Οι κινήσεις δημόσιου και ιδιωτικού τομέα για την εφαρμογή των κριτήριων ESG, τη μείωση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος και την ενίσχυση της βιώσιμης ανάπτυξης σε όλους τους τομείς της κυπριακής οικονομίας
Η εταιρική κοινωνική ευθύνη στην Κύπρο μετασχηματίζεται από αποσπασματικές «καλές πράξεις» σε θεμελιώδες στοιχείο εταιρικής στρατηγικής. Μεγάλες και μεσαίες επιχειρήσεις υιοθετούν μετρήσιμους στόχους στους τρεις πυλώνες του ESG, περιβάλλον, κοινωνία, διακυβέρνηση, καθώς το νέο ευρωπαϊκό πλαίσιο, ιδίως η οδηγία CSRD, διευρύνει τις υποχρεώσεις διαφάνειας.
Η πίεση δεν προέρχεται μόνο από τη ρυθμιστική συμμόρφωση: πελάτες και επενδυτές ζητούν υπεύθυνα προϊόντα και υπηρεσίες, ενώ η ενεργειακή αποδοτικότητα και η ορθολογική χρήση πόρων μειώνουν κόστος και ενισχύουν την ανθεκτικότητα.
Το θεσμικό περιβάλλον ωθεί σε τυποποιημένη μη χρηματοοικονομική αναφορά με κοινά πρότυπα και ελέγχους, ενώ εθνικές πρωτοβουλίες δημιουργούν ορατότητα και κίνητρα για ώριμες πρακτικές. Η αγορά επιβραβεύει όσους διατυπώνουν καθαρούς, μετρήσιμους στόχους: οι καταναλωτές προτιμούν υπεύθυνες επιλογές, οι εργαζόμενοι αναζητούν εργοδότες με πολιτικές ουσίας και οι χρηματοδότες ενσωματώνουν κριτήρια βιωσιμότητας στη χρηματοδότηση.
Στον περιβαλλοντικό πυλώνα, η μετάβαση γίνεται μετρήσιμη. Η εξοικονόμηση ενέργειας και οι «έξυπνες» υποδομές εδραιώνονται, οδηγώντας σε διψήφιες μειώσεις κατανάλωσης και εκπομπών σε ορίζοντα δεκαετίας, μέσω τεχνικών παρεμβάσεων και ψηφιοποίησης. Η εγκατάσταση φωτοβολταϊκών για ιδιοκατανάλωση αφαιρεί εκατοντάδες τόνους CO₂ ετησίως, ενώ βελτιώσεις σε ψύξη και κλιματισμό περιορίζουν περαιτέρω το ενεργειακό αποτύπωμα.
Η κυκλική οικονομία ενσωματώνεται στην καθημερινή λειτουργία με οργανωμένη διαχείριση αποβλήτων, ανακύκλωση και επαναχρησιμοποίηση υλικών, από τα γραφεία έως τις παραγωγικές μονάδες.
Στο λιανεμπόριο, ο ανασχεδιασμός συσκευασιών προς πλήρη ανακυκλωσιμότητα και τα προγράμματα αξιοποίησης «ατελών» αγροτικών προϊόντων μειώνουν τη σπατάλη τροφίμων.
Παράλληλα, εθελοντικές εκστρατείες καθαρισμών σε δάση και ακτές προσφέρουν μετρήσιμα αποτελέσματα. Επόμενο βήμα: η στοχευμένη αντιμετώπιση εκπομπών Scope 3, η ενοποίηση δεδομένων προμηθευτών και η σύγκλιση με ευρωπαϊκά benchmarks ενεργειακής έντασης.
Στον κοινωνικό πυλώνα, η μετάβαση είναι από τη χορηγία στην επίδραση. Η στήριξη υγείας και ευάλωτων ομάδων αποκτά διάρκεια μέσω σταθερών συνεργασιών, δωρεών εξοπλισμού, ενημερωτικών εκστρατειών και ενεργού εθελοντισμού προσωπικού. Η επένδυση σε παιδεία και δεξιότητες αναπτύσσεται με υποτροφίες, πολιτιστικές δράσεις και επιστημονικές εκδηλώσεις, ενώ σχολικά προγράμματα ενισχύουν υγιεινή διατροφή, επιχειρηματική σκέψη και περιβαλλοντική συνείδηση.
Εντός των οργανισμών, αναβαθμισμένα συστήματα αξιολόγησης, ακαδημίες δεξιοτήτων, ευέλικτες πρακτικές και πολιτικές ισότητας δημιουργούν δικαιότερο και παραγωγικό εργασιακό περιβάλλον, συχνά με εξωτερικές πιστοποιήσεις. Η διασύνδεση με τις τοπικές κοινωνίες ενισχύεται με στήριξη αθλητικών και πολιτιστικών θεσμών, κοινωνικών παντοπωλείων και επαναλαμβανόμενων δράσεων για ευάλωτα νοικοκυριά. Η τάση μετατοπίζεται σε πολυετή προγράμματα με δείκτες αποτελέσματος, δικαιούχοι, ώρες εκπαίδευσης, δείκτες ένταξης, αποτύπωμα υγείας.
Η «G» περνά στα διοικητικά συμβούλια. Επιτροπές και ομάδες ESG θεσμοθετούνται, με ενσωμάτωση περιβαλλοντικών και κοινωνικών κινδύνων σε πιστοδοτήσεις, προμήθειες και ελέγχους, και σταδιακή σύνδεση κινήτρων διοίκησης με στόχους βιωσιμότητας. Εκθέσεις βιωσιμότητας εκδίδονται με ενιαία ευρωπαϊκά πρότυπα και συνοδεύονται από δημόσιες πολιτικές δεοντολογίας, προστασίας δεδομένων και κατά της διαφθοράς.
Πιστοποιήσεις για ενέργεια, υγεία και ασφάλεια ενισχύουν την αξιοπιστία. Το επόμενο στάδιο είναι η ουσιαστική διασύνδεση διαχείρισης κινδύνων με ESG και η δέουσα επιμέλεια στην εφοδιαστική αλυσίδα για ανθρώπινα δικαιώματα και περιβαλλοντικό αντίκτυπο.
Οι κλάδοι κινούνται με διαφορετικές ταχύτητες. Ο χρηματοοικονομικός χώρος προωθεί πράσινη χρηματοδότηση για ενεργειακές αναβαθμίσεις και ηλεκτροκίνηση και εντάσσει περιβαλλοντικούς και κοινωνικούς κινδύνους στις αξιολογήσεις.
Οι κατασκευές επενδύουν σε ενεργειακά πρότυπα, φιλικά υλικά, διαχείριση εργοταξιακών αποβλήτων και συστήματα υγείας-ασφάλειας, ενώ συνεισφέρουν σε πολιτισμό και αστική αναβάθμιση. Ο τουρισμός και η φιλοξενία μειώνουν λειτουργικό αποτύπωμα με ΑΠΕ, περιοριστές ροής, έξυπνο φωτισμό, καταργούν πλαστικά μίας χρήσης και οργανώνουν ανακύκλωση, με πιστοποιήσεις που αναγνωρίζουν συνολική επίδοση. Οι υπηρεσίες ενέργειας και κοινής ωφέλειας δίνουν προτεραιότητα σε ασφάλεια και περιβαλλοντική συμμόρφωση, με ασκήσεις ετοιμότητας, επενδύσεις σε ΑΠΕ και «έξυπνους» μετρητές, ενώ υλοποιούν κοινωνικές δράσεις και ειδικά τιμολόγια για ευάλωτους.
Στο λιανεμπόριο κυριαρχούν οι ανακυκλώσιμες συσκευασίες, η μείωση σπατάλης τροφίμων και οι εκπαιδευτικές πρωτοβουλίες υγείας/διατροφής, με εφοδιαστικές αλυσίδες που θωρακίζονται από διεθνείς πιστοποιήσεις.
Τέλος, η τεχνολογία και οι τηλεπικοινωνίες προωθούν ψηφιακή συμπερίληψη, προγράμματα STEM και κοινωνικά προσανατολισμένη καινοτομία, με εργασιακές πρακτικές που δίνουν έμφαση σε ευελιξία και ευεξία.
ΠΡΟΚΛΗΣΗ ΚΑΙ ΕΥΚΑΙΡΙΑ ΚΑΙ ΤΙΣ ΚΥΠΡΙΑΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ
Σε σχέση με την ΕΕ, η Κύπρος ευθυγραμμίζεται με πλαίσια αναφοράς και ταξινομίας, αν και υπολείπεται σε ωρίμανση έναντι Βόρειας Ευρώπης όπου η λογοδοσία έχει μακρά παράδοση.
Καλές πρακτικές, σύνδεση bonus στελεχών με στόχους ESG, συμμετοχή σε διεθνή δίκτυα, ευθυγράμμιση με πρότυπα GRI και Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης, κερδίζουν έδαφος.
Η ΕΕ ανεβάζει τον πήχη, μετατρέποντας στοιχεία της «προαιρετικής» ΕΚΕ σε υποχρεώσεις: πέρα από NFRD/CSRD, προωθείται η δέουσα επιμέλεια στη βιωσιμότητα για ολόκληρη την αλυσίδα αξίας, ενώ κανονισμοί όπως η ταξινομία και οι γνωστοποιήσεις βιώσιμης χρηματοδότησης κατευθύνουν κεφάλαια σε υπεύθυνες επιλογές.
Για τις κυπριακές επιχειρήσεις, η συμμόρφωση είναι πρόκληση και ευκαιρία: όποιος υιοθετήσει έγκαιρα διεθνή πρότυπα αποκτά πλεονέκτημα σε αγορά που αξιολογεί συστηματικά την «ESG απόδοση».
Οι τάσεις της επόμενης ημέρας περιλαμβάνουν καθολική διαφάνεια βάσει ESRS με ανεξάρτητο έλεγχο, εντατική χρήση δεδομένων και τεχνολογίας για ακριβέστερη παρακολούθηση κατανάλωσης, εκπομπών και κοινωνικού αντικτύπου, και χρηματοδότηση με κριτήρια ESG που θα επηρεάσει το κόστος κεφαλαίου υπέρ ώριμων έργων. Η δέουσα επιμέλεια στις αλυσίδες αξίας θα καταστεί κρίσιμη, ενώ «ελαφριά» εργαλεία ESG και κλαδικά πρότυπα θα διευκολύνουν τις μικρομεσαίες.
Παραμένουν κίνδυνοι και προκλήσεις: «green/social washing» όταν λείπουν στόχοι και επιβεβαίωση, κόστος συμμόρφωσης ιδίως για ΜΜΕ, δυσκολίες συλλογής δεδομένων Scope 3 και έλλειψη δεξιοτήτων ESG στις διοικήσεις, που απαιτεί στοχευμένη κατάρτιση.
Ένα ρεαλιστικό roadmap 12–24 μηνών για την αγορά περιλαμβάνει: στοχοθεσία και δείκτες για ενέργεια, νερό, απόβλητα, ποικιλομορφία, εκπαίδευση και προμηθευτές· εγκαθίδρυση λειτουργικών συστημάτων και πιστοποιήσεων με σαφείς ρόλους διακυβέρνησης· χαρτογράφηση δεδομένων για αναφορές βάσει ESRS· ανάπτυξη κλαδικών οδηγών και κοινών εργαλείων για ΜΜΕ· και θεσμοθέτηση διαβούλευσης με ενδιαφερόμενους μέσω ασκήσεων ουσιαστικότητας και ανοιχτών διαλόγων με κοινότητες.
Η κυπριακή αγορά εισέρχεται σε φάση ωρίμανσης της εταιρικής υπευθυνότητας. Η καλή πρόθεση δίνει τη θέση της στη μετρήσιμη επίδοση και οι πρωτοπόροι αποκομίζουν οφέλη σε ανθεκτικότητα, πρόσβαση σε κεφάλαια και εταιρική φήμη.
Το ζητούμενο είναι η κλιμάκωση: διάχυση της κουλτούρας ESG σε όλους τους κλάδους—ιδίως στις μικρομεσαίες—με πρακτικά εργαλεία, συνεργασίες και διαφάνεια. Αν η μετάβαση γίνει μεθοδικά, η ΕΚΕ μπορεί να εξελιχθεί σε ανταγωνιστικό πλεονέκτημα για την Κύπρο, οικονομικά, κοινωνικά και περιβαλλοντικά.
ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΚΑΙ ΕΘΝΙΚΕΣ ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ
Η εθνική στρατηγική για τη βιώσιμη ανάπτυξη της Κύπρου στηρίζεται στους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης του ΟΗΕ (SDGs). Το Υπουργείο Ενέργειας και Εμπορίου έχει υιοθετήσει σειρά μέτρων για τη μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα και την αύξηση της ενεργειακής απόδοσης, ενώ το Υπουργείο Περιβάλλοντος ενισχύει τα προγράμματα ανακύκλωσης και κυκλικής διαχείρισης πόρων.
Σύμφωνα με τον κυβερνητικό σχεδιασμό, στόχος είναι η μείωση των εκπομπών κατά 32% έως το 2030 σε σχέση με τα επίπεδα του 2005. Η πολιτεία επενδύει στην ανάπτυξη Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας, στην ενεργειακή ανακαίνιση δημοσίων κτιρίων, στην προώθηση ηλεκτρικών οχημάτων και στην παραγωγή πράσινου υδρογόνου.
Ο Κυπριακός Οργανισμός Ανάπτυξης Επιχειρήσεων (ΚΟΑΠ) και η ΑνΑΔ υλοποιούν προγράμματα κατάρτισης στελεχών ESG, με στόχο να καλύψουν το έλλειμμα γνώσης που αντιμετωπίζουν πολλές επιχειρήσεις. Η κουλτούρα βιωσιμότητας εισέρχεται πλέον και στα πανεπιστήμια, με νέα μεταπτυχιακά προγράμματα σε πράσινη οικονομία και εταιρική διακυβέρνηση.
Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΠΙΣΤΩΤΙΚΟΥ ΤΟΜΕΑ
Ο τραπεζικός τομέας έχει αναλάβει καθοριστικό ρόλο στη μετάβαση. Η Τράπεζα Κύπρου εφαρμόζει στρατηγική βιωσιμότητας που καλύπτει όλες τις λειτουργίες της: από τα πράσινα στεγαστικά δάνεια και τη χρηματοδότηση έργων ΑΠΕ μέχρι την ψηφιοποίηση εσωτερικών διαδικασιών για μείωση χαρτιού και κατανάλωσης ενέργειας.
Η Eurobank έχει αναπτύξει προϊόντα «πράσινης χρηματοδότησης» για επιχειρήσεις που επενδύουν σε καθαρή ενέργεια ή κυκλικές λύσεις, ενώ συμμετέχει σε ευρωπαϊκά προγράμματα πράσινων ομολόγων. Οι δύο μεγαλύτερες τράπεζες της χώρας εφαρμόζουν πλέον μεθοδολογίες Green Asset Ratio, δημοσιοποιώντας το ποσοστό των περιουσιακών στοιχείων που θεωρούνται βιώσιμα σύμφωνα με την Ταξινομία της ΕΕ.
Επιπλέον, η Κεντρική Τράπεζα της Κύπρου παρακολουθεί συστηματικά τους κλιματικούς κινδύνους που απειλούν τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα. Οι τράπεζες αξιολογούν πλέον τους πελάτες τους όχι μόνο με βάση την πιστοληπτική ικανότητα αλλά και με κριτήρια βιωσιμότητας.
ΕΝΕΡΓΕΙΑ, ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ ΚΑΙ ΠΑΡΑΓΩΓΗ
Η ενεργειακή μετάβαση είναι ο πυρήνας της πράσινης στρατηγικής. Στην Κύπρο έχουν κατασκευαστεί τα τελευταία χρόνια εκατοντάδες μεγάλες και μικρές φωτοβολταϊκές εγκαταστάσεις, ενώ το ποσοστό συμμετοχής των ΑΠΕ στην ηλεκτροπαραγωγή έχει αυξηθεί σημαντικά.
Η βιομηχανία, παραδοσιακά ενεργοβόρα, στρέφεται σταδιακά σε καθαρές μορφές ενέργειας. Επιχειρήσεις με μεγάλες παραγωγικές μονάδες, επενδύουν σε πλήρη ενεργειακή αυτονομία μέσω φωτοβολταϊκών πάρκων. Η χρήση ηλεκτρικής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές έχει μειώσει τις εκπομπές CO₂ κατά δεκάδες χιλιάδες τόνους ετησίως.
Παράλληλα, μικρότερες μεταποιητικές εταιρείες υιοθετούν πρακτικές ανακύκλωσης, βελτίωσης της ενεργειακής αποδοτικότητας και αντικατάστασης πρώτων υλών με φιλικότερες προς το περιβάλλον επιλογές. Η έννοια της «πράσινης βιομηχανίας» αποκτά νόημα σε μια αγορά που αντιλαμβάνεται ότι η περιβαλλοντική υπευθυνότητα αποτελεί και εργαλείο ανταγωνιστικότητας.
ΚΑΤΑΣΚΕΥΕΣ ΚΑΙ ΠΡΑΣΙΝΕΣ ΥΠΟΔΟΜΕΣ
Οι κατασκευές ευθύνονται για μεγάλο μέρος των εκπομπών ρύπων, γι’ αυτό και ο τομέας βρίσκεται στο επίκεντρο της πράσινης πολιτικής. Τα νέα έργα ακολουθούν διεθνή πρότυπα βιωσιμότητας, όπως LEED και BREEAM. Οι μεγάλες αναπτύξεις στη Λεμεσό, τη Λάρνακα και τη Λευκωσία σχεδιάζονται με στόχο τη βέλτιστη ενεργειακή απόδοση, την αξιοποίηση ανανεώσιμων πηγών και την ελαχιστοποίηση αποβλήτων.
Εταιρείες έχουν ενσωματώσει στα έργα τους συστήματα συλλογής βρόχινου νερού, έξυπνο φωτισμό LED, υποδομές φόρτισης ηλεκτρικών οχημάτων και θερμομόνωση υψηλής ενεργειακής κλάσης. Οι εργολάβοι επενδύουν επίσης σε τεχνολογίες διαχείρισης σκυροδέματος και ανακύκλωσης δομικών υλικών.
Η κρατική πολιτική ενισχύει την πράσινη στέγαση μέσω προγραμμάτων επιδότησης ενεργειακών ανακαινίσεων, με χιλιάδες νοικοκυριά να επωφελούνται τα τελευταία δύο χρόνια. Το Ταμείο Ανάκαμψης στηρίζει με σημαντικά κονδύλια τις επενδύσεις σε θερμομόνωση, αντικατάσταση κουφωμάτων, αντλίες θερμότητας και φωτοβολταϊκά.
ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΦΙΛΟΞΕΝΙΑ
Ο τουριστικός τομέας της Κύπρου, που συνεισφέρει περίπου το 15% του ΑΕΠ, υιοθετεί σταδιακά πολιτικές βιωσιμότητας. Μεγάλοι ξενοδοχειακοί όμιλοι εφαρμόζουν συστήματα εξοικονόμησης ενέργειας και νερού, μειώνουν τη χρήση πλαστικών και συνεργάζονται με τοπικούς παραγωγούς για τη στήριξη της τοπικής οικονομίας.
Αρκετά ξενοδοχεία έχουν λάβει διεθνείς πιστοποιήσεις, όπως το Travelife Gold και το Green Key, ενώ οι τουριστικές αρχές προωθούν την ιδέα του «πράσινου προορισμού». Οι τουρίστες δείχνουν αυξημένο ενδιαφέρον για οικολογικές πρακτικές, πιέζοντας τις επιχειρήσεις να επενδύουν περισσότερο στη βιωσιμότητα.
Η νέα στρατηγική του Υφυπουργείου Τουρισμού περιλαμβάνει προγράμματα για πράσινες παραλίες, βιώσιμες μετακινήσεις και τουρισμό χαμηλού αποτυπώματος, συνδέοντας την εμπειρία διακοπών με την περιβαλλοντική υπευθυνότητα.
ΓΕΩΡΓΙΑ ΚΑΙ ΒΙΩΣΙΜΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΤΡΟΦΙΜΩΝ
Η αγροτική οικονομία της Κύπρου αντιμετωπίζει τις μεγαλύτερες προκλήσεις λόγω κλιματικής αλλαγής, αλλά και τις μεγαλύτερες ευκαιρίες. Τα τελευταία χρόνια, όλο και περισσότεροι παραγωγοί υιοθετούν μεθόδους ακριβείας (smart farming) για την εξοικονόμηση νερού και την ορθολογική χρήση λιπασμάτων.
Το Υπουργείο Γεωργίας ενισχύει τη βιολογική καλλιέργεια μέσω επιδοτήσεων, ενώ η χρήση ανακυκλωμένου νερού στη γεωργία αυξάνεται σταθερά. Η σύνδεση της γεωργίας με την κυκλική οικονομία δημιουργεί νέες αλυσίδες αξίας, όπου τα υποπροϊόντα μετατρέπονται σε ενέργεια ή ζωοτροφές.
Παράλληλα, αναπτύσσονται μικρές επιχειρήσεις που παράγουν τοπικά προϊόντα χαμηλού αποτυπώματος άνθρακα, απευθυνόμενες σε καταναλωτές που αναζητούν ποιοτική και υπεύθυνη κατανάλωση.
ΚΥΚΛΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΕΠΑΝΑΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΗ ΠΟΡΩΝ
Η κυκλική οικονομία αποτελεί πλέον προτεραιότητα πολιτικής. Εταιρείες από τον χώρο του λιανεμπορίου εφαρμόζουν προγράμματα επιστροφής πλαστικών και γυάλινων συσκευασιών, ενώ οι δήμοι αναπτύσσουν συστήματα διαλογής στην πηγή και επαναχρησιμοποίησης.
Στον βιομηχανικό τομέα, η αξιοποίηση αποβλήτων για παραγωγή ενέργειας έχει αρχίσει να κερδίζει έδαφος. Μονάδες βιομάζας και βιοαερίου λειτουργούν ήδη σε αγροτικές περιοχές, συμβάλλοντας στη μείωση των εκπομπών και στην τοπική ανάπτυξη.
Η κυκλική προσέγγιση δεν περιορίζεται στα υλικά· αφορά και την ενέργεια, το νερό και τις μεταφορές. Η μετάβαση από το γραμμικό μοντέλο «παράγω–καταναλώνω–πετάω» σε κυκλικό μοντέλο δημιουργεί νέες επιχειρηματικές ευκαιρίες και βιώσιμες θέσεις εργασίας.
ΤΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΤΟΥ GREENWASHING
Το greenwashing αναφέρεται στις παραπλανητικές ή υπερβολικές περιβαλλοντικές δηλώσεις που κάνουν εταιρείες ή οργανισμοί, προκειμένου να εμφανιστούν πιο «πράσινοι» ή «βιώσιμοι» απ’ ό,τι είναι στην πραγματικότητα.
Εκδηλώνεται, μεταξύ άλλων, μέσω αόριστων ισχυρισμών όπως «οικολογικό», «φυσικό» ή «πράσινο» χωρίς αποδείξεις, απόκρυψης μη βιώσιμων πτυχών της δραστηριότητας, υπερβολικής χρήσης αντισταθμίσεων εκπομπών (offsets) αντί για πραγματική μείωση ρύπων, καθώς και με ιδιωτικά ή ψεύτικα «πράσινα» σήματα χωρίς ανεξάρτητο έλεγχο.
Τα τελευταία χρόνια, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει προχωρήσει στη νομοθετική αντιμετώπιση του φαινομένου, εισάγοντας συγκεκριμένα μέτρα και κανονισμούς.
- Οδηγία για την Ενδυνάμωση των Καταναλωτών (Empowering Consumers Directive)
- Εγκρίθηκε το 2024 και τροποποιεί τις υφιστάμενες οδηγίες για τις Αθέμιτες Εμπορικές Πρακτικές (2005/29/ΕΚ) και τα Δικαιώματα των Καταναλωτών (2011/83/ΕΕ). Απαγορεύει γενικούς και αόριστους ισχυρισμούς, όπως «φιλικό προς το περιβάλλον», «πράσινο» ή «ουδέτερο για το κλίμα», χωρίς τεκμηρίωση. Δεν επιτρέπεται πλέον η χρήση αντιστάθμισης εκπομπών (offsets) για να χαρακτηριστεί ένα προϊόν «κλιματικά ουδέτερο».
- Οδηγία για τους Πράσινους Ισχυρισμούς (Green Claims Directive)
- Προτάθηκε το 2023 και βρίσκεται ακόμη σε στάδιο διαπραγμάτευσης, με την πρόταση προς το παρόν παγοποιημένη. Στόχος της είναι κάθε περιβαλλοντικός ισχυρισμός να βασίζεται σε επιστημονικά δεδομένα και ανεξάρτητη επαλήθευση, ενώ προβλέπει κυρώσεις —όπως πρόστιμα επί του κύκλου εργασιών— για ψευδείς ή ατεκμηρίωτους ισχυρισμούς.
- Κανονισμοί για Πράσινα Ομόλογα, Ταξινομία και Βιώσιμη Χρηματοδότηση
- Οι κανονισμοί αυτοί θεσπίζουν ενιαίους κανόνες για το τι θεωρείται «πράσινη» επένδυση, ώστε να μειωθεί η παραπλάνηση στις χρηματοοικονομικές αγορές και να ενισχυθεί η διαφάνεια.
- Έλεγχος και Επαλήθευση
- Οι περιβαλλοντικοί ισχυρισμοί πρέπει να επαληθεύονται από ανεξάρτητους φορείς. Σε περίπτωση παραβίασης, οι εταιρείες αντιμετωπίζουν σημαντικά πρόστιμα και τον κίνδυνο αποκλεισμού από δημόσιες προμήθειες.
- Ετικέτες και Πιστοποιήσεις
Ενθαρρύνεται η χρήση επίσημων, ευρωπαϊκά αναγνωρισμένων σημάτων, όπως το EU Ecolabel, ενώ οι ιδιωτικές ή ασαφείς «πράσινες» ετικέτες θα περιορίζονται δραστικά.
ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΕ
Παρά την πρόοδο, η εφαρμογή των ευρωπαϊκών μέτρων αντιμετωπίζει σημαντικές προκλήσεις. Πολλές εθνικές αρχές διαθέτουν περιορισμένους πόρους για ελέγχους και κυρώσεις, ενώ ορισμένα κράτη μέλη και επιχειρηματικοί φορείς εκφράζουν ανησυχίες για το κόστος συμμόρφωσης, ιδίως για τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις.
Επίσης, η ασάφεια στους ορισμούς δυσχεραίνει τη διάκριση μεταξύ «πράσινης βελτίωσης» και «παραπλανητικής δήλωσης».
Τέλος, η κακή χρήση αντισταθμίσεων (offsets) παραμένει πρόβλημα, καθώς πολλοί ισχυρισμοί «ουδέτερου άνθρακα» βασίζονται σε αμφισβητούμενα σχήματα αντιστάθμισης εκπομπών.
Η ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ
Αν και η Κύπρος υπάγεται πλήρως στις ευρωπαϊκές οδηγίες, παρουσιάζει ιδιαιτερότητες και αδυναμίες στην εφαρμογή τους.
Περιορισμένη διαθεσιμότητα πράσινων προϊόντων
Η Κύπρος καταγράφει από τα χαμηλότερα ποσοστά προϊόντων με την ευρωπαϊκή οικολογική σήμανση EU Ecolabel στην ΕΕ — περίπου 2% στα μεγάλα καταστήματα. Το γεγονός αυτό αντανακλά τόσο τη μικρή προσφορά όσο και τη χαμηλή ζήτηση για πιστοποιημένα «πράσινα» προϊόντα.
Καθυστέρηση στην εφαρμογή νομοθεσίας
Παρότι η ΕΕ έχει εγκρίνει κανονισμούς κατά του greenwashing, η εναρμόνιση της κυπριακής νομοθεσίας προχωρεί αργά. Σύμφωνα με πρόσφατα δημοσιεύματα, η πλήρης εφαρμογή αναμένεται σταδιακά έως το 2026, με νέες υποχρεώσεις για τις επιχειρήσεις.
Χαμηλή ενημέρωση και ευαισθητοποίηση καταναλωτών
Οι Κύπριοι καταναλωτές εμφανίζουν χαμηλό επίπεδο ενημέρωσης και δυσκολία να διακρίνουν τις πραγματικά βιώσιμες επιλογές από τις παραπλανητικές.
Περιορισμένη επιχειρηματική πίεση
Πολλές μικρομεσαίες επιχειρήσεις δεν διαθέτουν τεχνογνωσία ή οικονομικά κίνητρα για ουσιαστικές πράσινες μεταβάσεις.
Τοπικές πρωτοβουλίες
Οργανισμοί όπως το CSR Cyprus και η ΟΕΒ διοργανώνουν εργαστήρια και προγράμματα κατάρτισης για την αποτροπή του greenwashing και την ενίσχυση της αυθεντικής εταιρικής κοινωνικής ευθύνης, κυρίως στις ΜΜΕ.
Επόμενα βήματα
Η Κύπρος αναμένεται να εναρμονίσει πλήρως τη νομοθεσία της με την Οδηγία Empowering Consumers έως το 2026, ενώ εξετάζεται και η προώθηση της Οδηγίας για τους Πράσινους Ισχυρισμούς.
Παράλληλα, απαιτείται ενίσχυση των εποπτικών μηχανισμών, όπως της Υπηρεσίας Προστασίας Καταναλωτή και των περιβαλλοντικών αρχών, καθώς και αυξημένη πίεση προς τις επιχειρήσεις για τεκμηριωμένους περιβαλλοντικούς ισχυρισμούς. Τέλος, η ανάπτυξη ζήτησης από τους καταναλωτές για ελεγμένα και πιστοποιημένα προϊόντα θα είναι καθοριστική για τη βιώσιμη μετάβαση.
ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ, ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ ΚΑΙ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ
Η μετάβαση στην πράσινη οικονομία δεν είναι μόνο τεχνολογική αλλά και πολιτισμική. Η ΑνΑΔ και τα πανεπιστήμια διοργανώνουν προγράμματα εκπαίδευσης για στελέχη, μηχανικούς και συμβούλους ESG.
Παράλληλα, startups στον χώρο της καθαρής τεχνολογίας (cleantech) αναπτύσσουν λύσεις για μέτρηση εκπομπών, ενεργειακή αποδοτικότητα και διαχείριση αποβλήτων.
Η καινοτομία αποτελεί καταλύτη της πράσινης μετάβασης. Νέες πλατφόρμες δεδομένων ESG βοηθούν τις επιχειρήσεις να καταγράφουν, να αναλύουν και να δημοσιεύουν δείκτες βιωσιμότητας, καθιστώντας τις εκθέσεις περισσότερο αξιόπιστες και συγκρίσιμες.
Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΤΟΠΙΚΩΝ ΑΡΧΩΝ
Οι δήμοι και οι τοπικές αρχές παίζουν πλέον σημαντικό ρόλο στην εφαρμογή πράσινων πολιτικών. Δημιουργούν υποδομές ανακύκλωσης, προωθούν τη χρήση ποδηλάτου και μέσων μαζικής μεταφοράς, και συμμετέχουν σε ευρωπαϊκά προγράμματα βιώσιμης κινητικότητας.
Πόλεις όπως η Λευκωσία και η Λεμεσός εφαρμόζουν σχέδια «έξυπνων πόλεων», με αισθητήρες για κατανάλωση ενέργειας, δίκτυα μέτρησης αέρα και συστήματα φωτισμού χαμηλής ισχύος. Η τοπική αυτοδιοίκηση αναλαμβάνει πρωτοβουλίες που ενισχύουν τη βιώσιμη καθημερινότητα των πολιτών.
ΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΟ ΑΠΟΤΥΠΩΜΑ ΤΩΝ ΚΥΠΡΙΑΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ
Οι πρώτες εκθέσεις βιωσιμότητας αποκαλύπτουν θετικές ενδείξεις: σημαντική μείωση εκπομπών στις μεγάλες τράπεζες, εξοικονόμηση ενέργειας στη βιομηχανία και ευρεία υιοθέτηση ΑΠΕ στις εμπορικές επιχειρήσεις.
Ωστόσο, η πρόοδος παραμένει άνιση· οι μικρότερες επιχειρήσεις δυσκολεύονται να ανταποκριθούν στο κόστος συμμόρφωσης.
Η ανάπτυξη συνεργασιών μεταξύ ιδιωτικού και δημόσιου τομέα είναι κρίσιμη. Προτείνεται η δημιουργία εθνικού μηχανισμού καταγραφής και δημοσιοποίησης περιβαλλοντικών επιδόσεων, που θα επιτρέψει καλύτερη παρακολούθηση και αξιολόγηση του πράσινου αποτυπώματος της οικονομίας.
ΟΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΤΗΣ ΕΠΟΜΕΝΗΣ ΔΕΚΑΕΤΙΑΣ
Η βιώσιμη ανάπτυξη αποτελεί τη νέα στρατηγική επιλογή της Κύπρου για την επόμενη δεκαετία. Με το βλέμμα στην Πράσινη Συμφωνία της ΕΕ, η χώρα επιδιώκει να καταστεί πρότυπο μικρής νησιωτικής οικονομίας που επενδύει στην καθαρή ενέργεια, την κυκλική παραγωγή και την τεχνολογική καινοτομία.
Η επιτυχία θα εξαρτηθεί από τη συνέργεια κράτους, επιχειρήσεων και πολιτών. Οι εταιρείες που θα ενσωματώσουν πλήρως τα ESG στην εταιρική τους στρατηγική θα προσελκύσουν επενδύσεις, θα μειώσουν κινδύνους και θα ενισχύσουν την ανταγωνιστικότητά τους σε διεθνές επίπεδο.
ΑΠΟ ΤΗ ΘΕΩΡΙΑ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ
Η πράσινη ανάπτυξη δεν αποτελεί πλέον επιλογή πολυτέλειας· είναι προϋπόθεση βιωσιμότητας.
Η Κύπρος έχει κάνει ουσιαστικά βήματα προς αυτή την κατεύθυνση, συνδυάζοντας θεσμικές μεταρρυθμίσεις με επιχειρηματικές πρωτοβουλίες. Το στοίχημα των επόμενων ετών είναι να μετατραπούν οι δεσμεύσεις σε αποτελέσματα, οι στόχοι σε μετρήσιμες επιδόσεις και οι στρατηγικές σε διαρκή αλλαγή κουλτούρας.
Η χώρα δείχνει ότι μπορεί να συνδυάσει ανάπτυξη και περιβαλλοντική υπευθυνότητα. Το αν θα καταφέρει να εδραιώσει μια πράσινη οικονομία που θα δημιουργεί αξία χωρίς να εξαντλεί τους πόρους της, θα κριθεί από τη συνέπεια και τη διαφάνεια όλων των εμπλεκομένων.
Η πράσινη μετάβαση στην Κύπρο έχει αρχίσει – και δεν αποτελεί πια ρητορική, αλλά μια νέα πραγματικότητα που διαμορφώνει το μέλλον της οικονομίας και της κοινωνίας.
Από το τεύχος Οκτωβρίου του περιοδικού Insider
