Η Κύπρος διανύει μια κρίσιμη περίοδο στον νευραλγικό τομέα του ηλεκτρισμού, καθώς πολλά σημαντικά έργα παραγωγής και υποδομών βρίσκονται είτε στο στάδιο του σχεδιασμού, είτε στο στάδιο της υλοποίησης.
Παρά τις τεχνολογικές δυνατότητες και την πίεση της Ευρωπαϊκής Ένωσης για πράσινη μετάβαση, η ενεργειακή πολιτική της χώρας στον τομέα του ηλεκτρισμού παραμένει ανεπαρκής, ασυντόνιστη και αποσπασματική, με το κόστος των λανθασμένων αποφάσεων να μετακυλίεται στους καταναλωτές.
Έλλειψη στρατηγικού σχεδιασμού
Η απουσία στρατηγικού σχεδιασμού σε μακροπρόθεσμη βάση αποτυπώνεται ξεκάθαρα στις αστοχίες του κράτους ως προς:
- τη διασφάλιση ικανοποιητικής επάρκειας και ασφαλούς εφοδιασμού,
- τη λειτουργία νέων συμβατικών μονάδων παραγωγής,
- την έλευση φυσικού αερίου,
- την έγκαιρη υλοποίηση της ηλεκτρικής διασύνδεσης με την Κρήτη και
- τη συντονισμένη διείσδυση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ΑΠΕ) με αποθήκευση.
Η έλλειψη στρατηγικού σχεδιασμού για την ηλεκτροπαραγωγή οδηγεί σε αποσπασματικές και κατά περίπτωση αποφάσεις, οι οποίες καθοδηγούνται από την αγορά ή άλλες σκοπιμότητες και όχι από τεχνικοοικονομικά κριτήρια ή την ασφάλεια εφοδιασμού του ηλεκτρικού συστήματος.
Ενδεικτικό παράδειγμα της έλλειψης στρατηγικού σχεδιασμού είναι η πρόκληση ανεπάρκειας στον ηλεκτρισμό φέτος το καλοκαίρι του 2025. Σημειώνεται χαρακτηριστικά ότι, παρόλο που υπάρχει «διαθέσιμη» συμβατική μονάδα παραγωγής 160 MW στον ηλεκτροπαραγωγό σταθμό (ΗΣ) Βασιλικού, αυτή δεν μπορεί να λειτουργήσει επειδή έχει αδειοδοτηθεί αποκλειστικά για χρήση φυσικού αερίου, το οποίο ακόμα δεν έχει φτάσει στην Κύπρο.
Στη συνέχεια θα επιχειρήσουμε να αναλύσουμε τη διαχείριση των κρίσιμων θεμάτων στον τομέα του ηλεκτρισμού, όπου αποδεικνύεται έμπρακτα η έλλειψη στρατηγικού σχεδιασμού.
Ανεπάρκεια παραγωγής στον ηλεκτρισμό
Η αποτυχία στην ένταξη νέων συμβατικών μονάδων παραγωγής αυξάνει σημαντικά τον κίνδυνο ανεπάρκειας στον ηλεκτρισμό για τα επόμενα χρόνια, ιδιαίτερα ενόψει:
- της αυξανόμενης ζήτησης ηλεκτρισμού,
- των ακραίων καιρικών φαινομένων -όπως οι παρατεταμένοι καύσωνες και υπερβολικά κρύοι χειμώνες- και
- των τεχνικών περιορισμών/βλαβών των παλαιών συμβατικών μονάδων της ΑΗΚ, ως αποτέλεσμα της καταπόνησης που υφίστανται σε σχέση με την ανεξέλεγκτη διείσδυση ΑΠΕ.
Φέτος το καλοκαίρι του 2025, η Κύπρος βίωσε και βιώνει κρίσιμες αλλά ταυτόχρονα απαράδεκτες στιγμές στον ηλεκτρισμό. Το σύστημαλειτουργεί σχεδόν καθημερινά οριακά -χωρίς επάρκεια στην παραγωγήηλεκτρισμού- με αποτέλεσμα να προκαλούνται ακόμα και περικοπές ηλεκτρικής ενέργειας για τους καταναλωτές.
Υποβάθμιση του ρόλου του ΗΣ της Δεκέλειας
Πέραν της τραγικής ανεπάρκειας στον ηλεκτρισμό, ιδιαίτερη ανησυχία προκαλεί και η σχεδιαζόμενη μετατροπή του ΗΣ Δεκέλειας από στρατηγικό πυλώνα ασφαλούς εφοδιασμού σε σταθμό εφεδρείας.
Μέχρι το 2029 αναμένεται η απόσυρση 360 MW ατμοστρόβιλων και η αντικατάστασή τους μόνο με 80 MW αεριοστρόβιλων και 160 MWh αποθήκευσης-κάτι που συνιστά σοβαρή υποβάθμιση και ακύρωση του ΗΣ Δεκέλειας ως δεύτερου κεντρικού σημείου τροφοδοσίας του ηλεκτρικού συστήματος με συμβατική παραγωγή.
Γεωγραφική υπερσυγκέντρωση
Η υπερσυγκέντρωση σχεδόν ολόκληρης της συμβατικής παραγωγής στο Βασιλικό αποτελεί την αχίλλειο πτέρνα του ηλεκτρικού συστήματος της Κύπρου. Το ηλεκτρικό σύστημα παραμένει ιδιαίτερα ευάλωτο, ακόμα και για γενικευμένο μπλακάουτ, σε τυχόν:
- σοβαρές βλάβες,
- μεγάλες φυσικές καταστροφές και
- εχθρικές ενέργειες.
Η έκρηξη στο Μαρί το 2011 αποτέλεσε οδυνηρό παράδειγμα. Παρά τα διδάγματα εκείνης της περιόδου, οι σημερινοί σχεδιασμοί αγνοούν την ανάγκη γεωγραφικής κατανομής στον ηλεκτρισμό. Η σχεδιαζόμενη υποβάθμιση του ΗΣ Δεκέλειας και η μετατροπή του σε σταθμό εφεδρείας κατοχυρώνει την επικίνδυνητροφοδοσία του συστήματος σχεδόν αποκλειστικά από την περιοχή του Βασιλικού.
Ένα διαχρονικό φιάσκο
Η σημαντικότερη και πιο δαπανηρή αποτυχία αφορά την πολυετή καθυστέρηση στην έλευση φυσικού αερίου, παρά τις επανειλημμένες εξαγγελίες και δεσμεύσεις διαδοχικών κυβερνήσεων.
Η καθυστέρηση αυτή δεν είναι μόνο πολιτική ή διοικητική και έχει ήδη κοστίσει ήδη εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ στους καταναλωτές, λόγω χρήσης ρυπογόνων και ακριβών καυσίμων.
Σημειώνεται σχετικά ότι δύο νέες μονάδες συμβατικής παραγωγής -της ΑΗΚ (160 MW) και της PEC (260 MW)- παραμένουν ανενεργές, καθώς έχουν αδειοδοτηθεί αποκλειστικά για λειτουργία με φυσικό αέριο. Οι τελευταίες εξελίξεις μεταθέτουν την έλευση φυσικού αερίου ακόμα πιο αργά, με ορίζοντα το 2028.
Ηλεκτρική διασύνδεση Κύπρου – Κρήτης
Το έργο της διασύνδεσης Great Sea Interconnector (GSI), που στοχεύει στη σύνδεση της Κύπρου με την Κρήτη και το ευρωπαϊκό ηλεκτρικό δίκτυο, είναι μεν φιλόδοξο, αλλά συνοδεύεται από σημαντικές αβεβαιότητες και σοβαρό ρίσκο:
- Γεωπολιτικές εντάσεις λόγω διέλευσης από θαλάσσιες περιοχές με τουρκικές διεκδικήσεις,
- τεχνικές δυσκολίες υλοποίησης και
- πιθανό πρόβλημα βιωσιμότητας
Εάν η Κύπρος επενδύσει υπερβολικά στους σχεδιασμούς της για τη διασύνδεση, χωρίς να ενισχύσει την εγχώρια παραγωγή και εφεδρεία, μια πιθανή καθυστέρηση ή αποτυχία του έργου θα μπορούσε να οδηγήσει σε σοβαρή ενεργειακή κρίση.
Ανεξέλεγκτη ανάπτυξη ΑΠΕ χωρίς αποθήκευση
Παρά την ταχύτατη ανάπτυξη ΑΠΕ, αυτή γίνεται ανεξέλεγκτα, χωρίς συνοδευτική ανάπτυξη υποδομών αποθήκευσης, με αποτέλεσμα ήδη να παρατηρούνται συχνές και εκτεταμένες περικοπές παραγωγής ΑΠΕ, καθώς και οριακή και επικίνδυνη λειτουργία του ηλεκτρικού συστήματος.
Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι για το 2025, ο Διαχειριστής Συστήματος Μεταφοράς Κύπρου έχει προβλέψει περικοπές παραγωγής ΑΠΕ της τάξης του 22%.
Αλλαγή πλεύσης στον ηλεκτρισμό
Η Κύπρος δεν μπορεί να συνεχίσει χωρίς ένα συνεκτικό, θεσμικά κατοχυρωμένο και μακροπρόθεσμο στρατηγικό σχεδιασμό για την ηλεκτροπαραγωγή. Συνεπώς, για σκοπούς εξόδου από το τέλμα που βρίσκεται ο τομέας του ηλεκτρισμού στην Κύπρο, χρειάζεται αλλαγή πλεύσης με την :
1. Ίδρυση ανεξάρτητου φορέα για το στρατηγικό σχεδιασμό, που θα αξιολογεί, θα προγραμματίζει και θα συντονίζει σε μακροπρόθεσμη βάση τα έργα παραγωγής με τεχνικά, οικονομικά, περιβαλλοντικά και γεωπολιτικά κριτήρια.
2. Ισορροπημένη γεωγραφική κατανομή της συμβατικής παραγωγής, ώστε να διασφαλίζεται ασφαλής εφοδιασμός του ηλεκτρικού συστήματος. Συγκεκριμένα, πρέπει να ληφθεί άμεσα απόφαση για τη διατήρηση δύο βασικών πυλώνων στρατηγικής ασφάλειας για την τροφοδοσία του ηλεκτρισμού (ΗΣ Βασιλικού και ΗΣ Δεκέλειας) και ακύρωση της σχεδόν αποκλειστικής τροφοδοσίας από την περιοχή του Βασιλικού.
3. Διασφάλιση ικανοποιητικής επάρκειας στον ηλεκτρισμό.
Συμπεράσματα
Η Κύπρος βρίσκεται μπροστά σε ένα ενεργειακό αδιέξοδο. Αν δεν ληφθούν άμεσα αποφάσεις με τεκμηριωμένο στρατηγικό σχεδιασμό, η χώρα κινδυνεύει να μείνει πίσω όχι μόνο στην ενεργειακή μετάβαση, αλλά και στην πιο βασική της υποχρέωση: την παροχή αξιόπιστου, οικονομικά βιώσιμου και ασφαλούς ηλεκτρισμού στους καταναλωτές.
* Ηλεκτρολόγος μηχανικός, με πολυετή πείρα στη λειτουργία του Ηλεκτρικού Συστήματος
