Οι τοίχοι της αφιερωματικής αυλής και πάνω από 100 βάσεις αγαλμάτων, ορισμένες από τις οποίες είχαν κολοσσιαίο μέγεθος, αποκαλύφθηκαν σε μεγάλη έκταση στις ανασκαφές στη θέση Φράγκισσα στα Πέρα Ορεινής.
Όταν ο Γερμανός αρχαιολόγος Μαξ Όνεφαλς- Ρίχτερ (1850- 1917) ξεκίνησε ανασκαφές στην κοιλάδα της Φράγκισσας το 1885, ανακάλυψε ένα από τα πιο εντυπωσιακά ευρήματα της εποχής του: ένα πλούσιο αγροτικό ιερό του Απόλλωνα, το οποίο ανήκε στο αρχαίο βασίλειο της Ταμασσού. Το ιερό ήταν διακοσμημένο με πληθώρα αναθηματικών αγαλμάτων, κάποια κολοσσιαίων διαστάσεων. Καθώς ο Ρίχτερ ανέσκαψε πλήρως το ιερό, συμπεριλαμβανομένων των βάσεων των αγαλμάτων και των τοίχων, μόλις ολοκληρώθηκε η έρευνά του, η θέση του ξεχάστηκε.
Τώρα, σχεδόν 140 χρόνια αργότερα, το ιερό είναι και πάλι διαθέσιμο στη σύγχρονη αρχαιολογική έρευνα. Από το 2021 ομάδα Γερμανών αρχαιολόγων από τα πανεπιστήμια της Φρανκφούρτης και του Κιέλου/ Βούρτσμπουργκ σκάβει ξανά στη Φράγκισσα, υπό τη διεύθυνση του Ματίας Ρέκε (Πανεπιστήμιο Φρανκφούρτης), με διευθυντή πεδίου τον ίδιο και τον Φίλιπ Κόμπους (Πανεπιστήμιο Βούρτσμπουργκ).
Το Τμήμα Αρχαιοτήτων ανακοίνωσε τη λήξη των ανασκαφών στη θέση Φράγκισσα. Αφού ο χώρος της ανασκαφής του 1885 εντοπίστηκε κατά την περσινή ανασκαφική περίοδο με ακρίβεια, φέτος ανασκάφηκε εκτενώς το ιερό.
Διαπιστώθηκε ότι στην επίχωση του 19ου αιώνα βρέθηκαν, όχι μόνο τα βάθρα των αναθηματικών αγαλμάτων, αλλά και τεράστιες ποσότητες θραυσμάτων αγαλμάτων. Προφανώς, το 1885, κατά τη βιασύνη εντοπισμού εντυπωσιακών ευρημάτων, αυτά δεν αναγνωρίστηκαν ως αντικείμενα. Τα ευρήματα αυτά διευρύνουν ουσιαστικά τις γνώσεις μας για το ιερό.
Πολλά μέλη από αγαλματίδια στο Κυπριακό Μουσείο και στο Royal Ontario Museum του Τορόντο μπορούν να συμπληρωθούν με τα τώρα ανευρεθέντα θραύσματα κι έτσι να αποκατασταθεί η αρχική τους εμφάνιση.
Έχουν επίσης τεκμηριωθεί εντελώς νέοι τύποι αγαλμάτων που ήταν προηγουμένως άγνωστοι στη Φράγκισσα. Για παράδειγμα, η ανακάλυψη ποδιών, σαφώς μεγαλύτερων από τις ανθρώπινες διαστάσεις, αποδεικνύει την ύπαρξη κολοσσιαίων ασβεστολιθικών ανδρικών μορφών από την Αρχαϊκή εποχή.
Τέτοια κολοσσιαία αγάλματα ήταν προηγουμένως γνωστά από τη Φράγκισσα μόνο από τερακότα, συμπεριλαμβανομένου του περίφημου «Κολοσσού της Ταμασού», που εκτίθεται στο Κυπριακό Μουσείο. Έχουν επίσης βρεθεί αναθηματικά αντικείμενα, όπως μαρμάρινες γυάλινες χάντρες ή αιγυπτιακά φυλαχτά από φαγεντιανή, που δεν είχαν εντοπιστεί προηγουμένως στη θέση.
Η ανακάλυψη δύο βάσεων με επιγραφές είναι εντυπωσιακή. Η μία είναι χαραγμένη με διάφορους τοπικούς κυπροσυλλαβικούς χαρακτήρες, ενώ η άλλη, με ελληνικά γράμματα, αναφέρεται στους Πτολεμαίους, τους ηγεμόνες της Αιγύπτου που έλεγχαν και την Κύπρο την Ελληνιστική περίοδο.
Ο εντοπισμός τους δείχνει ότι το ιερό έπαιζε σημαντικό ρόλο όχι μόνο στους αρχαϊκούς χρόνους (7ος και 6ος αιώνας π.Χ.), αλλά και μετά το τέλος των κυπριακών βασιλείων. Μάλιστα, ο ίδιος ο τόπος λατρείας υπέστη μια διακριτή φάση επέκτασης κατά αυτή την περίοδο. Δίπλα από την αίθουσα των αναθημάτων χτίστηκε μια μεγάλη περίστυλη αυλή, η οποία πιθανότατα χρησιμοποιείτο για συμπόσια.
Εκτός από αυτά τα νέα ευρήματα, τα οποία υπόσχονται να ρίξουν νέο φως στη λατρεία της θεότητας μέσω των αναθηματικών αγαλμάτων, δίνεται ξανά η δυνατότητα διερεύνησης της αρχιτεκτονικής του ιερού, η οποία είχε τεκμηριωθεί ανεπαρκώς από τον Όνεφαλς- Ρίχτερ.
Προφανώς, η αυλή των αγαλμάτων είχε διάφορες φάσεις κατασκευής και χρήσης. Η περαιτέρω διερεύνηση των σωζόμενων καταλοίπων υπόσχεται έτσι να προσφέρει σημαντικές και εκτεταμένες γνώσεις που θα βοηθήσουν στην ανασύσταση των τελετουργικών συμπεριφορών του παρελθόντος και θα επιτρέψουν να τις δούμε στο αρχικό τους χωρικό περιβάλλον .
