«Ερέντιρα» του Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες σε σκηνοθεσία Λέας Μαλένη.
Κάθε θεατρική απόπειρα συνιστά ουσιαστικά μια πρόκληση, αλλά εδώ μιλάμε για μια πρόκληση εξ ορισμού. Δηλαδή, για τη μεταφορά ενός έργου του Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες στη σκηνή. Ο στοχαστικός του ρυθμός, ο μαγικός ρεαλισμός χωρίς σκηνικά αντίβαρα, η αφηγηματική πολυφωνία και η ρευστότητα του χρόνου συνθέτουν ένα σύμπαν δύσκολο ν’ αποτυπωθεί με όρους θεατρικούς.
Και δεν μπορεί να βασιστεί ούτε σε εντυπωσιακά σκηνικά εφέ και τεχνικές, ούτε σε ρεαλιστική δραματουργία. Αντιθέτως, προϋποθέτει την ποιητική αποδοχή του ανεξήγητου, την ανατροπή της ακολουθίας γεγονότων και τη ριζωμένη αναπαράσταση μιας συνθήκης όπου το υπερφυσικό μοιάζει εντελώς φυσικό.
Η Λέα Μαλένη δεν είχε άλλο δρόμο από το να αντιμετωπίσει τον μαγικό ρεαλισμό όχι ως τεχνοτροπία αλλά ως οντολογική πρόκληση, καταφεύγοντας σε πιο σύνθετες φόρμες: σωματικό θέατρο, μουσική, σκηνική σύνθεση, εναλλαγή ρόλων. Η αφήγηση μετατρέπεται σε σπαραγμένη αλληλουχία εικόνων και δράσεων. Τα θεατρικά μέσα επιστρατεύονται για να λειτουργήσουν ως μύχια ενέργεια, όχι ως αναπαράσταση. Η πρόταση ξεδιπλώνεται σαν κινούμενος, σαν παλλόμενος θεατρικός πίνακας: εικονιστική, λιτή και συγχρόνως δυναμική. Το αισθητηριακό, το μαγικό στοιχείο, ως φανταστική συνυποδήλωση, απογυμνώνει την εξουσία, τη γελοιοποιεί, τη μετατρέπει σε σουρεαλιστική καρικατούρα.
Διόλου παράξενο που η μεταφορά της νουβέλας του Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες «Η απίστευτη και θλιβερή ιστορία της αθώας Ερέντιρα και της άσπλαχνης γιαγιάς της» παρουσιάστηκ σε έξι εντελώς διαφορετικούς χώρους, κλειστούς και ανοιχτούς, εκ των οποίων οι τρεις μόνο στη Λευκωσία. Προσωπικά, την παρακολούθησα σε μια αυλή δίπλα στην πράσινη γραμμή, εκεί όπου το προσωρινό Δημαρχείο Κερύνειας, που γειτνιάζει με τις ρωγμές του τόπου, προσδίδει ένα ιδιαίτερο ιστορικό φορτίο και μια μεταιχμιακή ποιητική. Είναι αδύνατον να μην αντιμετωπίσει ο θεατής ένα τέτοιο τοπίο ως θεατρικό υλικό.
Η γραμμή της έμπειρης σκηνοθέτριας εστιάζει στη σωματοποίηση του αφηγηματικού λόγου, αμφιρρέποντας ανάμεσα στην εξιστόρηση και τη δράση. Γίνεται ένας πολυφωνικός ύμνος, ένα κονβόι εικόνων, ρυθμών, μουσικών τοπίων και σωμάτων που περιπλανώνται στην έρημο, όπως η Ερέντιρα με τη γιαγιά της. Το κείμενο αφορά την κακοποίηση, την εκμετάλλευση, αλλά και τον μαγικό τρόπο που η ζωή και η απεικόνισή της διαφεύγουν του τραύματος. Η παράσταση αντιμετωπίζει τη σκληρότητα μ’ έναν πλούσιο συμβολισμό και μια αισθητική διαστρωμάτωση. Ο απαγγελτικός λόγος παραμένει σκελετός της παράστασης, αλλά διαρκώς μετασχηματίζεται σε εικόνα, ήχο, κίνηση. Ο θεατής μεταβαίνει από την αισθητική εμπειρία στην υπαρξιακή συνθήκη.
Ως ένα άρτια συγχρονισμένο σύνολο λειτουργεί ο 7μελής θίασος, χωρίς όμως να εκπίπτει η ατομική χροιά του καθενός. Είναι εμφανής η δουλειά στον λόγο, τις παύσεις, στη λεπτοδουλεμένη χορογραφία της διηγητικής γραμμής. Η πρόταση εμπιστεύεται τη μεταμορφωτικότητα των ηθοποιών και μοιράζει τον ζυγό της βίας σε ένα πολυφωνικό σώμα, που υποδηλώνει ότι η Γιαγιά δεν είναι μόνο ένα πρόσωπο αλλά και μια συνθήκη, ένα σύστημα, μια δομή. Είναι ταυτόχρονα σώμα, σκιά, ιδέα και σύμβολο, που αποδίδεται με συνθετική σκηνική γλώσσα. Είναι μια πιο μεταφυσική, πιο αρχετυπική φιγούρα.
Η Άννα Γιαγκιώζη έχει την κύρια ευθύνη στον ρόλο, αλλά η συγκεντρωτική βαρύτητα και ο κακοποιητικός όγκος της μορφής ενσαρκώνεται συλλογικά και εναλλακτικά. Αποκτά έτσι την απαιτούμενη μυθική διάσταση. Η σκληρότητά της υπερβαίνει το ανθρώπινο, είναι η προσωποποίηση ενός άπληστου μηχανισμού εξουσίας. Με λιτή ευαισθησία σκιαγραφεί την Ερέντιρα η Μελίνα Κουτσόφτα, ένα σώμα διαρκώς σε μετάβαση, ανάμεσα στην αθωότητα και την εξάντληση. Η νεανική, εύπλαστη και σωματικά εκφραστική φυσιογνωμία της προσδίδει μια καθόλα ταιριαστή μελαγχολική ένταση.
Δημήτρης Αντωνίου, Γιάννης Καραούλης, Αλέξανδρος Κυριαζής, Μαριλύ Μήλια και Τάριελ Μπερίτζε, δηλαδή το υπόλοιπο καστ, αναδεικνύεται ως ένα ζωντανό, ευέλικτο σύνολο με αξιοσημείωτη πλαστικότητα. Πολλαπλασιάζοντας ρόλους και μορφές, οι ερμηνευτές μεταμορφώνονται από πελάτες, σε θύτες και φαντάσματα, σε εραστές, σε δυνάμεις της μοίρας. Οι κινήσεις τους ακολουθούν τη ροή με μια εσωτερική μουσικότητα, σαν να ενσαρκώνουν μια τελετή απουσίας. Λειτουργούν ως μια υβριδική και σωματικά απαιτητική ερμηνευτική παλέτα, ως χαρακτήρες, αφηγητές, σκηνικά αντικείμενα, οργανοπαίκτες ή και μουσικά όργανα και ενίοτε ως αφηρημένες έννοιες της υπόθεσης. Ένα οργανωμένο και οργανικό σύνολο.
Η μουσική του Νεκτάριου Ροσθένους δεν είναι συνοδευτική. Λειτουργεί ταυτόχρονα ως αφήγηση, τοπίο και τέμπο. Πέρα από συναισθηματική επίρρωση των διαδραματισθέντων, είναι πρωταρχικό αφηγηματικό υλικό. Εκτελείται ζωντανά επί σκηνής από τους ηθοποιούς και μετατρέπεται σε επιτελεστικό συμβάν που διαμορφώνει ατμόσφαιρα και ύφος. Δεν αποτελεί εξωτερικό, συνοδευτικό στοιχείο, αλλά αναδύεται μέσα από τα ίδια τα σώματα που αφηγούνται και μετατρέπεται σε φορέα συναισθημάτων, αλλά και χρονισμού, ρυθμίζοντας τη δράση, υπογραμμίζοντας τις μετατοπίσεις του νοήματος και σκυροδετώντας το ψυχικό τοπίο των χαρακτήρων.
Το εικαστικό περιβάλλον που σχεδίασε η Κωνσταντίνα Ανδρέου με την προοπτική να είναι ευέλικτο, όπως τοποθετείται στον συγκεκριμένο χώρο, αποτελεί μια μια σκηνική παλέτα που ακολουθεί τον νομαδισμό της αφήγησης. Συλλαμβάνει ένα τοπίο που πάλλεται από στατικότητα και αποκτά ποιητικό βάθος. Δεν είναι σκηνικό· είναι χαρακτήρας, είναι επιπλέον φωνή.
Οι φωτισμοί του Σταύρου Τάρταρη σμιλεύουν μια ψυχική ατμόσφαιρα και τονίζουν τις συνθήκες αυτής της μεταιχμιακής πραγματικότητας. Τα σώματα δεν κινούνται απλώς στον χώρο, αλλά παράγουν χώρο και η κινησιολογία της παράστασης, με τη συμβολή του Παναγιώτη Τοφή, βασίζεται σ’ ένα λεξιλόγιο που γεφυρώνει τον ρεαλισμό με τη μυθολογία.
Ελεύθερα, 13.7.2025
