Ο αυτισμός αποτελεί μια εκ γενετής και δια βίου νευροαναπτυξιακή διαταραχή, που επηρεάζει σε βάθος βασικές πλευρές της καθημερινής λειτουργίας του ατόμου. Τα πρώτα σημάδια της διαταραχής μπορούν να εμφανιστούν από τη βρεφική ηλικία, ωστόσο, στις περισσότερες περιπτώσεις, η διάγνωση γίνεται μεταξύ του τρίτου και πέμπτου έτους ζωής – αν και σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να καθυστερήσει περισσότερο.
Για να κατανοήσουμε καλύτερα τον τρόπο που λειτουργεί ο αυτιστικός εγκέφαλος, μπορούμε να τον παρομοιάσουμε με την πλακέτα ενός ηλεκτρονικού υπολογιστή: ένα περίπλοκο δίκτυο από κυκλώματα που συνεργάζονται για να εξασφαλίσουν την ομαλή λειτουργία του συστήματος. Εάν υπάρξει δυσλειτουργία στις συνδέσεις μεταξύ των κυκλωμάτων, τότε η συνολική απόδοση επηρεάζεται ή και σταματά τελείως. Αντίστοιχα, στον ανθρώπινο εγκέφαλο, η εύρυθμη λειτουργία βασίζεται στην παραγωγή και την οργάνωση των νευρικών κυττάρων (νευρώνων), στη δημιουργία συνάψεων – δηλαδή των «γεφυρών» επικοινωνίας μεταξύ τους – και στη λεγόμενη νευρωνική «κλάδευση», δηλαδή την απομάκρυνση των αχρείαστων ή ανενεργών συνδέσεων. Αυτές οι διεργασίες ξεκινούν ήδη από την εμβρυϊκή ηλικία και συνεχίζονται κατά τα πρώτα χρόνια ζωής.
Όταν στο κρίσιμο αυτό στάδιο παρέμβουν εξωτερικοί παράγοντες – όπως μια λοίμωξη, ένα ισχυρό στρεσογόνο ερέθισμα, μια χημική ουσία ή ακόμα και η έκθεση σε κάποιο φαρμακευτικό σκεύασμα – είναι πιθανό να επηρεαστεί η διαδικασία της συναπτογένεσης. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα ο εγκέφαλος να «οργανωθεί» διαφορετικά, με τρόπο που οδηγεί σε μια εναλλακτική προσέγγιση της αντίληψης, της επικοινωνίας και της επεξεργασίας των ερεθισμάτων από το άτομο.
Με δεδομένο ότι οι συνδυασμοί είναι ατελείωτοι, δεν υπάρχει «το τυπικό παιδί» με αυτισμό. Το κάθε παιδί είναι διαφορετικό, με ξεχωριστές ιδιαιτερότητες, δυνατότητες και ανάγκες, με αποτέλεσμα να μιλάμε για φάσμα νευροαναπτυξιακής διαταραχής και όχι για μια μεμονωμένη οντότητα.
Έτσι, τα άτομα με διαταραχή αυτιστικού φάσματος, μπορεί να εμφανίζουν λειτουργικά και ποιοτικά ελλείμματα σε κοινωνικό, επικοινωνιακό, γνωστικό, συναισθηματικό, αισθητηριακό και συμπεριφορικό επίπεδο. Με απλά λόγια, αντιλαμβάνονται τον κόσμο και λειτουργούν με διαφορετικό τρόπο μέσα σε αυτόν. Συχνά, ο αυτισμός συνυπάρχει με άλλες νευροαναπτυξιακές και ψυχικές διαταραχές, όπως είναι η ελλειμματική προσοχή και η υπερκινητικότητα, η νοητική υστέρηση, τα προβλήματα συμπεριφοράς και συναισθήματος, η διαταραχή κινητικού συντονισμού, οι διαταραχές αισθητηριακής ρύθμισης κ.ά.
Με την έγκαιρη αναγνώριση των συμπτωμάτων και την έγκαιρη, κατάλληλη θεραπευτική παρέμβαση, τα περισσότερα άτομα βελτιώνουν σε σημαντικό βαθμό την λειτουργικότητα τους, εντάσσονται και προσφέρουν στο κοινωνικό σύνολο, αναπτύσσουν σχέσεις, φιλίες, ολοκληρώνουν την εκπαίδευση τους, εργάζονται και δημιουργούν οικογένεια. Εάν η θεραπευτική, συμπεριφορική παρέμβαση δεν εφαρμοστεί στο σωστό χρονικό παράθυρο ή δεν εφαρμοστεί για το κατάλληλο χρονικό διάστημα ή σε κάποιες περιπτώσεις δεν εφαρμοστεί καθόλου, πολλά από τα άτομα αυτά δε θα καταφέρουν να αποκαταστήσουν τα λειτουργικά τους ελλείμματα, ενώ κάποια από αυτά θα εγκαταλείψουν το σχολείο, θα απομονωθούν κοινωνικά, θα αναπτύξουν κοινωνικό άγχος, φοβίες, ιδεοψυχαναγκασμούς, κατάθλιψη και άλλα σοβαρότερα ψυχικά νοσήματα, κατά την ενήλικο ζωή.
Αλλά ποια είναι τα συμπτώματα που πρέπει να θορυβήσουν τους γονείς προκειμένου να αναζητήσουν τη βοήθεια του ειδικού; Όταν ένα παιδί καθυστερεί να κατακτήσει τα αναπτυξιακά του ορόσημα, πχ. καθυστερήσει να μιλήσει ή να περπατήσει κατά το 1ο έτος ζωής, εμφανίσει ελλείμματα ή αδεξιότητα στον τρόπο που επικοινωνεί σε κοινωνικό επίπεδο, δεν γυρίζει στο όνομά του, δεν δείχνει με το δείκτη αντικείμενα, δεν εκτελεί εντολή, δεν δείχνει ενδιαφέρον για τα άλλα παιδιά, απομονώνεται, εμφανίζει στερεότυπες, μονότονες ενασχολήσεις και κινήσεις, παρουσιάζει τελετουργίες, ρουτίνες, εμμονές, ιδιαίτερα ενδιαφέροντα, αισθητηριακά ελλείμματα, υπερβολική μη αναμενόμενη αντίδραση στα ερεθίσματα, τροφική επιλεκτικότητα ή σημαντικά προβλήματα συμπεριφοράς και συναισθήματος, τότε θα πρέπει να αναζητηθεί η γνώμη του ειδικού αναπτυξιακού παιδιάτρου.
Φάρμακο για τις διαταραχές του αυτιστικού φάσματος δυστυχώς δεν υπάρχει. Παρά το γεγονός ότι καθημερινά ξεφυτρώνουν νέες θεωρίες, προτάσεις και «θεραπευτικές» ιδέες, χωρίς επιστημονικό υπόβαθρο, η μόνη έως σήμερα βιβλιογραφικά και επιστημονικά τεκμηριωμένη θεραπευτική παρέμβαση είναι τα προγράμματα τροποποίησης της συμπεριφοράς. Η έγκαιρη διάγνωση και η πρώιμη παρέμβαση είναι το κλειδί, που θα μπορέσει να ανοίξει την πόρτα της θεραπευτικής οδού για τα άτομα με αυτισμό. Τα προγράμματα πρέπει να είναι εξατομικευμένα και κατάλληλα προσαρμοσμένα στις ξεχωριστές θεραπευτικές ανάγκες του κάθε ατόμου, μιας και υπάρχουν άτομα με αυτισμό που δεν μιλούν, απομονώνονται κοινωνικά, δεν αυτοϋπηρετούνται και εμφανίζουν σημαντικά προβλήματα συμπεριφοράς. Αλλά και από την άλλη πλευρά, υπάρχουν άτομα με αυτισμό υψηλής λειτουργικότητας, με εξαιρετικά πλούσιο λεξιλόγιο, ιδιαίτερα ενδιαφέροντα, στοιχεία χαρισματικότητας, που χρήζουν ενίσχυσης σε κοινωνικές δεξιότητες.
Τα τελευταία χρόνια, αυξάνεται σημαντικά το ποσοστό των ατόμων που πληρούν τα διαγνωστικά κριτήρια για να λάβουν διάγνωση. Πλέον, σύμφωνα με στοιχεία του CDC, το 2020, 1 στα 36 άτομα λαμβάνει διάγνωση αυτισμού στην Αμερική, με τα αγόρια να υπερτερούν σημαντικά από τα κορίτσια. Αυτό, παρότι αρχικά φέρνει σημαντική αναστάτωση στο περιβάλλον του ατόμου, παράλληλα προσφέρει την ευκαιρία για την έγκαιρη λειτουργικής αποκατάστασης των κοινωνικών, γνωστικών και συμπεριφορικών ελλειμμάτων τους και την ομαλή ένταξη τους στην εκπαιδευτική διαδικασία και στο κοινωνικό σύνολο.
Ο πρώτος σταθμός για την οικογένεια που έχει ερωτήματα σε σχέση με την ανάπτυξη του παιδιού είναι ο παιδίατρος. Αυτός είναι που θα ακούσει με προσοχή την αγωνία των γονέων, θα αναγνωρίσει πιθανά ελλείμματα στην ανάπτυξη και θα παραπέμψει στον αναπτυξιολόγο τα παιδιά που είναι υψηλού κινδύνου να εμφανίσουν νευροαναπτυξιακές διαταραχές, για περαιτέρω διερεύνηση. Και αυτό που δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάμε είναι ότι όσο γρηγορότερα ζητήσουμε βοήθεια και μιλήσουμε για τις ανησυχίες μας στο ειδικό, τόσο το καλύτερο. Ενημερωθείτε, συζητήστε με τον παιδίατρο σας οτιδήποτε σας απασχολεί και παράλληλα ζητήστε εξειδικευμένη βοήθεια.
ygeiamou.gr
