Με επιτυχία και με σημαντική κυπριακή εκπροσώπηση πραγματοποιήθηκε στο Ρέθυμνο, από τις 25 έως τις 28 Σεπτεμβρίου, η 12η Συνάντηση Ελλήνων Βυζαντινολόγων.
Η Συνάντηση φιλοξενήθηκε , στα Διδακτήρια της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Κρήτης. Η διοργάνωση του Συνεδρίου έγινε από το Πανεπιστήμιο Κρήτης- Τμήμα Φιλολογίας και Τμήμα Ιστορίας και Αρχαιολογίας και τελούσε υπό την αιγίδα της Ελληνικής Επιτροπής Βυζαντινών Σπουδών. Πρόεδρος της Οργανωτικής Επιτροπής ήταν η Μαρίνα Δετοράκη, αναπληρώτρια καθηγήτρια Βυζαντινής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης.
Στο Συνέδριο έγιναν πέραν των 156 ανακοινώσεων, οι οποίες κάλυψαν τις θεματικές Ιστορίας και Τέχνης, Αρχαιολογίας και Τέχνης, Φιλολογίας, Φιλοσοφίας και Μουσικολογίας. Την επομένη της λήξης του Συνεδρίου έγινε επίσκεψη και ξενάγηση στον αρχαιολογικό χώρο της Ελεύθερνας και ξενάγηση στο Μουσείο Ελεύθερνας. Στη συνέχεια οι σύνεδροι μετέβησαν στην Ι. Μ. Αρκαδίου όπου έγινε απολογισμός και λήξη των εργασιών του συνεδρίου και ακολούθησε εκδήλωση από το Μουσικό Σύνολο Παραδοσιακής και Λόγιας Μουσικής. Τέλος, προσφέρθηκε γεύμα στην Ιερά Μονή Αρκαδίου από τη Μητρόπολη Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου.
Στη ΙΒ΄ Συνάντηση Ελλήνων Βυζαντινολόγων έλαβαν μέρος από την Κύπρο ο αρχαιολόγος Στυλιανός Περδίκης, διευθυντής του Μουσείου Κύκκου και η ιστορικός- ερευνήτρια Νάσα Παταπίου, επιστημονική συνεργάτης του Κέντρου Μελετών Ι.Μ.Κύκκου.
Στοιχεία σχετικά με τις ανακοινώσεις τους παρουσιάζονται παρακάτω.
Στυλιανός Περδίκης: «Ο εικονογραφικός τύπος της Κυκκώτισσας παραπέμπει σε Παναγία του Πάθους;»
Ο εικονογραφικός τύπος της Παναγίας του Κύκκου είναι γνωστός. Δεξιοκρατούσα Θεοτόκος με λοξά τοποθετημένο χρυσοποίκιλτο πέπλο. Ο Χριστός έχει ημίγυμνα χέρια και πόδια σε ασύμμετρες κινήσεις που παραπέμπουν σε αίσθημα φόβου. Το πρόσωπο της Παναγίας εφάπτεται τρυφερά στο κεφάλι του Χριστού. Παλαιότερο σωζόμενο αρχέτυπο του θεωρείται η εικόνα του Σινά (12ος αι.) με πιθανή κωνσταντινοπολίτικη προέλευση. Εκατέρωθεν της Παναγίας προβάλουν οι αρχάγγελοι με καλυμμένα τα χέρια. Στον Άρακα (τέλη 12 ου αι.) σε άλλη Παναγία, έργο κωνσταντινοπολίτη καλλιτέχνη ο Χριστός προβάλει ημίγυμνο το ένα του πόδι, ενώ ολόσωμοι άγγελοι στις γωνίες προτάσσουν τα σύμβολα του πάθους. Επιμέρους στοιχεία αυτού του τύπου εντοπίζονται στην Κύπρο από τα τέλη του 12ου αι. (Παναγία Χρυσοπολίτισσα). Στα τέλη του 15ου – αρχές 16ου αι. ο συγκεκριμένος τύπος προσλαμβάνει την επωνυμία «Κυκκώτισσα», η οποία θα ταυτιστεί με αυτόν.
Θα γνωρίσει πανορθόδοξη διάδοση και θα τυποποιηθεί ως «Κυκκώτισσα» ή «Παναγία του Κύκκου». Κατά τον 17ο αι. θα προστεθεί η προσωνυμία «Ελεούσα του Κύκκου». Στα 1789 ο Κρητικός ζωγράφος Ιωάννης Κορνάρος σε ασημένιο κάλυμμα της δεσποτικής εικόνας της Κυκκώτισσας, στο καθολικό της Μονής Κύκκου τον ερμηνεύει ως Παναγία του Πάθους, με ένα ευρύ κύκλο σκηνών – συμβόλων.
Νάσα Παταπίου: «Μια απολεσθείσα εικόνα από την κατεχόμενη Κύπρο και ο δωρητής της (16ος αι.)».
Μια εικόνα με τον Άγιο Ιωάννη τον Πρόδρομο βρισκόταν στον παλαιό ναό του Αγίου Μάμαντος στο χωριό Βιτσάδα, της επαρχίας Αμμοχώστου, η οποία αργότερα μεταφέρθηκε σε νέο ομώνυμο ναό στο ίδιο χωριό. Από το 1974, μετά την τουρκική εισβολή, τα ίχνη της εικόνας χάθηκαν και αγνοείται έκτοτε η τύχη της.
Ο Ιωάννης ο Πρόδρομος, σύμφωνα με ασπρόμαυρη φωτογραφία στην οποία διασώθηκε η εικόνα, παρουσιάζεται όρθιος και κρατεί ανοικτό ειλητάριο. Στην κάτω δεξιά γωνία της εικόνας παριστάνεται γονυπετής ο δωρητής. Πάνω από τον ίδιο υπάρχει η εξής επιγραφή στην ελληνική: « Δέησις του δούλου του Θεού Μπερνάδι Κατλά».
Η διάσωση σε φωτογραφία της εν λόγω εικόνας μαζί με την επιγραφή που φέρει, αν και χάθηκε μέσα στη λαίλαπα της εισβολής του 1974, άνοιξε νέους ορίζοντες για αρχειακή έρευνα, τόσο για το ίδιο το χωριό, όσο και για τον δωρητή και την οικογένειά του. Στη συνέχεια, αρχειακό υλικό μας πρόσφερε στοιχεία ώστε να υποστηρίξουμε με βεβαιότητα ότι ο δωρητής Μπερνάρδι Κατλά δεν είναι κανείς άλλος παρά ο φεουδάρχης του χωριού Bernardin Catelan, του οποίου το όνομα αποδίδεται στην επιγραφή παρεφθαρμένα. Ας σημειωθεί ότι η οικογένεια Catelan ή San Giovanni, με απώτερη καταγωγή από την Καταλωνία, μαρτυρείται στην Κύπρο ήδη από τον 14ο αιώνα και ο ίδιος ο Bernardin Catelan απαντά σε ανέκδοτα βενετικά έγγραφα των αρχών του 16ου αι., που μαρτυρούν ότι έζησε και έδρασε την ίδια περίοδο. Το γεγονός αυτό μας παρέχει επιπρόσθετα τη δυνατότητα να χρονολογήσουμε την εικόνα του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου στις αρχές του 16ου αιώνα.
Πενήντα χρόνια μετά την τουρκική εισβολή και κατοχή, η απολεσθείσα από το κατεχόμενο χωριό Βιτσάδα εικόνα των αρχών του 16ου αιώνα εξακολουθεί, επίμονα, να διηγείται τη μακραίωνη ιστορία της.
