Οι εκτεταμένες ισραηλινές επιθέσεις κατά στόχων στο εσωτερικό του Ιράν, τα αντίποινα της Τεχεράνης, οι εσωτερικές ρωγμές στο εσωστερικό της Ισλαμικής Δημοκρατίας και η στροφή της αμερικανικής πολιτικής υπό τον Ντόναλντ Τραμπ έρχονται να αναδιαμορφώσουν όλη τη Μέση Ανατολή.
Το ερώτημα που επανέρχεται είναι αν βρισκόμαστε στον προθάλαμο ενός γενικευμένου πολέμου ή στο κατώφλι μιας διαδικασίας ανατροπής καθεστώτος στην Τεχεράνη.
>>> Διαβάστε εδώ όλες τις εξελίξεις <<<
Το Ισραήλ δεν κρύβει πια ότι αυτός είναι ο στόχος του. Η έμφαση που δίνει ο Μπενιαμίν Νετανιάχου στα διαγγέλματά του περί μάχης κατά της ιρανικής ηγεσίας και όχι κατά του ιρανικού λαού, η επισήμανσή του προς τους Ιρανούς πολίτες πως «τώρα είναι η ευκαιρία σας», δηλώνουν ξεκάθαρα την επιδίωξη.
Αλλά και οι ΗΠΑ πιθανότατα θέλουν να σπρώξουν τα πράγματα σε αυτή την κατεύθυνση. Όσο ο Αλι Χαμενεϊ κάνει κουμάντο, δύσκολα θα υπάρξει διπλωματική λύση.
Στόχος η κατάρρευση του καθεστώτος εκ των έσω
Η επιχείρηση Rising Lion που ξεκίνησε με το σφυροκόπημα δεκάδων ιρανικών στρατιωτικών και πυρηνικών εγκαταστάσεων δεν είχε προηγούμενο. Το Ισραήλ επιδιώκει όχι μόνο την παρεμπόδιση της ιρανικής πυρηνικής εξέλιξης αλλά και την αποδυνάμωση της ηγεσίας των Φρουρών της Επανάστασης.
Η ισραηλινή εμβέλεια έδειξε ότι μπορεί να διεισδύει στην καρδιά του ιρανικού εδάφους.
Πολλοί αναλυτές εκτιμούν ότι η κλιμάκωση αυτή ίσως δεν περιορίζεται στην ανάσχεση του πυρηνικού προγράμματος, αλλά στοχεύει έμμεσα και στη δημιουργία συνθηκών αποσταθεροποίησης του καθεστώτος.
Όπως σημειώνει ο Τζόναθαν Πανίκοφ του Atlantic Council, αν οι ισραηλινές επιθέσεις επεκταθούν σε διοικητικά κέντρα και εσωτερικούς μηχανισμούς εξουσίας, τότε θα πρέπει να θεωρηθεί ότι το Ισραήλ επιδιώκει περισσότερο από έναν τακτικό στόχο: ένα στρατηγικό σοκ που μπορεί να προκαλέσει εσωτερική κατάρρευση.
Η τακτική των Αμερικανών
Ο Ντόναλντ Τραμπ, στη δεύτερη θητεία του, έχει επανενεργοποιήσει τη στρατηγική της «μέγιστης πίεσης». Οι διαπραγματεύσεις για το πυρηνικό πρόγραμμα δεν έχουν τελεσφορήσει, ενώ εξετάζεται ακόμη και η χρήση αμερικανικών στρατιωτικών μέσων για την καταστροφή υπόγειων πυρηνικών εγκαταστάσεων.
Η κυβέρνηση Τραμπ φαίνεται να θεωρεί την Τεχεράνη αποδυναμωμένη, τόσο εξαιτίας της οικονομικής κατάρρευσης όσο και λόγω του δημογραφικού ρήγματος που βαθαίνει. Νέες γενιές, κυρίως η Generation Z, απαιτούν την ανατροπή του θεοκρατικού καθεστώτος.
Πολλοί Αμερικανοί αξιωματούχοι δεν αποκλείουν το ενδεχόμενο, μια καλά συγχρονισμένη εξωτερική πίεση (π.χ. στρατιωτική επίθεση από το Ισραήλ) να προκαλέσει εσωτερική έκρηξη — ένα σενάριο «ελεγχόμενης κατάρρευσης».
Η ιρανική κοινωνία αλλάζει
Οι ταραχές που ξέσπασαν μετά τη δολοφονία της Μάχσα Αμινί το 2022 άνοιξαν ένα νέο κεφάλαιο στην εσωτερική ιστορία του Ιράν. Οι γυναίκες, οι νέοι, οι εργαζόμενοι — ευρύτερα στρώματα της κοινωνίας — εκφράζουν πλέον μια γενικευμένη αποστροφή προς το καθεστώς, όχι μόνο για την καταστολή και την ανισότητα, αλλά για την ίδια τη θεοκρατική του ταυτότητα.
Η Generation Z — παιδιά της δεκαετίας του 2000 — αμφισβητεί ευθέως κάθε έννοια θρησκευτικής εξουσίας, απαιτεί ατομικές ελευθερίες, πρόσβαση στο διαδίκτυο χωρίς περιορισμούς και πολιτική συμμετοχή.
Η αλλαγή των κοινωνικών στάσεων είναι βαθιά: οι νέοι δεν βλέπουν το Ισραήλ ως εχθρό, δεν θεωρούν την υποστήριξη προς Χεζμπολάχ και Χούθι ως προτεραιότητα, και δεν ταυτίζονται με την αντιδυτική ρητορική του καθεστώτος. Αντίθετα, η πλειονότητα των πολιτών φαίνεται να αναζητά μια προσέγγιση με τη Δύση και να θεωρεί ότι η οικονομική ανάπτυξη περνά μέσα από άνοιγμα και εξομάλυνση.
Οι διαδηλώσεις, τα τραγούδια-σύμβολα όπως το Baray και η κατάρρευση της συμμετοχής στις εκλογές (μόλις 40% το 2024) δείχνουν μια κοινωνία που αποσύρει τη συναίνεσή της.
Όλο και περισσότεροι Ιρανοί — ακόμα και προερχόμενοι από τον σκληρό πυρήνα του καθεστώτος — αναρωτιούνται ανοιχτά τι θα γίνει όταν πεθάνει ο 85χρονος Αγιατολάχ Χαμενεΐ. Η αναπόφευκτη διαδοχή απειλεί να ανοίξει ρήγματα όχι μόνο στη βάση αλλά και στην κορυφή του συστήματος εξουσίας.
Τι θα ακολουθήσει όμως;
Το ενδεχόμενο ανατροπής του καθεστώτος υπόσχεται πολλά καλά, αλλά συνοδεύεται και από κινδύνους. Όπως προειδοποιούν αναλυτές, η κατάρρευση της θεοκρατίας δεν εγγυάται δημοκρατία.
Αν το θεοκρατικό καθεστώς ανατραπεί, το πιθανότερο σενάριο σε πρώτη φάση είναι η ανάληψη της εξουσίας από τους Φρουρούς της Επανάστασης – το πιο σκληροπυρηνικό και στρατιωτικοποιημένο κομμάτι του καθεστώτος. Ένα τέτοιο ενδεχόμενο θα μπορούσε να οδηγήσει σε ένα ακόμη πιο αυταρχικό καθεστώς, αποφασισμένο να ανακτήσει τον έλεγχο με τη βία, τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό.
Η Ουάσιγκτον διχάζεται. Από τη μία πλευρά, υπάρχουν στρατηγιστές που θεωρούν ότι μια στοχευμένη ώθηση — συνδυασμός στρατιωτικής πίεσης, οικονομικών κυρώσεων και ενίσχυσης της εσωτερικής αντιπολίτευσης — μπορεί να επιταχύνει την κατάρρευση.
Από την άλλη, υπάρχει έντονη ανησυχία ότι μια άτακτη μετάβαση θα μπορούσε να καταλήξει είτε σε αιματοκύλισμα είτε σε έναν «Φρουροκρατούμενο» κρατικό μηχανισμό, χωρίς καμία εγγύηση για εκδημοκρατισμό, και με υψηλό κίνδυνο γενικευμένου πολέμου στη Μέση Ανατολή.
Δεν είναι Ιράκ ούτε Λιβύη, αλλά…
Το Ιράν δεν είναι Ιράκ και δεν είναι Λιβύη. Η γεωπολιτική του θέση, η στρατιωτική του δύναμη και οι ιδεολογικές του δικτυώσεις σε όλη την περιοχή κάνουν κάθε εξωτερική επέμβαση πολλαπλάσιας πολυπλοκότητας και κινδύνου.
Επιπλέον, μια αποσταθεροποιημένη Τεχεράνη ενδέχεται να επιταχύνει το πυρηνικό της πρόγραμμα υπό το βάρος επιβίωσης.
Η Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν δεν ήταν ποτέ τόσο απομονωμένη, τόσο εξασθενημένη και τόσο αμφισβητούμενη στο εσωτερικό της. Οι ισραηλινές επιθέσεις, η οικονομική κατάρρευση και η λαϊκή οργή συγκλίνουν σε μια επικίνδυνη καμπή. Το καθεστώς ίσως σταθεί όρθιο για λίγο ακόμη.
Όμως, η ιστορία αλλάζει συχνά μέσα σε μια νύχτα. Και ίσως, τελικά, η ανατροπή να μην είναι μόνο επιδίωξη των αντιπάλων του ιρανικού καθεστώτος— αλλά το μόνο πιθανό αποτέλεσμα της ίδιας του της φθοράς.
naftemporiki.gr
