Με απογοήτευση και δυσαρέσκεια οι Kύπριοι πολίτες παρακολουθούν την κατάσταση στην οποία έχει οδηγηθεί η ευρωπαϊκή Κύπρος στον τομέα του ηλεκτρισμού το καλοκαίρι 2025.
Είναι τραγικό αλλά αληθινό, το κράτος να μην μπορεί να ανταποκριθεί στη βασική του αρμοδιότητα για απρόσκοπτη παροχή ασφαλούς ηλεκτρισμού στον Kύπριο καταναλωτή, με αποτέλεσμα να έχουν διενεργηθεί περικοπές ηλεκτρισμού λόγω ανεπάρκειας στην ηλεκτροπαραγωγή εν μέσω καύσωνα και στην καρδιά της τουριστικής περιόδου.
Παρόλο που οι αρμόδιες αρχές είχαν προειδοποιηθεί έγκαιρα για το ενδεχόμενο της ανεπάρκειας στην ηλεκτροπαραγωγή από τον Μάρτιο 2025, με παρεμβάσεις σε έντυπα και τηλεοπτικά μέσα, τα πράγματα αφέθηκαν να φθάσουν στην κατάσταση όπως διαμορφώθηκε το καλοκαίρι 2025.
Ως αποτέλεσμα, η χώρα οδηγήθηκε σε ανεπάρκεια στην ηλεκτροπαραγωγή, με εκ περιτροπής περικοπές στον ηλεκτρισμό για πρώτη φορά μετά την έκρηξη στο Μαρί το 2011.
Γιατί φθάσαμε μέχρι εδώ;
Η κρίση στον ηλεκτρισμό το καλοκαίρι 2025 δεν είναι μεμονωμένο περιστατικό, αλλά απότοκο διαχρονικών αστοχιών και παραλείψεων των αρμοδίων αρχών στον τομέα του ηλεκτρισμού. Η έλλειψη μακροπρόθεσμου στρατηγικού σχεδιασμού για την ηλεκτροπαραγωγή, όπως συμβαίνει με τον σχεδιασμό για το Δεκαετές Πρόγραμμα Ανάπτυξης Συστήματος Μεταφοράς, αποτελεί τη γενεσιουργό αιτία για την κρίση και αποτυπώνεται στα ακόλουθα βασικά σημεία:
* Τη μη διασφάλιση επαρκούς και ασφαλούς ηλεκτροπαραγωγής.
* Την αποτυχία λειτουργίας νέων συμβατικών μονάδων στο ηλεκτρικό σύστημα.
* Την ανεξέλεγκτη διείσδυση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας χωρίς αποθήκευση.
* Το διαχρονικό φιάσκο για την έλευση φυσικού αερίου.
* Την αποτυχία στην έγκαιρη υλοποίηση της διασύνδεσης Great Sea Interconnector.
Η αποτυχία στα παραπάνω κρίσιμα θέματα του ηλεκτρισμού, αποτέλεσμα της έλλειψης μακροπρόθεσμου στρατηγικού σχεδιασμού στην ηλεκτροπαραγωγή,οδήγησε σε υπερβολική εξάρτηση από τις παλιές, καταπονημένες και επιρρεπείς σε βλάβες συμβατικές μονάδες της Αρχής Ηλεκτρισμού Κύπρου (AHK), θέτοντας το σύστημα ηλεκτροπαραγωγής σε τροχιά αναξιόπιστης συμπεριφοράς.
Το αποτέλεσμα ήταν η πρόκληση αρκετών βλαβών σε συμβατικές μονάδες παραγωγής,με επακόλουθο την ανεπάρκεια στην ηλεκτροπαραγωγή, αφού η διαθέσιμη παραγωγή δεν μπορούσε να καλύψει τη μέγιστη ζήτηση ηλεκτρισμού.
Αρμοδιότητες για την επάρκεια
Σύμφωνα με το ισχύον νομικό πλαίσιο, η ΡΑΕΚ (Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας Κύπρου) έχει αρμοδιότητα για τη μακροπρόθεσμη επάρκεια στον ηλεκτρισμό, ενώ ο Διαχειριστής Συστήματος Μεταφοράς Κύπρου (ΔΣΜΚ) για τη λειτουργική επάρκεια και ασφάλεια του ηλεκτρικού συστήματος.
Η ΡΑΕΚ, με βάση τη δική της Απόφαση 144/2017, οφείλει να εξασφαλίζει περιθώριο εφεδρείας (δηλαδή επιπλέον διαθέσιμη εγκατεστημένη ισχύ πέραν από τη μέγιστη ζήτηση ηλεκτρισμού) που να κυμαίνεται μεταξύ 20 – 40%.
Κατά την τεχνοκρατική μας εκτίμηση, το περιθώριο κατά τη θερινή περίοδο 2025 θα έπρεπε να υπερβαίνει το 30%. Οι λόγοι για την επιλογή περιθωρίου τέτοιου μεγέθους οφείλεται, αφενός στο απομονωμένο -χωρίς διασυνδέσεις- ηλεκτρικό σύστημα της Κύπρου και αφετέρου στη γήρανση, στο μεγάλο μέγεθος και στη συνεχή καταπόνηση των συμβατικών μονάδων της ΑΗΚ. Το περιθώριο αυτό υπάρχει για να καλύπτει αποτελεσματικά τις ανάγκες σε ηλεκτρισμό για τις περιπτώσεις αυξημένων βλαβών παραγωγής και/ή της αύξησης της ζήτησης λόγω ακραίων καιρικών συνθηκών. Ωστόσο, το καλοκαίρι 2025, το περιθώριο εφεδρείας εκτιμάται ότι κυμαινόταν γύρω στο 18%, δηλαδή ανεπαρκές για την κάλυψη της μέγιστης ζήτησης και την αντιμετώπιση του ενδεχομένου αυξημένων βλαβών στο σύστημα ηλεκτροπαραγωγής.
Συνεπώς, σύμφωνα με τις δικές μας εκτιμήσεις, η ΡΑΕΚ δεν είχε θέσει στη διάθεση του ΔΣΜΚ ικανοποιητικό ποσοστό περιθωρίου εφεδρείας, δηλαδή ικανοποιητική ισχύ συμβατικών μονάδων, ώστε ο ΔΣΜΚνα μπορέσει να αντιμετωπίσει με επάρκεια την ζήτηση ηλεκτρισμού κατά τη θερινή περίοδο 2025.
Καιρικές συνθήκες και βλάβες παραγωγής
Οι ιδιαίτερα υψηλές θερμοκρασίες του φετινού καλοκαιριού επιδείνωσαν την ήδη βεβαρυμένη κατάσταση για το ηλεκτρικό σύστημα της Κύπρου, χωρίς όμως να αποτελούν την κύρια αιτία της κρίσης στον ηλεκτρισμό. Αντιθέτως, ανέδειξαν με έντονο τρόπο τις διαχρονικές και δομικές αδυναμίες του συστήματος ηλεκτροπαραγωγής.
Οι βλάβες στις γηρασμένες και καταπονημένες μονάδες της ΑΗΚ αυξήθηκαν σημαντικά και, σε συνδυασμό με την αυξημένη ζήτηση ηλεκτρισμού λόγω καύσωνα, συνέβαλαν καθοριστικά στη δημιουργία της κρίσης με τις περικοπές στηνηλεκτρική ενέργεια. Την περαιτέρω επιδείνωση της κατάστασης απέτρεψε -κατά καλή μας τύχη- η συγκυριακή μείωση της κατανάλωσης λόγω των θερινών διακοπών του Αυγούστου.
Η νομοθεσία υπάρχει – Γιατί δεν εφαρμόστηκε;
Το Άρθρο 34 του Νόμου Περί Ρύθμισης της Αγοράς Ηλεκτρισμού (2021) είναι σαφές: όταν οι προβλέψεις δείχνουν έλλειμμα επάρκειας, η ΡΑΕΚ οφείλει να ενημερώσει τον Υπουργό Ενέργειας, ώστε να αξιολογηθεί η κατάσταση και στην περίπτωση ανάγκης να ληφθούν τα αναγκαία μέτρα για ενίσχυση της παραγωγής.
Παρά τις προειδοποιήσεις τεχνοκρατών, από τιςδιαβεβαιώσεις που είχε δώσει ο Πρόεδρος της ΡΑΕΚ στη Βουλήτων Αντιπροσώπων τον Μάρτιο 2025είναι προφανές ότι οι αρμόδιοι είχαν εκτιμήσει ότι δεν συνέτρεχαν λόγοι ανησυχίας για ανεπάρκεια στην ηλεκτροπαραγωγή κατά τη θερινή περίοδο 2025.
Το αποτέλεσμα αυτής της εσφαλμένης -εκ των πραγμάτων- εκτίμησης: εκ περιτροπής περικοπές ηλεκτρισμού με αποτέλεσμα δυσλειτουργίες σε κρίσιμες υποδομές, δυσαρέσκεια από πολίτες και επιχειρήσεις και πλήγμα στο κύρος και στην τουριστική εικόνα της χώρας.
Συμπέρασμα
Η κρίση ηλεκτρισμού του καλοκαιριού 2025 ανέδειξε την ανάγκη για αλλαγή πλεύσης με ουσιαστικές μεταρρυθμίσεις στον τομέα του ηλεκτρισμού της Κύπρου.
Η έλλειψη μακροπρόθεσμου στρατηγικού σχεδιασμού, οι καθυστερήσεις σε κρίσιμα έργα και εσφαλμένες εκτιμήσεις οδήγησαν στην κατάντια των περικοπών ηλεκτρισμού λόγω ανεπάρκειας στην ηλεκτροπαραγωγή εν μέσω καύσωνα και στην καρδιά της τουριστικής περιόδου.
Και η επόμενη κρίση δεν είναι θέμα αν θα επαναληφθεί, αλλά πότε θα επαναληφθεί, εάν δεν αλλάξει ριζικά η προσέγγιση στην ενεργειακή πολιτική της χώρας με την εισαγωγή σωστού στρατηγικού σχεδιασμού σε μακροπρόθεσμη βάση για την ηλεκτροπαραγωγή.
* Ηλεκτρολόγος μηχανικός, με πολυετή πείρα στη λειτουργία του Ηλεκτρικού Συστήματος
