Η οικονομική απάτη και το οικονομικό έγκλημα εξελίσσονται όσο προχωρά η τεχνολογία και κινείται πέρα από τα όρια του παραδοσιακού τραπεζικού συστήματος ή πέρα από αυτό που γνωρίζαμε τα τελευταία χρόνια, μετά τη ραγδαία ανάπτυξη της ψηφιακής χρηματοοικονομικής αγοράς.
Με βάση στοιχεία που περιλαμβάνονται στην ετήσια έκθεση της ΜΟΚΑΣ για το 2024, σημαντική αύξηση παρουσίασαν οι αναφορές για ύποπτες συναλλαγές και δραστηριότητες που υποβλήθηκαν από όλες τις κατηγορίες υπόχρεων οντοτήτων και αναδεικνύεται πως η τεχνολογία άλλαξε το είδος της απάτης.
Συγκεκριμένα, οι αναφορές για ύποπτες συναλλαγές και δραστηριότητες παρουσίασαν αύξηση της τάξης του 62% το 2024, φτάνοντας σε απόλυτους αριθμούς τις 3.870, σε σχέση με τις 2.396 που υποβλήθηκαν κατά το 2023. Σημειώνεται ότι οι 1.501 αναφορές αφορούσαν ύποπτες συναλλαγές (STRs) και οι 2.369 ύποπτες δραστηριότητες (SARs).
Τα προηγούμενα χρόνια ήταν σχεδόν άγνωστη η λέξη κρυπτοστοιχεία στον ευρύτερο χρηματοοικονομικό χώρο ή την ήξεραν λίγοι. Σήμερα αυτό δεν συμβαίνει αλλά, όπως φαίνεται από την καταγραφή στοιχείων στην έκθεση, τα crypto είναι μια διέξοδος για ύποπτες δοσοληψίες. Υποδεικνύεται ότι ιδιαίτερα αυξημένος είναι ο αριθμός των αναφορών για ύποπτες συναλλαγές από παρόχους υπηρεσιών σε κρυπτοπεριουσιακά στοιχεία, οι οποίοι αδειοδοτούνται στην Κυπριακή Δημοκρατία και εποπτεύονται από την Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς Κύπρου.
Η Μονάδα αναφέρει ότι οι συναλλαγές σε κρυπτοπεριουσιακά στοιχεία παρουσιάζουν σημαντικούς κινδύνους νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες, λόγω της παγκόσμιας εμβέλειας και της ταχύτητας μεταφοράς.
Οι εγκληματίες μπορούν να εκμεταλλευτούν αυτά τα χαρακτηριστικά για να αποκρύψουν την προέλευση παράνομων κεφαλαίων, να μεταφέρουν μεγάλα ποσά δυσχεραίνοντας τον εντοπισμό από τις αρχές και να παρακάμψουν τους παραδοσιακούς ελέγχους. Να εξηγήσουμε ότι ο νόμος ορίζει ως κρυπτοπεριουσιακό στοιχείο την ψηφιακή αναπαράσταση αξίας, η οποία δεν εκδίδεται από κεντρική τράπεζα ή δημόσια αρχή και δεν διαθέτει το νομικό καθεστώς νομίσματος ή χρήματος.
Στην έκθεση της Μονάδας Καταπολέμησης Αδικημάτων Συγκάλυψης και Μονάδα Χρηματοοικονομικών Πληροφοριών, σημειώνεται ότι κατά το 2024 οι πάροχοι υπηρεσιών σε κρυπτοπεριουσιακά στοιχεία υπέβαλαν το 19,6% του συνόλου των αναφορών ύποπτων συναλλαγών που λήφθηκαν από τη ΜΟΚΑΣ.
Η Κεντρική Τράπεζα συχνά με ανακοινώσεις προτρέπει το κοινό να είναι προσεχτικό όσον αφορά τις επενδύσεις σε κρυπτοστοιχεία, δεδομένων των κινδύνων που συνεπάγονται, οικονομικές απώλειες και απάτη.
Η ΚΤΚ τονίζει ότι, παρά την αισιοδοξία για τις δυνατότητες της τεχνολογίας blockchain, τα κρυπτοστοιχεία και η πρακτική τους χρήση παραμένουν αμφισβητήσιμα. Τα κρυπτοστοιχεία έχουν αντιμετωπίσει προκλήσεις, όπως υπερβολική μεταβλητότητα, άκρως κερδοσκοπικές συναλλαγές, περιστατικά απάτης και έλλειψη εμπιστοσύνης λόγω ανεπαρκών ρυθμιστικών πλαισίων και υποδομών.
Επιπλέον, οι δραστηριότητες που σχετίζονται με κρυπτοστοιχεία συνεχίζουν να θεωρούνται υψηλού κινδύνου υπό συγκεκριμένους κανονισμούς, όπως οι κανονισμοί κατά της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και χρηματοδότησης της τρομοκρατίας.
Τραπεζικός κλάδος
Ο τραπεζικός κλάδος παραδοσιακά, αποτελεί έναν εκ των μεγαλύτερων υποβολέων αναφορών. Κατά το 2024, σύμφωνα με την ετήσια έκθεση της ΜΟΚΑΣ, υποβλήθηκαν 676 αναφορές από τραπεζικά ιδρύματα, αριθμός που αντιστοιχεί στο 17,47% των συνολικών υποβληθεισών αναφορών, καταγράφοντας μια εντυπωσιακή αύξηση της τάξης του 44% σε σχέση με το 2023.
Σύμφωνα με την έκθεση, οι ύποπτες συναλλαγές ανά κλάδο είναι: 1.369 διασυνοριακές αναφορές από την πλατφόρμα Μονάδων Χρηματοοικονομικών Πληροφοριών (ΜΧΠ) της ΕΕ ((XBR Cross-border Reports), 760 από παρόχους υπηρεσιών σε κρυπτοπεριουσιακά στοιχεία, 676 από τραπεζικά ιδρύματα, 370 από ιδρύματα ηλεκτρονικού χρήματος, 347 από εταιρείες παροχής επενδυτικών υπηρεσιών, 152 από εταιρείες μεταφοράς χρημάτων, 84 από παρόχους υπηρεσιών τυχερών παιγνιδιών, 36 από εταιρείες παροχής διοικητικών υπηρεσιών, 26 από δικηγόρους, 19 από λογιστές/ελεγκτές, 31 από λοιπές υπόχρεες οντότητες.
Δέκα δείκτες υποψίας
Στην έκθεση καταγράφονται οι δέκα δείκτες υποψίας που επιλέχθηκαν περισσότερο από τις υπόχρεες οντότητες, κατά την υποβολή των αναφορών το 2024.
◗ Το διαδίκτυο αποτελεί εύφορο έδαφος για τη διάπραξη διαφόρων μορφών απάτης. Παραβίαση λογαριασμών ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, αποστολή ψευδών ή παραπλανητικών μηνυμάτων ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, απάτη τύπου «romance scam», απατηλές σελίδες τραπεζών και κλοπή προσωπικών δεδομένων είναι μόνο κάποιες από αυτές.
◗ Όλες σχεδόν οι επιχειρήσεις δημιουργούνται για να αποκομίσουν κέρδος και οι οικονομικές τους αποφάσεις λαμβάνονται σε αυτή τη βάση. Σε ορισμένες περιπτώσεις, ωστόσο, οι υπόχρεες οντότητες εντοπίζουν συναλλαγές που στερούνται οικονομικής λογικής. Αυτό μπορεί να δημιουργήσει υποψίες για παράνομες δραστηριότητες και μπορεί να οδηγήσει στην υποβολή αναφορών.
◗ Στο πλαίσιο των προληπτικών μέτρων για παρεμπόδιση της νομιμοποίησης εσόδων τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα απαιτούν όπως οι πελάτες τους παρέχουν υποστηρικτικά έγγραφα για την εκτέλεση συναλλαγών. Όταν οι πελάτες αδυνατούν να συμμορφωθούν με την παρούσα απαίτηση, αυτό μπορεί να αποτελεί ένδειξη ύποπτης δραστηριότητας.
◗ Πολλές φορές οι υπόχρεες οντότητες μπορεί να εντοπίσουν αρνητικές πληροφορίες, π.χ. από τον ξένο ή εγχώριο τύπο, σχετικά με τους πελάτες τους. Ο εντοπισμός τέτοιων αρνητικών πληροφοριών συχνά οδηγεί στην υποβολή αναφορών.
◗ Οι πολλαπλές συναλλαγές μέσα στην ίδια μέρα, ενδέχεται να υποδηλώνουν απόπειρα απόκρυψης της παράνομης προέλευσης των κεφαλαίων, μέσω της αποφυγής των μηχανισμών ανίχνευσης ύποπτων συναλλαγών και δυσχεράνουν το έργο των διωκτικών αρχών.
◗ Η υποψία για απάτη είναι ένας από τους πιο συνηθισμένους λόγους υποβολής αναφοράς. Ο δείκτης αυτός δεν περιλαμβάνει την υποψία για απάτη μέσω διαδικτύου, και την απάτη ΦΠΑ.
◗ Καταστάσεις όπου η προέλευση των χρημάτων, δεν τεκμηριώνεται/δικαιολογείται επαρκώς. Αυτό μπορεί να αποτελέσει κόκκινη σημαία, καθώς ενδέχεται να υποδηλώνει ότι τα κεφάλαια μπορεί να έχουν αποκτηθεί μέσω παράνομων δραστηριοτήτων. Οποιεσδήποτε συναλλαγές με αδικαιολόγητη ή ασαφή προέλευση κεφαλαίων, είναι καλό να ερευνώνται ενδελεχώς για να διασφαλιστεί, στο μέτρο του δυνατού, ότι δεν πρόκειται για προσπάθεια νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες.
◗ Η χρήση μεταφορέων παράνομου χρήματος (money mules) είναι μια συνηθισμένη τακτική στη νομιμοποίηση εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες. Τα άτομα αυτά, στρατολογούνται για να μεταφέρουν χρήματα που έχουν αποκτηθεί παράνομα, μεταξύ λογαριασμών ή διασυνοριακά, συχνά χωρίς να γνωρίζουν ότι τα χρήματα που μεταφέρουν αποτελούν αντικείμενο παράνομης δραστηριότητας.
Προσαρμογή στα νέα δεδομένα της αγοράς
Η μεγάλη αύξηση της δραστηριότητας στον τομέα των περιουσιακών κρυπτοστοιχείων, στην παροχή υπηρεσιών που αφορούν κρυπτοπεριουσιακά στοιχεία και νέα επενδυτικά προϊόντα, στις υπηρεσίες ηλεκτρονικού χρήματος αλλά και στις νέες τεχνολογίες, διαμορφώνουν και τις προκλήσεις που η ΜΟΚΑΣ, ως Μονάδα Χρηματοοικονομικών Πληροφοριών, έχει να αντιμετωπίσει και η οποία πρέπει να είναι ευέλικτη και τεχνολογικά έτοιμη, με την κατάλληλη πραγματογνωμοσύνη, για να προσαρμόζεται στα νέα δεδομένα της αγοράς.
Αυτά αναφέρει στην ετήσια έκθεση η Μαρία Κυρμίζη Αντωνίου, Ανώτερη Δικηγόρος της Δημοκρατίας, Προϊστάμενη της ΜΟΚΑΣ. Αυτή η τάση «αντικατοπτρίζεται και στο νέο κανονισμό της Ε.Ε. 2024/1624 για την πρόληψη της χρησιμοποίησης του χρηματοπιστωτικού συστήματος για τη νομιμοποίηση παράνομων εσόδων/χρηματοδότησης της τρομοκρατίας».
Επισημαίνεται μεταξύ άλλων ότι στο προοίμιο του νέου κανονισμού αναφέρονται και τα ακόλουθα: «Η τεχνολογία εξελίσσεται διαρκώς, προσφέροντας ευκαιρίες στον ιδιωτικό τομέα για την ανάπτυξη νέων προϊόντων και συστημάτων ανταλλαγής κεφαλαίων ή αξίας. Παρότι πρόκειται για φαινόμενο που είναι θετικό, μπορεί να δημιουργήσει νέους κινδύνους νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και χρηματοδότησης της τρομοκρατίας, καθώς οι εγκληματίες κατορθώνουν διαρκώς να εφευρίσκουν τρόπους εκμετάλλευσης των τρωτών σημείων με στόχο την απόκρυψη και τη μεταφορά παράνομων κεφαλαίων σε ολόκληρο τον κόσμο».
