της νεολαίας που παλεύει να μάθει, να αγαπήσει και να φωνάξει παντού: Η ΑΙΓΙΑΛΟΥΣΑ ΖΕΙ!
Ναι. 19 Αυγούστου 1974. Εάλω η Αιγιαλούσα… αλλά κάθε αεικίνητο γαλάζιο κύμα φέρνει στην Αχαιών Ακτή ένα ελληνικό μουρμουρητό χιλιάδων χρόνων, που σχίζει την ψυχή μας, ανεβαίνει στα επουράνια και βροντοφωνάζει: ΜΙΛΑ, ΜΗ ΣΙΩΠΑΣ, ΠΡΟΔΟΜΕΝΗ ΕΓΚΛΩΒΙΣΜΕΝΗ ΔΙΑΣΚΟΡΠΙΣΜΕΝΗ ΚΑΡΠΑΣΙΑ.
- Οικονομολόγος -Λογιστής και λίγο… συγγραφέας, πρόεδρος Κοινοτικού Συμβουλίου Αιγιαλούσας, αντιπρόεδρος Ένωσης Λογοτεχνών Κύπρου
