Βρισκόμαστε στα μέσα του καλοκαιριού και ήδη οι περισσότερες περιοχές της Ευρώπης έχουν βιώσει περισσότερα από τρία κύματα καύσωνα. Η άνοδος της θερμοκρασίας δημιουργεί αφόρητες συνθήκες διαβίωσης και για τις βόρειες χώρες που δεν είναι συνηθισμένες στην έντονη ζέστη, αλλά και για τις νότιες που «λιώνουν» καθώς ο υδράργυρος ανεβαίνει. Παρόμοιο το σκηνικό και σε άλλα μέρη του πλανήτη. Οι ΗΠΑ έζησαν ένα σπάνιο καύσωνα τον περασμένο Ιούνιο, η Κίνα τον Μάιο είδε να καταγράφονται θερμοκρασίες άνω των 41 βαθμών Κελσίου, ενώ στην Ινδία ο πρόωρος, παρατεταμένος καύσωνας δοκίμασε τα όρια της ανθρώπινης αντοχής.
Η κατάσταση δεν πρόκειται να βελτιωθεί, ανέφερε στην συνέντευξή του στον Φιλελεύθερο, ο Ανδρέας Ματζαράκης, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Freiburg της Γερμανίας με αντικείμενο την αστική κλιματολογία, βιομετεωρολογία και τουριστική κλιματολογία. Όπως είπε, όλες οι μέθοδοι που χρησιμοποιούνται για την καταμέτρησή των καυσώνων δείχνει μια αυξητική τάση και στη συχνότητα και στη διάρκειά τους. «Η λύση δεν είναι γεμίζουμε τους τόπους κλιματιστικά. Τα ακραία καιρικά φαινόμενα, δοκιμάζουν τις αντοχές του συστήματος, για παράδειγμα την παροχή ηλεκτρικού ρεύματος και τις επικοινωνίες. Οι παράπλευρες απώλειες είναι, πλέον, πολύ μεγαλύτερες και αυτό είναι που με φοβίζει εμένα περισσότερο είναι οι συνέπειες σε άλλα συστήματα, σε άλλα οικοσυστήματα, σε τεχνικές υποδομές», επεσήμανε τονίζοντας πως μετά το 2050 στη Μεσόγειο είναι πιθανόν να βλέπουμε καύσωνες που θα φτάνουν και τις 50 μέρες. Με λίγα λόγια θα ζούμε τα καλοκαίρια σε συνθήκες καύσωνα.
Αυτό σημαίνει πρακτικά, πως πρέπει να μάθουμε να ζούμε με τις ακραίες θερμοκρασίες, αφού ακόμη και να ληφθούν μέτρα για την κλιματική αλλαγή, θα χρειαστούν αρκετές δεκαετίες για να φανούν τα πρώτα αποτελέσματά τους. Δράσεις προωθούνται όπως είπε, αλλά σημαντικό είναι να έχουμε υπόψη μας πως συνεπάγονται και μεγάλο οικονομικό κόστος. «Ίσως μια καλή λύση θα ήταν να στραφούμε στο παρελθόν και να δούμε πως έκτιζαν τα σπίτια τους οι γιαγιάδες και οι παππούδες μας, για να είναι πιο ζεστά το χειμώνα και πιο δροσερά, αερικά το καλοκαίρι», ανέφερε, δίνοντας ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα για το πως πολλές φορές οι απαντήσεις που ζητούμε είναι μπροστά στα μάτια μας. Ταυτόχρονα, ο Ανδρέας Μαζαράκης στάθηκε και στο πόσο απαραίτητες αλλά και συνάμα δύσκολες είναι οι προειδοποιήσεις για τα ακραία καιρικά φαινόμενα και ειδικά για τους καύσωνες. «Για να εκδοθεί μια προειδοποίηση πρέπει να υπάρχουν ορισμένα κριτήρια. Όταν αυτά υπάρχουν η έκδοσή της είναι αναπόφευκτη, έστω και αν αυτό γίνεται συχνά. Και, καλό είναι να σκεφτόμαστε και τις συνέπειες αν δεν έχουμε τις προειδοποιήσεις», κατέληξε.
– Καταγράφονται όντως πιο συχνά κύματα καύσωνα; Και αν ναι πόσο πιο συχνά και έντονα τα τελευταία χρόνια;
– Σύμφωνα με τις μετρήσεις που γίνονται και εδώ και πολλά χρόνια – να σημειώσω πως έχουμε δεδομένα από το 1850 όταν άρχισαν να αναπτύσσονται οι μετεωρολογικές υπηρεσίες- βλέπουμε πως υπάρχει μια αύξηση στους καύσωνες, στην ένταση και τη διάρκειά τους όπως και στη συχνότητά τους. Όλες οι μέθοδοι που χρησιμοποιούνται για την καταμέτρησή τους δείχνει μια αυξητική τάση. Και κάτι εξίσου σημαντικό είναι πως όλοι μας πλέον έχουμε την εμπειρία από καύσωνες. Στη κεντρική Ευρώπη, που ζω για παράδειγμα, καταγράφονταν ένας με τρεις καύσωνες το χρόνο, ενώ τώρα προβλέπεται πως θα αυξηθούν στους τρεις με πέντε, ίσως και περισσότερους. Όσον αφορά τη διάρκεια από τις τρεις με πέντε μέρες θα φτάνει έξι με εφτά. Αυτό που προξενεί ανησυχία είναι πως, ενδεχομένως να δούμε τους καύσωνες να ξεκινούν πιο νωρίς, από τον Απρίλη, αλλά και μόλις τελειώνει ο ένας να ξεκινά ο άλλος με αποτέλεσμα να φτάνει η διάρκειά τους και τις 20 και πλέον μέρες. Και φέτος και πέρσι η Ινδία βίωσε 40 μέρες παρατεταμένης ζέστης. Αυτό είναι το επικίνδυνο γιατί μετά από τρεις μέρες συνεχόμενων μεγάλων θερμοκρασιών βλέπουμε να υπάρχει και αύξηση στην θνησιμότητα.
–Υπάρχουν συγκεκριμένα δεδομένα για την περιοχή της Μεσογείου;
-Η Μεσόγειος δεν έχει μείνει ανεπηρέαστη και αυτό το δείχνουν ξεκάθαρα τα στοιχεία. Σύμφωνα με το Copernicus, το ευρωπαϊκό σύστημα παρακολούθησης για το κλίμα, κατά μέσο όρο καταγράφονται ένα με δύο καύσωνες περισσότεροι το χρόνο. Μέχρι το τέλος του αιώνα, αναμένουμε πως θα αυξηθεί και η έντασή τους και θα έχουν και μεγαλύτερη διάρκεια. Μετά το 2050 στη Μεσόγειο είναι πιθανόν να βλέπουμε καύσωνες που θα φτάνουν και τις 50 μέρες, με λίγα λόγια θα ζούμε τα καλοκαίρια σε συνθήκες καύσωνα.
-Πως ορίζεται στ’ αλήθεια ένας καύσωνας;
-Για να ορίσουμε τον καύσωνα χρησιμοποιούμε τη θερμοκρασία του αέρα. Για μένα, όμως, ως μετεωρολόγος αυτό δεν αρκεί. Πρέπει να προσθέτουμε και άλλους παράγοντες όπως η υγρασία, ατμοσφαιρική πίεση, ο κόκκος της γύρης, η ακτινοβολία κτλ. Είναι, δηλαδή, ένα κοκτέιλ με πολλούς παράγοντες. Επίσης, δεν είναι μόνο η κατάσταση στη διάρκεια της ημέρας, αλλά και το τι γίνεται τη νύχτα. Είναι ανθρώπινο, αν λόγω καύσωνα τις νύχτες δεν μπορούμε να κοιμηθούμε την επόμενη μέρα ξυπνούμε με ένα υπόβαθρο που μεγαλώνει, καθώς παρατείνεται ο κακός ύπνος και οι υψηλές θερμοκρασίες. Και οι συνέπειες είναι να αυξάνονται οι εισαγωγές στα νοσοκομεία και να επιβαρύνεται η δημόσια υγεία. Οι καύσωνες, σε αντίθεση, με άλλα καιρικά φαινόμενα, πιάνουν πολύ μεγάλες περιοχές καλύπτουν όλη τη Μεσόγειο, όλη τη Δυτική Ευρώπη δεν πλήττουν όπως οι βροχές, πολύ μικρότερο γεωγραφικό εύρος, ένα κομμάτι της Λευκωσίας, για παράδειγμα.
–Πόσο χειρότερα θα γίνουν τα πράγματα στο μέλλον, λαμβάνοντας υπόψη πως λίγα μέτρα έχουν παρθεί για να αντιμετωπιστεί η κλιματική αλλαγή;
– Οι καύσωνες που γνωρίζαμε περασμένες δεκαετίες όπως για παράδειγμα στην Ελλάδα το 1987 με τους 4,000 θανάτους, θα μπορούσαμε να πούμε πως ήταν ένα συνηθισμένο καιρικό φαινόμενο με λίγη κλιματική αλλαγή. Τώρα, οι καύσωνες που έχουμε είναι ένα μείγμα από κανονικές μετεωρολογικές συνθήκες και κλιματική αλλαγή. Σε ποιο ποσοστό ευθύνεται η κλιματική αλλαγή δεν έχει τόση σημασία, ενδεχομένως να ξεπερνά το 30%. Ο μαγικός αριθμός για ένα καύσωνα δεν είναι η θερμοκρασία του αέρα, αλλά η θερμοκρασία του ανθρώπου, δηλαδή κοντά στους 37 βαθμούς. Όσο πιο κοντά βρισκόμαστε και όσο ξεπερνούμε αυτό το σημείο, τόσο πιο επικίνδυνη γίνεται η κατάσταση. Και η λύση δεν είναι γεμίζουμε τους τόπους κλιματιστικά, που στην ουσία αυτό κάνουμε. Τα ακραία καιρικά φαινόμενα, δοκιμάζουν τις αντοχές του συστήματος, για παράδειγμα την παροχή ηλεκτρικού ρεύματος ή τις επικοινωνίες. Οι παράπλευρες απώλειες είναι, πλέον, πολύ μεγαλύτερες και αυτό είναι που με φοβίζει εμένα περισσότερο, οι συνέπειες δηλαδή σε άλλα συστήματα, σε άλλα οικοσυστήματα, σε τεχνικές υποδομές.
–Έχετε στοιχεία πόσοι άνθρωποι πεθαίνουν κάθε χρόνο εξαιτίας της ζέστης και πόσο οι αριθμοί αυτοί αυξάνονται όταν υπάρχουν κύματα ακραίου καύσωνα;
– Αυτά τα δεδομένα δεν είναι εύκολο να εξαχθούν, γιατί για παράδειγμα αιτία θανάτου θα θεωρηθεί το καρδιακό και όχι ο καύσωνας, αν και είναι εκείνος που το προκάλεσε. Αν πρέπει να αναφέρω κάποιους αριθμούς για το 2024 υπολογίζεται ότι είχαμε επιπρόσθετους 30,000 θανάτους λόγω της ζέστης.
-Ποιες περιοχές και γιατί παρουσιάζουν μεγαλύτερη ευαλωτότητα απέναντι στους καύσωνες;
– Αυτή τη στιγμή το 50% του παγκόσμιου πληθυσμού είναι εκτεθειμένο σε καύσωνες ακόμη και σε βόρειες περιοχές. Διάβαζα, κάπου πρόσφατα και μου έκανε εντύπωση, είναι πως όταν η θερμοκρασία είναι πάνω από 20 βαθμούς Κελσίου, κάθε αύξηση κατά ένα βαθμό σημαίνει μείωση της αποδοτικότητας κατά 2% με 3%. Έλεγα, λοιπόν, πως όπου υπάρχει μεγάλη συγκέντρωση πληθυσμού εκεί είναι η μεγαλύτερη ευαλώτητα, κάτι που σημαίνει σχεδόν ολόκληρο το βόρειο ημισφαίριο. Το θετικό είναι ότι πλέον διαθέτουμε πολύ καλά συστήματα προειδοποίησης για τους καύσωνες.
–Οι υποδομές στη βόρεια Ευρώπη παραδοσιακά κατασκευάζονται για να έχουν αντοχή στο κρύο, ενώ στην νότια Ευρώπη για τη ζέστη. Βλέπουμε όμως τις βόρειες περιοχές να πλήττονται από κύματα καύσωνα και τις νότιες να βιώνουν ακραίες χαμηλές θερμοκρασίες. Είναι εφικτός ένας επανασχεδιασμός των κτηρίων και των αστικών υποδομών με βάση τις νέες συνθήκες που επιβάλλει η κλιματική αλλαγή; Και αν ναι, πώς θα μπορούσε αυτό να εφαρμοστεί στην πράξη;
– Εδώ και είκοσι χρόνια έχουν αρχίσει να εκπονούνται σχέδια δράσεων για την αφόρητη ζέστη και την ανθρώπινη υγεία. Αυτό συμπεριλαμβάνει μετεωρολογικά συστήματα προειδοποίησης, σχέδια για τις ευάλωτες ομάδες πληθυσμού και εκπαίδευση του ιατρού τομέα, ενώ ένα μεγάλο κομμάτι είναι οι υποδομές στις πόλεις. Πρόκειται για βραχυπρόθεσμες, μεσοπρόθεσμες και μακροπρόθεσμες δράσεις. Στις τελευταίες συμπεριλαμβάνεται προσαρμόζεται η προσαρμογή, κάτι που όμως εφιστά προσοχή. Και βέβαια να μην ξεχνούμε πως αυτές οι λύσεις συνεπάγονται και μεγάλο οικονομικό κόστος. Ίσως μια καλή λύση θα ήταν να στραφούμε στο παρελθόν και να δούμε πως έκτιζαν τα σπίτια τους οι γιαγιάδες και οι παππούδες μας, για να είναι πιο ζεστά το χειμώνα και πιο δροσερά, αερικά το καλοκαίρι. Εμείς, απλά χρησιμοποιούμε τα κλιματιστικά, που και μεγαλύτερη ενέργεια απαιτείται αλλά και που τη θερμότητα που παράγουν την διώχνουμε έξω από τα κτήρια με αποτέλεσμα να δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος θερμοκρασίας. Η πρότασή μου είναι να βρούμε δράσεις που είναι εδώ και που για την υλοποίησή τους δεν χρειάζεται να πληρώσουμε πολλά.
Πρέπει να προσαρμοστούμε και να αλλάξουμε συμπεριφορές
–Ποιες είναι οι επιπτώσεις των κυμάτων καύσωνα στην οικονομία; Υπάρχουν συγκεκριμένα στοιχεία ή εκτιμήσεις για το οικονομικό τους αποτύπωμα;
– Ο αντίκτυπος είναι πολύ μεγάλος. Έχω ήδη αναφέρει πως μειώνεται η αποδοτικότητα με κάθε βαθμό που αυξάνεται η θερμοκρασία. Οι συνέπειες είναι αλυσιδωτές. Υπάρχει μεγάλη επιβάρυνση στο ενεργειακό σύστημα, στον τουρισμό. Και αυτό που με προβληματίζει είναι ότι κάθε φορά που μιλούμε για καύσωνες και τουρισμό αναφερόμαστε συνήθως στους τουρίστες και αφήνουμε εκτός όλους εκείνους τους εργαζόμενους στην τουριστική βιομηχανία. Κόστος υπάρχει όταν κλείνουν τα εργοτάξια, όταν επιχειρήσεις αναγκάζονται να σταματήσουν τις εργασίες τους. Η Γερμανία εφαρμόζει το σύστημα 26, 30, 35. Δηλαδή, στους 26 βαθμούς Κελσίου πρέπει να αρχίσουν οι εργαζόμενοι να προστατεύονται, στους 30 βαθμούς οι εργοδότες πρέπει να λαμβάνουν μέτρα και στους 35 βαθμούς δικαιούσαι να σταματάς την εργασία σου. Ίσως κάτι ανάλογο να πρέπει να γίνεται και σε άλλες χώρες, αν και δεν μπορώ να φανταστώ να λαμβάνονται παρόμοια μέτρα σε τομείς όπως ο τουρισμός.
–Όλο και πιο συχνά ακούμε ότι πρέπει να μάθουμε να ζούμε με τους καύσωνες. Τι ακριβώς, όμως σημαίνει αυτό;
– Το να ζούμε με τον καύσωνα σημαίνει ότι πάνω από όλα πρέπει να προσαρμοστούμε και να κατά δεύτερο λόγο να επιδιώξουμε να αντιμετωπίσουμε, στο βαθμό που μπορούμε τις αιτίες που τους προκαλούν. Είμαι επιφυλακτικός όταν ακούω ειδικούς να λένε ότι πρέπει να γίνει αυτό ή να πάρουμε το τάδε μέτρο, γιατί όλα αυτά θα έχουν αποτελέσματα σε 50 με 60 χρόνια. Και στο μεταξύ τι γίνεται; Πρέπει να προσαρμοστούμε και να αλλάξουμε τη συμπεριφορά μας. Και σε αυτό σημαντικό ρόλο παίζει η εκπαίδευση στην οποία από νωρίς πρέπει να συμπεριλάβουμε όλες τις πληροφορίες και όλες τις δράσεις που λαμβάνουμε.
–Τελευταία έχουν μπει στη ζωή μας νέοι όροι. Το είναι το θερμικό κύμα, ο θερμικός θόλος και ποιες οι διαφορές τους από τους «παραδοσιακούς» καύσωνες;
-Για να απαντήσω σε αυτό θα πω, πως η γλώσσα εξελίσσεται και δεν μένει η ίδια. Επίσης, πολλές φορές στα ελληνικά προσαρμόζουμε επιστημονικούς όρους από τα αγγλικά. Στα ελληνικά το heatwave είναι το θερμικό κύμα και με αυτό τον όρο αναφερόμαστε στους καύσωνες. Ο θερμικός θόλος είναι όταν έχουμε ένα υποτροπικό κυκλώνα, (high level pressure) που είναι σταθερό και που για πολλές μέρες καταγράφονται υψηλές θερμοκρασίες. Υπάρχει μια τάση να δίνουμε ονομασίες στους καύσωνες όπως και στους κυκλώνες και σκέφτομαι ότι όλα αυτά τα χρήματα που ξοδεύονται για να δίνουμε ονόματα σε καιρικά φαινόμενα ίσως να ήταν καλύτερα να τα χρησιμοποιούσαμε για δράσεις για την αντιμετώπισή τους.
–Ποια μέτρα πρέπει να λάβει η πολιτεία για την αντιμετώπιση των θερμικών κυμάτων; Και πως οι πολίτες να προστατευθούν σε προσωπικό επίπεδο;
– Πάνω από όλα χρειάζεται μια συνεργασία της πολιτείας με τους θεσμούς, με τους φορείς και με όλους τους τομείς της οικονομίας, ξεκινώντας από τη γεωργία, τον τουρισμό, την υγεία, την κοινωνική και πολιτική προστασία. Ταυτόχρονα, είναι σημαντικό να ξέρει τι πρέπει να κάνει ο καθένας μας όταν υπάρχει καύσωνας. Να γνωρίζει αν υπάρχει προειδοποίηση και να αντιδρά ανάλογα, για παράδειγμα να μειώνει τις δραστηριότητες του και να προσέχει τι τροφές καταναλώνει, να αποφεύγει τον ήλιο. Και πάνω από όλα να βοηθούμε τους συμπολίτες μας. Αν για παράδειγμα, στη γειτονιά μας υπάρχει μια πολυκατοικία χωρίς ανελκυστήρα ας δούμε πως μπορούμε να βοηθήσουμε τους ηλικιωμένους που χρειάζεται να προμηθευτούν τρόφιμα ή τα τρόφιμά τους και δεν πρέπει να βγουν έξω. Σαφώς και οι πόλεις χρειάζονται περισσότερο πράσινο, θέλουμε περισσότερα σημεία με νερό, αλλά όλα αυτά δεν βοηθούν τα άτομα που δεν μπορούν ή δεν πρέπει να βγαίνουν έξω. Εξίσου σημαντική και η συνεργασία των τοπικών φορέων, με την κεντρική κυβέρνηση τόσο για την προειδοποίηση όσο και για την αντιμετώπιση.
Προειδοποιήσεις όταν χρειάζεται
–Συχνά, η μετεωρολογική υπηρεσία στην Κύπρο δέχεται πυρά για τις προβλέψεις της αλλά και τις συχνές προειδοποιήσεις που εκδίδει. Πόσο συχνά και πως πρέπει να γίνονται οι προειδοποιήσεις;
– Οι προειδοποιήσεις είναι καλό να εκδίδονται όταν το απαιτούν οι συνθήκες. Όταν είναι λιγότερες από ότι πρέπει, είναι επικίνδυνο αν συμβεί κάτι. Αν είναι πολλές και συμβεί κάτι δεν γκρινιάζει κανένας. Αν, όμως, υπάρχουν και δεν συμβεί κάτι, τότε ακούγονται φωνές. Για τους καύσωνες χρειάζεται μεγάλη προσοχή γιατί όπως είπα καλύπτουν πολύ μεγάλη γεωγραφική έκταση. Και ίσως στις προειδοποιήσεις να πρέπει να συμπεριλαμβάνουμε όχι μόνο την ένταση και τη διάρκεια αλλά και του ποσοστού του πληθυσμού που ενδεχομένως να πληγεί. Αλλά και αυτό είναι παρακινδυνευμένο γιατί αν πω για παράδειγμα ότι θα πληγεί το 20%, αυτό θα δημιουργήσει πανικό. Όπως και να έχει, για να εκδοθεί μια προειδοποίηση πρέπει να υπάρχουν ορισμένα κριτήρια. Όταν αυτά υπάρχουν η έκδοσή της είναι αναπόφευκτη, έστω και αν αυτό γίνεται συχνά. Και όπως λέω στους φοιτητές μου, καλό είναι να σκεφτόμαστε και τις συνέπειες αν δεν έχουμε τις προειδοποιήσεις.
