Το 2022 η λειψυδρία επηρέασε το ένα τρίτο των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, με την κατάσταση να χειροτερεύει σταθερά από το 2010. Η ζήτηση για γλυκό νερό αναμένεται να αυξηθεί τα επόμενα χρόνια, καθώς o μισός παγκόσμιος πληθυσμός βρίσκεται ήδη αντιμέτωπος με λειψυδρία, την ίδια ώρα που η κλιματική κρίση επιδεινώνει την κατάσταση. Με λίγα λόγια το νερό, ένα αγαθό που στη Δύση τουλάχιστον, που θεωρούμε λίγο πολύ ως δεδομένο, ίσως να μην είναι διαθέσιμο, όπως το γνωρίζουμε σήμερα.
Η τεχνολογία μπορεί να δώσει λύσεις στο πολύ σοβαρό υδατικό πρόβλημα που αντιμετωπίζει η Κύπρος, ανέφερε στην συνέντευξή του στον Φιλελεύθερο ο Δημήτρης Ηλιάδης, επίκουρος ερευνητής καθηγητής στο Κέντρο Αριστείας για Έρευνα και Καινοτομία ΚΟΙΟΣ του Πανεπιστήμιο Κύπρου. Όπως είπε είναι απαραίτητο η χώρα μας να υιοθετήσει μια ολιστική προσέγγιση, που θα λαμβάνει υπόψη της όλες τις παραμέτρους και που θα χρησιμοποιεί τις διαθέσιμες τεχνολογίες, ώστε να αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικά τις χρόνιες ανομβρίες. «Όταν μια χώρα είναι σε υψηλό ρίσκο για λειψυδρία, τότε πρέπει να αναπτύξει έργα για να διαχειριστεί αυτή την κατάσταση. Και τα έργα περιλαμβάνουν τόσο την παραγωγή νερού, όπως επίσης και τη διασφάλιση πως θα διανέμεται με υψηλό ποσοστό αποδοτικότητας στους καταναλωτές και στην ύδρευση και στην άρδευση», τόνισε.
Ο Δημήτρης Ηλιάδης εξήγησε πως το ερευνητικό κέντρο ΚΟΙΟΣ συνεργάζεται με τους αρμόδιους φορείς τόσο σε παγκύπριο επίπεδο όσο και σε τοπικό παρέχοντας πληροφορίες και τεχνογνωσία, ώστε να αντιμετωπίσουμε όσο τον δυνατό καλύτερα την κρίση υδροδότησης. «Οι προτάσεις μας ήδη βοηθούν και θα βοηθήσουν ακόμη περισσότερο στο μέλλον, να έχουμε καλύτερη παρακολούθηση των συστημάτων. Με τη χρήση έξυπνων υδρομετρητών και αισθητήρων που παρακολουθούν την ποιότητα αλλά και την ποσότητα του νερού στα δίκτυα μπορούμε να λαμβάνουμε καλύτερες αποφάσεις για τα σημεία, για παράδειγμα που βρίσκονται οι διαρροές ή για την πίεση», ανάφερε. Στο σημείο που βρισκόμαστε σήμερα χρειαζόμαστε πρόσθετες προσπάθειες για να διασφαλίσουμε βιώσιμη χρήση του νερού. Αυτό δεν μπορεί να επιτευχθεί με σπασμωδικά μέτρα όπως είναι η αύξηση των αφαλατώσεων ή οι περικοπές νερού, εξήγησε. «Είναι ένα μακροχρόνιο πρόβλημα και χρειάζονται ομάδες εμπειρογνωμόνων σε διάφορους άξονες να προτείνουν λύσεις σε βάθος χρόνου για να διαχειριστούμε το πρόβλημα. Είναι ίσως από τις μεγαλύτερες κρίσεις που διανύει η Κύπρος».
-Σύμφωνα με πρόσφατη έκθεση της ΕΕ η λειψυδρία το 2022 επηρέασε το 34% της ευρωπαϊκής επικράτειας και η κατάσταση χειροτερεύει χρόνο με το χρόνο. Ποια είναι η κατάσταση στην Κύπρο;
-Η Κύπρος αυτή τη στιγμή βρίσκεται στη χειρότερη θέση στην ΕΕ στους δείκτες λειψυδρίας. Αυτό σημαίνει πως μόλις ένα πολύ μικρό ποσοστό των υδατικών μας αποθεμάτων δεν καταναλώνεται τόσο για ύδρευση όσο και για άρδευση. Οι ποσότητες νερού ανέρχονται στο 23% και συνεχώς μειώνονται δραματικά. Βρισκόμαστε σε μια κρίσιμη κατάσταση και υπολογίζουμε πως μέχρι το τέλος του χρόνου, οι ποσότητες στα φράγματα θα είναι ελάχιστες και θα αναγκαστούμε να βασιζόμαστε εξ ολοκλήρου στο νερό που παράγεται από εναλλακτικές πηγές, όπως είναι η αφαλάτωση, το επαναχρησιμοποιούμενο νερό από τα λύματα που χρησιμοποιείται για άρδευση και το νερό από υδροφορείς, όπως εκείνος στη Γερμασόγεια.
-Πόσα λίτρα νερού χρειάζονται ημερησίως για να έχει επαρκή διατροφή και αξιοπρεπή ζωή ένας άνθρωπος στην Ευρώπη σήμερα; Και πόσα στην πραγματικότητα καταναλώνει;
-Κατά μέσο όρο στην Ευρωπαϊκή Ένωση ο καθένας από εμάς καταναλώνει 160 λίτρα νερό ημερησίως. Το ίδιο ισχύει και για την Κύπρο. Πρόκειται για ένα αρκετά μεγάλο όγκο νερού. Αρκετά ευρωπαϊκά κράτη έχουν θέσει ως στόχο να μειωθεί αυτός ο αριθμός και να πετύχουν να χρησιμοποιεί ο κάθε πολίτης γύρω στα 100 λίτρα ημερησίως.
-Για ποιους λόγους μια περιοχή ή μια χώρα έχει ελλείψεις στο νερό είτε για μικρό είτε για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα;
-Οι ελλείψεις προκαλούνται προφανώς γιατί υπάρχει αρνητικό ισοζύγιο μεταξύ του νερού που είτε παράγεται, επεξεργάζεται ή συλλέγεται και του νερού που καταναλώνεται. Ένας λόγος γιατί συμβαίνει αυτό είναι γιατί δεν υπάρχουν επαρκή δίκτυα και οι κατάλληλες υποδομές για την μεταφορά του νερού. Στην Κύπρο αντιμετωπίζουμε το αντίθετο πρόβλημα, ενώ έχουμε δηλαδή τις υποδομές δεν έχουμε επαρκείς ποσότητες νερού. Άρα όταν οι ανάγκες μας είναι πολύ μεγαλύτερες από το νερό που έχουμε αποθηκευμένο, κάτι που αυξάνει τον κίνδυνο για λειψυδρία, ειδικά όταν αυτό είναι κάτι που επαναλαμβάνεται για σειρά ετών. Στην Κύπρο τα τελευταία χρόνια ήταν πολύ μικρές οι ποσότητες νερού από βροχοπτώσεις, με αποτέλεσμα να έχουμε φτάσει στο σημερινό σημείο, που είμαστε στο 23% της χωρητικότητας του νερού στα φράγματα.
-Έχει λεχθεί πως το να μην έχει μια χώρα ή μια περιοχή επαρκείς ποσότητες νερού, δεν είναι επειδή δεν έβρεξε αλλά επειδή δεν πάρθηκαν τα κατάλληλα μηχανολογικά έργα. Ποια είναι η δική σας άποψη;
-Και τα δύο παίζουν ρόλο. Όταν μια χώρα είναι σε υψηλό ρίσκο για λειψυδρία, δηλαδή γνωρίζει πως δεν λαμβάνει κάθε χρόνο επαρκείς ποσότητες νερού, τότε πρέπει να αναπτύξει έργα για να διαχειριστεί αυτή την κατάσταση. Και τα έργα περιλαμβάνουν τόσο την παραγωγή νερού, όπως επίσης και τη διασφάλιση πως θα διανέμεται με υψηλό ποσοστό αποδοτικότητας στους καταναλωτές και στην ύδρευση και στην άρδευση.
-Πώς υπολογίζεται το ρίσκο για λειψυδρία;
-Προχωρούμε σε διάφορα σενάρια για το μέλλον, για τα επόμενα δύο με τρία χρόνια και κάνουμε εκτιμήσεις για πόσο χρονικό διάστημα κινδυνεύουμε να μην έχουμε επαρκείς ποσότητες νερού. Δεν πρόκειται σαφώς για ακριβείς προβλέψεις, αυτό κανείς δεν μπορεί να το κάνει, αλλά εκείνο που κάνουμε είναι να διασφαλίσουμε πως οι αποφάσεις που λαμβάνονται σήμερα, μειώνουν το ρίσκο για κάτι που θα συμβεί αύριο. Μαζεύουμε δεδομένα σε όσο το δυνατόν μεγαλύτερο βάθος χρόνου και δημιουργούμε μαθηματικά μοντέλα που μας βοηθούν να κατανοήσουμε που περίπου θα βρεθούμε. Και εδώ να πω πως η κλιματική αλλαγή επηρεάζει τις προβλέψεις και δυσχεραίνει την εκτίμηση του ρίσκου, επειδή ακριβώς αλλάζουν οι πιθανότητες του πότε θα βρέξει και πόσο.
-Η Μεσόγειος είναι από τις περιοχές που θεωρούνται hot spot της κλιματικής αλλαγής. Έχετε κάποια στοιχεία ή προβλέψεις για το πως θα επηρεαστεί τα επόμενα χρόνια σε ό,τι αφορά στην λειψυδρία;
-Οι προβλέψεις δείχνουν πως θα συνεχίσει να αυξάνεται η θερμοκρασία της γης. Υπολογίζουμε πως μια αύξηση του ενός βαθμού Κελσίου αντιστοιχεί σε μείωση της βροχόπτωσης γύρω στο 4%. Άρα είναι πολύ πιθανόν να δούμε το κλίμα της Κύπρου να μοιάζει περισσότερο με της Βορείου Αφρικής ή της Μέσης Ανατολής, κάτι που αυξάνει το ρίσκο να μην έχουμε πλέον τη δυνατότητα συλλογής των υδατικών αποθεμάτων που είχαμε σήμερα και να μιλούμε για ακόμη πιο παρατεταμένες περιόδους ανομβρίας. Αυτό σημαίνει πως πρέπει να αλλάξουμε την στρατηγική μας για την κλιματική αλλαγή και να μπει μέσα στις προτεραιότητές μας, αφού στο τέλος οι επιπτώσεις θα αφορούν όχι μόνο τη διαχείριση του νερού αλλά την οικονομία και τη δημόσια υγεία.
-Έχουμε την κλιματική αλλαγή, όπως και το ότι η Κύπρος ανέκαθεν ήταν ένας τόπος με μεγάλες περιόδους ανομβρίας. Επομένως, τι πρέπει να περιλαμβάνει ένα μακροχρόνιο πλάνο για αντιμετώπιση της λειψυδρίας και ποιες είναι οι συστάσεις της ερευνητικής σας ομάδας;
-Έχουμε να διαχειριστούμε, πρώτα, το κομμάτι της κατανάλωσης νερού και δεύτερο, το κομμάτι της παροχής και της διαχείρισης των υποδομών. Σε ό,τι αφορά στην κατανάλωση πρέπει να καθοριστεί μια πιο αποδοτική κοστολόγηση του νερού, ώστε να μπορεί να ανταποκρίνεται καλύτερα την αξία του, κάτι που προϋποθέτει συνεργασία με τους οικονομικούς φορείς όπως και τη λήψη πολιτικών αποφάσεων. Σε ό,τι αφορά την διαχείριση, η ομάδα μας εισηγείται την μετατροπή των συστημάτων διανομής νερού σε όλο το φάσμα τους από την μορφή που είναι σήμερα σε έξυπνα συστήματα. Δηλαδή να εγκατασταθούν ψηφιακές υποδομές και να ενσωματωθούν τα δεδομένα από διάφορες πηγές ώστε να βελτιστοποιηθεί ο τρόπος που λειτουργούν και να γίνεται διαχείριση με βάση το ρίσκο. Επίσης, στο θέμα της παροχής μπορούμε να αυξήσουμε την διαθεσιμότητα τεχνολογιών, όπως είναι αναπόφευκτα οι αφαλατώσεις, αλλά και άλλων τεχνικών που αυξάνουν την διαθεσιμότητα του πόσιμου νερού. Η δική μας ομάδα επικεντρώνεται στη διαχείριση των έξυπνων συστημάτων διαχείρισης νερού.
-Έχετε προβεί είτε σε συστάσεις προς την πολιτεία ή ακόμη και να εφαρμόζετε τις προτάσεις σας;
-Τα τελευταία είκοσι χρόνια συνεργαζόμαστε με το Τμήμα Ανάπτυξης Υδάτων όπως και με τα Συμβούλια Υδατοπρομήθειας Λεμεσού και Λάρνακας. Έχουμε εφαρμόσει μια σειρά τεχνολογιών και έργων και μάλιστα κάποια από αυτά επιχορηγούνται από το Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας της ΕΕ. Αυτές οι τεχνολογίες ήδη βοηθούν και θα βοηθήσουν ακόμη περισσότερο στο μέλλον, να έχουμε καλύτερη παρακολούθηση των συστημάτων. Με τη χρήση έξυπνων υδρομετρητών και αισθητήρων που παρακολουθούν την ποιότητα αλλά και την ποσότητα του νερού στα δίκτυα μπορούμε να λαμβάνουμε καλύτερες αποφάσεις για τα σημεία, για παράδειγμα που βρίσκονται οι διαρροές ή για την πίεση. Επίσης, το ΚΟΙΟΣ, το Κέντρο Αριστείας δηλαδή του Πανεπιστημίου Κύπρου διοργανώνει σεμινάρια και ενημερώνουμε για το πως άλλες χώρες διαχειρίζονται θέματα λειψυδρίας, ενώ ετοιμάσαμε και ένα οδικό χάρτη για το πως οι Οργανισμοί στην Κύπρο μπορούν να γίνουν πιο αποδοτικοί με στόχο τη μείωση των απωλειών.
Ν’ αναπτύξουμε υδατική κουλτούρα
-Σε επίπεδο κοινωνίας τι πρέπει να κάνουν οι πολίτες;
-Πρέπει να αντιληφθούμε πως ακόμη και οι μικρότερες μας συνήθειες έχουν αντίκτυπο. Αν όλοι μας μειώσουμε ένα μόλις λεπτό στο μπάνιο κάθε μέρα, τότε εξοικονομούμε 15 λίτρα. Λαμβάνοντας υπόψη πως ο πληθυσμός μας είναι γύρω στο ένα εκατομμύριο, τότε συνολικά περίπου πρόκειται για 15 εκατομμύρια λίτρα νερού την ημέρα εξοικονόμηση, ποσότητα που αντιστοιχεί στο ποσό που παράγει μια αφαλάτωση. Άρα μια ανεπαίσθητη αλλαγή, έχει τεράστιο αντίκτυπο. Μειώνοντας την κατανάλωση κάτω από 150 λίτρα νερό την ημέρα βοηθούμε τους οργανισμούς υδροδότησης να ζητούν λιγότερο νερό, κάτι που σημαίνει και λιγότερες πιέσεις για το δίκτυο, όπως και λιγότερες διαρροές. Και πολύ σημαντικό ρόλο μπορεί να παίξει η εκπαίδευση. Στα σχολεία μας από πολύ νωρίς πρέπει να καλλιεργείται υδατική συνείδηση. Όπως τα παιδιά μαθαίνουν από το νηπιαγωγείο για την οδική ασφάλεια ή την ανακύκλωση, έτσι πρέπει να μαθαίνουν για τη σημασία του νερού, την αξία της εξοικονόμησης και να αποκτούν υδατική κουλτούρα. Το νερό είναι από τα πιο κρίσιμα αγαθά και αυτή τη στιγμή απουσιάζει από την εκπαίδευση μας.
Βιώνουμε ως Κύπρος μια από τις χειρότερες υδατικές κρίσεις
-Γιατί το να γεμίσουμε τον τόπο με αφαλατώσεις δεν είναι η λύση στο υδατικό μας πρόβλημα;
-Οι αφαλατώσεις δεν είναι πανάκεια, γιατί πέρα από το κόστος εγκατάστασης και λειτουργίας μπαίνει και το θέμα της ενέργειας. Πρέπει να γίνεται καλή αξιοποίηση των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας στην παραγωγή του νερού, ενώ παράλληλα υπάρχει και το θέμα των παραπροϊόντων της αφαλάτωσης. Αυτή τη στιγμή μεταφέρονται στη θάλασσα, όμως δεν μπορούμε να γνωρίζουμε ποιες θα είναι οι επιπτώσεις για τα θαλάσσια οικοσυστήματα. Χρειαζόμαστε μια ολοκληρωμένη στρατηγική, που θα λαμβάνει υπόψη όχι μόνο τις βραχυπρόθεσμες ανάγκες που έχουμε για υδροδότηση αλλά και τις ανάγκες που έχουμε για άρδευση, όπως επίσης και τα θέματα περιβάλλοντος και ενέργειας, που είναι άμεσα συνδεδεμένα. Δεν μπορούμε να λύνουμε το πρόβλημα μονομερώς με τις αφαλατώσεις.
-Θα βοηθήσει την κατάσταση αν γίνουν περικοπές στην παροχή νερού;
-Όχι και αυτό φάνηκε το 2008 όταν πάρθηκαν ανάλογα μέτρα, όταν και τότε είχαν παρουσιαστεί μεγάλες ελλείψεις. Οι περικοπές αποδείχθηκαν πως ήταν επιβλαβείς για τα δίκτυα νερού και χρειάστηκαν δύο με τρία χρόνια για να επανέλθουν στην κατάσταση που ήταν προηγουμένως, εξαιτίας των βλαβών, των σπασιμάτων και των απωλειών που προκλήθηκαν. Και αυτό είναι κάτι που ισχύει σε όλο τον κόσμο. Μιλώντας, μάλιστα, με ειδικούς από το εξωτερικό σε χώρες με παρόμοια προβλήματα μας είπαν ακριβώς πως οι περικοπές είναι η χειρότερη δυνατή λύση για ένα υδατικό δίκτυο. Αντί για περικοπές, μπορούμε να μειώσουμε την μείωση της πίεσης του νερού, ώστε μεν οι καταναλωτές να έχουν νερό, χωρίς να επηρεάζεται το σύστημα. Πιο χαμηλές πιέσεις σημαίνει μικρότερες πιθανότητες για βλάβες, όπως και λιγότερη κατανάλωση. Αυτό, μάλιστα, είναι ένα από τα μέτρα που μπορούμε άμεσα να πάρουμε στην Κύπρο.
-Με τα φράγματα στο 23% της χωρητικότητάς τους έχουμε τη δυνατότητα το νερό των αφαλατώσεων να χρησιμοποιείται στη γεωργία;
-Η υδατική κρίση κατά την άποψή μου δεν έχει να κάνει με το ότι δεν θα έχουμε νερό να πίνουμε, αλλά με το ότι δεν θα έχουμε επαρκείς ποσότητες για τη γεωργία. Οι δικές μας προβλέψεις λένε πως μέχρι το τέλος του χρόνου δεν θα αναπληρωθούν οι ποσότητες νερού στα φράγματα, επομένως πρέπει να δούμε πως θα προστατευθεί η γεωργία. Και ίσως πρέπει να παρθούν πολύ στρατηγικές αποφάσεις, αφού ενδεχομένως να μην αποφύγουμε να φτάσουμε στο σημείο να παράγουμε νερό από αφαλατώσεις για να το δίνουμε στη γεωργία. Πριν φτάσουμε, όμως εδώ, πρέπει να αξιοποιήσουμε πλήρως τις ποσότητες που παράγουμε από επεξεργασμένο νερό, κάτι που τώρα δεν γίνεται. Και ίσως να χρειαστεί να κάνουμε χρήση των ΑΠΕ για μεταφορά και αποθήκευση του αφαλατωμένου νερού σε δεξαμενές, για άρδευση. Και αν οδηγούμαστε σε ένα μέλλον που η Κύπρος εξαρτάται όλο και περισσότερο από τις αφαλατώσεις, τότε πρέπει να αναθεωρήσουμε, να γίνουν οι κατάλληλες μελέτες και να παρθούν αποφάσεις, ούτως ώστε να διασφαλίσουμε ότι δεν θα επηρεαστεί η παραγωγή και το ΑΕΠ μας, αφού όλη η οικονομία είναι συνδεδεμένη. Είναι ένα μακροχρόνιο πρόβλημα και χρειάζονται ομάδες εμπειρογνωμόνων σε διάφορους άξονες να προτείνουν λύσεις σε βάθος χρόνου για να διαχειριστούμε το πρόβλημα. Είναι ίσως από τις μεγαλύτερες κρίσεις που διανύει η Κύπρος. Μπορούμε, όμως, να ανταπεξέλθουμε με το μικρότερο δυνατό ρίσκο.
-Έχετε στοιχεία πόσο μεγάλες είναι οι απώλειες εξαιτίας των πεπαλαιωμένων δικτύων στην Κύπρο; Έγιναν καθόλου συζητήσεις για βελτίωση των σωλήνων και τι άλλο μπορεί να γίνει ώστε να μειωθούν οι απώλειες;
-Οι απώλειες υπολογίζονται γύρω στο 20% με 25% κάτι που σημαίνει πως για κάθε δέκα λίτρα νερού που εισρέουν στα δίκτυα υδροδότησης περίπου τα δύο από αυτά χάνονται σε απώλειες εξαιτίας των σημείων που ενώνονται οι αγωγοί ή επειδή υπάρχουν βλάβες που συνήθως είναι μικρές και δύσκολο να εντοπιστούν. Καθημερινά οι αρμόδιοι φορείς έχουν να αντιμετωπίσουν ένα τεράστιο φόρτο εργασίας με εκατοντάδες αναφορές για διαρροές στα συστήματα υδροδότησης. Και εδώ να σημειώσω πως τα δίκτυα είναι πολύπλοκα συστήματα με μήκος αρκετές εκατοντάδες χιλιόμετρα που βρίσκονται μάλιστα κάτω από τη γη. Όταν συμβαίνει μια διαρροή, πρέπει να εντοπίζεται γρήγορα, χωρίς να προκαλείται διαταραχή του συστήματος. Τα έξυπνα συστήματα συμβάλουν σημαντικά στη διαχείριση των βλαβών και των προβλημάτων που παρουσιάζονται στα δίκτυα. Έτσι, χάρη στις έξυπνες τεχνολογίες μπορούμε να εντοπίζουμε πιο γρήγορα ότι κάτι δεν πάει καλά σε ένα σύστημα και στην συνέχεια με μεγαλύτερη ακρίβεια να βρίσκουμε που είναι το πρόβλημα. Παράλληλα, μπορούμε να μειώσουμε τις πιέσεις που δέχεται ένα δίκτυο, κάτι που μειώνει και τις διαρροές.
