Ένα μνημείο που αντανακλά τον τόπο μας! Αν είμασταν κανονικό κράτος θα έπρεπε να ήταν στον Χάρτη της Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Unesco, μαζί με όλη τη Λευκωσία, την Αμμόχωστο, και την πολύπαθη Σαλαμίνα.
Έχει συντηρηθεί πρόσφατα κι έχει αποδείξει περίτρανα το μέγεθος και το κάλλος του. Όσο κι αν τον μαγάρισαν οι Οθωμανοί τότε το 1570 βεβηλώνοντας, αφαιρώντας και κλέβοντας πολύτιμα κειμήλια, μαρμάρινες ταφόπλακες, αγάλματα, βιτρώ κλπ. Όσους τόνους ασβέστη, γύψου και άσπρης μπογιάς χρειάστηκαν για ν’ αναιρέσουν τις τοιχογραφίες επάνω στους τοίχους δεν κατάφεραν να κρύψουν το μεγαλείο ενός μνημείου που στέκει από τον 1209 και λέγεται Αγία Σοφία.
Το 1954 μετονομάστηκε επίσημα σε Σελιμιέ τζαμί, όνομα που δεν υιοθετήθηκε από τους Τουρκοκύπριους. Για εκείνους ήταν πάντα Ayasofya cami. Και να σημειώσω ότι προηγουμένως, πριν να έρθουν οι Λουζινιάν από την απέναντι ακτή, υπήρχε άλλη Αγία Σοφία, και για αυτό είμαστε σήμερα σίγουροι, γιατί έγγραφο του 1135/6 που δημοσίευσε ο βυζαντινολόγος Τάσσος Παπακώστας, γίνεται αναφορά στον προσμονάριο της Αγίας Σοφίας τον Λέοντα Αιγαιοπελαγίτη.
Οι Λουζινιάν έκτισαν αυτό το τεράστιο μνημείο για να τους αντιπροσωπεύει, αυτούς και τον Δυτικό πολιτισμό, είναι ίσως από τις μεγαλύτερες γοτθικές εκκλησίες της Μέσης Ανατολής. Τους πήρε περισσότερο από 150 χρόνια να το τελειώσουν για να υμνήσουν τη δική τους καθολική πίστη και για να εντυπωσιάσουν ταυτόχρονα εμάς, τους Έλληνες Ορθόδοξους κατοίκους της πόλης που είμασταν η πλειοψηφία.
Ένας περίπλοκος ναός που ξεκινά το 1209 και καθαγιάζεται στις 5 Νοεμβρίου του 1326 παρότι ατέλειωτος. Το απόγειό του ο 14ος αιώνας και ο νάρθηκας που εξιστορεί μέσα από τη γλυπτική τέχνη την αντίσταση που πρόβαλαν οι Λουζινιάν στις προσπάθειες του Πάπα για την υπόταξη της ορθόδοξης θρησκείας. Καταγράφει στο πέρασμά του, τη χρήση του δικού μας εκπληκτικού πωρόλιθου, με προσθήκες από αρχιτεκτονικά μέλη παλαιότερων μνημείων, την εξέλιξη της ίδιας της γοτθικής τέχνης, τις επιδράσεις από άλλους καθεδρικούς, ιδιαίτερα από παρόμοιους ναούς της Γαλλίας.
Καταγράφει ιδιαιτερότητες: μια επίπεδη στέγη, την παρουσία ενός deambulatoire, ενός χώρου που περιβάλλει το ιερό, πέντε παρεκκλήσια, εκ των οποίων το ένα αφιερωμένο στον Θωμά Ακκινάτη, έναν από τους μεγαλύτερους φιλόσοφους της Αναγέννησης. Υπάρχει σχολείο που διδάσκει τα λατινικά γράμματα, γραμματική και στη συνέχεια προστίθεται μια θεολογική σχολή.
Εσωτερικά θα πρέπει να φανταστείτε τη μεγαλοπρέπεια του, το ύψος, τις οροφές σταυροθολίων ζωγραφισμένες με μπλε χρώμα και με χρυσά αστέρια, τοιχογραφίες, το φως μέσα από τα πολύχρωμα βιτρώ, ένα τέμπλο έργο γοτθικής γλυπτικής. Γνωρίζουμε τα πάντα μέσα από περιγραφές περιηγητών που μένουν κατάπληκτοι από τη μεγαλοπρέπεια του ναού.
Ο καθεδρικός ναός είναι ιδιοκτήτης εκτάσεων γης, κήπων, μύλων στην Κυθρέα, φέουδων στο Ορνίθι, τα Λιβάδια, την Περιστερώνα, τον Άγιο Σάββα στην Πάφο, καταστημάτων των οποίων τα έσοδα συντηρούν την εκκλησία και τις ανάγκες της. Φανταστείτε τις τελετές των στέψεων των βασιλιάδων και των ταφών. Εκεί έγινε η περίφημη δίκη των Ναϊτών το 1310, εκεί κρύφτηκαν οι βρεγμένοι Λευκωσιάτες όταν πλημμύρισε ο Πεδιαίος το 1330. Στον καθεδρικό ναό κλείδωσε ο αντιπρόσωπος του Πάπα, ο Καρμελίτης Πέτρος Θωμάς το 1359 τους ορθοδόξους επισκόπους με σκοπό να τους προσηλυτίσει, και αυτοί αντέδρασαν τότε και σπάσαν τις πόρτες της εκκλησίας.
Μεγάλοι και πολλοί σεισμοί έπληξαν και κατάστρεψαν μέρη του ναού ιδιαίτερα αυτός το 1491, χωρίς να ξεχνάμε το μένος των Γενουατών (1374) και κατόπιν των Μαμελούκων (1426) όταν εισήλθαν τότε στην πρωτεύουσα. Κι όταν ο Λαλά Μουσταφάς στεκόταν στα υψώματα της Λευκωσίας και κανονιοβολούσε την πόλη, εκεί ακούστηκαν για τελευταία φορά τα λόγια του επισκόπου της Πάφου, Κονταρίνι.
Λεηλατήθηκε βάναυσα ο καθεδρικός ναός για τρεις συνεχόμενες μέρες και στις 15 του Σεπτέμβρη του 1570 έγινε εκεί η προσευχή των νικητών και η Αγία Σοφία έγινε Ayasofya cami. Άλλαξε ο προσανατολισμός της, στη θέση του παρεκκλησίου της Παναγίας στήθηκε το μεγάλο mihrab προς τη Μέκκα, πετάχτηκαν οι ταφόπλακες και αντικαταστάθηκαν από το χαλί, πετάχτηκαν τα βιτρώ, ασπροβάφτηκε όλος ο ναός για να κρυφτούν οι τοιχογραφίες, προστέθηκαν αποφθέγματα από το κοράνι, έργο του καλλιγράφου Ζιχνί Εφέντη, και μιναρέδες που στήθηκαν επάνω στους ατελείωτους μεσαιωνικούς πύργους από όπου ακούστηκε για πρώτη φορά ο μουεζίνης να καλεί το λαό σε προσευχή. Οι ιμάμηδες ανέβαιναν στο μινμπάρ για την προσευχή της Παρασκευής στηριζόμενοι επάνω σε ξίφος που χρησιμοποιήθηκε για την κατάκτηση της Λευκωσίας…
Η Αyasofya ήταν πια μέρος του Ιδρύματος του Σουλτάνου Σελίμ που είχε την ευθύνη για τη συντήρησή του και σ’ αυτό πρόσφεραν πολλοί εισοδήματα για να το στηρίξουν. Κατά τη διάρκεια της Οθωμανικής κατοχής ήταν το μεγαλύτερο τζαμί, εκεί προσευχόταν ο Οθωμανός κυβερνήτης, η διοίκηση και η ελίτ για την προσευχή της Παρασκευής. Λόγω του κόσμου που συνέρρεε για την προσευχή στην περιοχή δημιουργήθηκε μια υπαίθρια αγορά αλλά και το μεγάλο σχολείο.
Πολλά γράφτηκαν για τον καθεδρικό ναό, κρατώ αυτά που σημειώνει ο Tουρκοκύπριος αρχαιολόγος Tuncer Bagiskan στο βιβλίο του: Στις 22 του Μάρτη 1735, με σουλτανική απόφαση, ο ναός συντηρήθηκε από ομάδα εργατών επικεφαλής της οποίας ήταν ο Γιάννης, γιος του Λουΐζου, ο Βουργκάνης, γιος του Μιχάλη, ο Γιωρκής, γιος του Ανδρέα και ο Νικόλας, γιος του Γιωρκή. Οι ίδιοι ανάλαβαν την ευθύνη για οποιαδήποτε μελλοντική ζημιά στο κομμάτι που εκείνοι διόρθωσαν. Πληρώθηκαν από το αυτοκρατορικό παλάτι και όχι από το ισνάφι των κτιστών. Το 1902, ο μιναρές και άλλα σημεία που είχαν ρωγμές επιδιορθώθηκαν από τον Νικολάκη Καλλά από τη Λευκωσία για το ποσό των 43 λιρών.[1]
[1] Τuncer Bagiskan, Ottoman, Islamic and Islamised Monuments in Cyprus, Nicosia, 2009, σελ 131
Ελεύθερα, 12.10.2025
