«Προγραμματίζουν» τους εγκεφάλους των παιδιών μας με σκοπό να εξοικειωθούν με τον τζόγο και σε μερικά χρόνια, ως κοινωνία ενδεχομένως θα έχουμε να αντιμετωπίσουμε σοβαρές παρενέργειες από απώλεια περιουσιών μέχρι και απώλεια ζωών. Είναι δυνατόν να συμβεί κάτι τέτοιο ή πρόκειται για υπερβολές; Την απάντηση θα δώσει μεν ο χρόνος αλλά μέχρι τότε ισχύει η ρήση «όποιος φυλάει τα ρούχα του έχει τα μισά» γι’ αυτό οι γονείς καλά κάνουν να ελέγξουν λίγο τα παιδιά τους ή έστω να συζητήσουν μαζί τους προτού χαθεί εντελώς ο έλεγχος.
Και όσοι σκεφτούν πως κάτι τέτοιο είναι αδύνατο επειδή το παιδί τους ούτε καζίνο επισκέπτεται, ούτε χαρτοπαικτικές λέσχες ούτε οτιδήποτε άλλο σχετικό, πρέπει να γνωρίζουν πως τα παιδιά δεν χρειάζεται να μπουν στην πιο πάνω διαδικασία για να εθιστούν στον τζόγο. Ένα κινητό τηλέφωνο είναι υπέρ αρκετό για να κάνει τη ζημιά. Και δεν μιλάμε καν για τζόγο αλλά για «αθώα» παιγνίδια είτε αυτά είναι ατομικά ή παίζονται από κοινού με φίλους. Η ιδέα είναι να μπει ο παίκτης, είτε παιδί είτε ενήλικας, στη διαδικασία του «πάρε δώσε» με την εικονική αγορά στολών των παικτών του, χρωμάτων διαφόρων αντικειμένων που είναι απαραίτητα για το παιγνίδι κοκ.
Βεβαίως, υπάρχουν και οι περιπτώσεις κατά τις οποίες κάποιος μπορεί να αγοράσει και διάφορα παρελκόμενα του παιγνιδιού πληρώνοντας «ζεστό» πραγματικό χρήμα και όχι εικονικό (όπως στα παιγνίδια) αλλά ακόμη και αν δεν συμβεί αυτό, το γεγονός από μόνο του του ότι ένα παιδί μπαίνει στη διαδικασία εικονικής αγοράς, ίσως αύριο (όταν ενηλικιωθεί) να αγοράσει και με πραγματικά χρήματα ή ακόμη και να αρχίσει να ποντάρει σε τυχερά παιγνίδια πλέον τα οποία, μέχρι τότε, θα του είναι οικεία και ίσως απαραίτητα.
Για το θέμα μιλήσαμε με τη διευθύντρια το Κέντρου Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων (ΚΕΝΘΕΑ) και συμβουλευτική ψυχολόγο κ. Έλενα Ζαρούνα, η οποία αναφέρει, πως «το τελευταίο διάστημα ορισμένα διαδικτυακά παιγνίδια, τα οποία παίζονται ομαδικά, κάνουν θραύση ανάμεσα στα παιδιά δημοτικού και γυμνασίου. Όπως αναφέρει, οι άλλοι παίκτες στο διαδικτυακό περιβάλλον μπορεί να είναι γνωστοί τους ή άλλοι τυχαίοι παίκτες που συναντούν στο διαδικτυακό περιβάλλον.
Όπως εξηγεί η κ. Ζαρούνα, στο πλαίσιο των παιχνιδιών αυτών τα παιδιά μπορούν να συλλέξουν εικονικά νομίσματα και να τα χρησιμοποιήσουν για να γυρίσουν ένα τυχερό τροχό που τους δίνει κάποιες πιθανότητες να κερδίσουν στολές και όπλα για τη διαδικτυακή τους περσόνα. Επίσης, εμφανίζονται διάφορα τυχερά κουτιά με απρόσμενα “δώρα”. Όσο περισσότερο παίζει ένας παίκτης, τόσα περισσότερα εικονικά νομίσματα κερδίζει. Σύμφωνα πάντα με την κ. Ζαρούνα, στην ουσία ο χρόνος του παιδιού μετατρέπεται σε χρήμα. Στην εικόνα προστίθενται οι διαφημίσεις τις οποίες μπορεί ένα παιδί να παρακολουθήσει για να κερδίσει την ευκαιρία να γυρίζει ξανά τον τυχερό τροχό.
Οι σύγχρονοι ήρωες των παιδιών
Όλη αυτή η διαδικασία αντιστοιχεί ευθέως με τον ορισμό του τζόγου, λέει η διευθύντρια του ΚΕΝΘΕΑ, η οποία συνεχίζει: «Την ίδια στιγμή τα παιχνίδια αυτά προβάλλονται από τους σύγχρονους ήρωες των παιδιών, τους νεαρούς ενήλικες επιρροής που συναντούν σε πλατφόρμες όπως το youtube. Τα πρόσωπα αυτά παίζουν στα βίντεο που αναρτούν τα παιχνίδια αυτά και παράλληλα μιλούν με άλλους, εξηγούν πως παίζεται το παιχνίδι και τι συμβαίνει ανά πάσα στιγμή. Σε σχέση με τον τυχερό τροχό είναι ξεκάθαρο ότι και οι ίδιοι παραπλανούνται από την “ψευδαίσθηση ελέγχου”. Την εσφαλμένη πεποίθηση ότι μπορούν να ασκήσουν έλεγχο στην έκβαση του αποτελέσματος, γι’ αυτό λοιπόν όταν μιλούν στα παιδιά λεν «έτυχα αυτή τη στολή και όχι μου έτυχε». Ενεργητική αντί παθητικής φωνής. Όλη η πιο πάνω διαδικασία θέτει τα πολύ μικρά μας παιδιά σε έναν τεράστιο κίνδυνο. Ο εγκέφαλός τους διαμορφώνεται με τρόπο που πολύ σύντομα θα είναι απόλυτα προετοιμασμένοι βιολογικά να εξαρτηθούν από συμπεριφορικές εξαρτήσεις αλλά και εξελικτικά ουσιοεξαρτήσεις».
Περαιτέρω εξηγεί, πως τα άτομα με παθολογική ενασχόληση με τα τυχερά παιχνίδια συχνά διακατέχονται από μια σειρά γνωστικών διαστρεβλώσεων, από τις οποίες οι πιο κοινές είναι οι ακόλουθες:
>> Η πλάνη του παίκτη (Gambler’s Fallacy): Η πεποίθηση ότι ένα μελλοντικό αποτέλεσμα σε ένα τυχαίο γεγονός μπορεί να προβλεφθεί με βάση προηγούμενα αποτελέσματα (π.χ., “επειδή έπεσε κόκκινο τόσες φορές στη ρουλέτα, τώρα είναι ώρα να έρθει το μαύρο”).
>> Ψευδαίσθηση ελέγχου (Illusion of Control): Η αίσθηση ότι το άτομο μπορεί να ασκήσει κάποιο έλεγχο ή επιρροή στην έκβαση ενός τυχερού παιχνιδιού, μέσω προσωπικών δεξιοτήτων, ρουτίνας ή δεισιδαιμονιών (π.χ., συγκεκριμένος τρόπος ρίψης ζαριών, “τυχερά” ρούχα).
>>Επιλεκτική μνήμη/Μεροληπτική ανάκληση (Selective Memory/Biased Recall): Η τάση να θυμούνται κανείς ευκολότερα τις νίκες και να υποτιμούν ή να ξεχνούν τις απώλειες, γεγονός που ενισχύει την ψευδή εντύπωση ότι κερδίζει συχνότερα από ό,τι χάνει.
>> Το φαινόμενο της “παραλίγο” νίκης (Near-miss Effect): Η ερμηνεία ενός αποτελέσματος που ήταν κοντά στη νίκη (π.χ., δύο από τα τρία ίδια σύμβολα σε κουλοχέρη) ως ένδειξη ότι το άτομο πλησιάζει σε μια πραγματική νίκη, αντί ως απλή ήττα.
>>Κυνήγι απωλειών (Chasing Losses): Η επιτακτική ανάγκη να συνεχίσει κανείς να παίζει για να ανακτήσει τα χρήματα που έχασε προηγουμένως, πιστεύοντας λανθασμένα ότι μπορεί να “διορθώσει” το παρελθόν αποτέλεσμα.
>>Μαγική σκέψη (Magical Thinking): Η πίστη σε προλήψεις ή τελετουργικά που θεωρείται ότι θα επηρεάσουν τις πιθανότητες νίκης, παρά την απουσία οποιασδήποτε λογικής σύνδεση.
Στρεβλώσεις στη σκέψη και συμπεριφορά
Όλα τα πιο πάνω μπορούν να αντιμετωπιστούν, να θεραπευθούν; Η κ. Ζαρούνα αναφέρει, πως στη θεραπεία απεξάρτησης από την παθολογική ενασχόληση με τα τυχερά παιχνίδια ο θεραπευτής εξετάζει προσεκτικά με το θεραπευόμενο τις γνωστικές διαστρεβλώσεις ώστε ο τελευταίος (θεραπευόμενος) να εντοπίσει στον τρόπο σκέψης και τη συμπεριφορά του τα μοτίβα αυτά. Με τη βοήθεια του θεραπευτή θα γίνει ψυχοεκπαίδευση σε ζητήματα πιθανοτήτων. Στο πλαίσιο της θεραπείας ο θεραπευόμενος εξετάζει τις συνέπειες της προβληματικής ενασχόλησης στη ζωή του και στις σχέσεις του και αντικαθιστά τις δυσλειτουργικές συμπεριφορές με προσαρμοστικές. Βασικό κομμάτι της θεραπείας είναι η ανάληψη της ευθύνης από τους θεραπευόμενους για τις επιλογές τους, παρελθοντικές και μελλοντικές.
Πότε, όμως, ένας παίκτης, ακόμη και ενήλικας, διασχίζει τη γραμμή ανάμεσα στην ψυχαγωγική ενασχόληση και στην προβληματική; Σύμφωνα με τον Shaffer , λέει η διευθύντρια του ΚΕΝΘΕΑ, υπάρχουν τα εξής επίπεδα τζόγου: Το επίπεδο 0 στο οποίο ένα άτομο δεν τζογάρει, το επίπεδο 1 αφορά τα άτομα που ασχολούνται με τον τζόγο χωρίς αρνητικές συνέπειες, το επίπεδο 2 στο οποίο τα άτομα που τζογάρουν αρχίζουν να αντιμετωπίζουν τα πρώτα προβλήματα λόγω της ενασχόλησής τους και το επίπεδο 3 που αφορά τα άτομα που παρουσιάζουν εξάρτηση.
Σύμφωνα με το DSM 5 η «Διαταραχή τζόγου (gambling disorder)» ορίζεται ως η επίμονη και επαναλαμβανόμενη προβληματική ενασχόληση με τα τυχερά παιχνίδια που οδηγεί σε κλινικά σημαντική επιδείνωση ή συναισθηματική αναστάτωση, όπως φαίνεται στο άτομο το οποίο παρουσιάζει τέσσερα (ή περισσότερα) από τα ακόλουθα συμπτώματα, σε περίοδο 12 μηνών:
- 1. Χρειάζεται να παίξει με αυξανόμενα χρηματικά ποσά για να επιτύχει τον επιθυμητό ενθουσιασμό.
- 2. Είναι ανήσυχος ή ευερέθιστος όταν προσπαθεί να μειώσει ή να σταματήσει τα τυχερά παιχνίδια.
- 3. Έχει κάνει επανειλημμένες ανεπιτυχείς προσπάθειες για έλεγχο, μείωση ή τη διακοπή του παιχνιδιού.
- 4. Συχνά ασχολείται με τα τυχερά παιχνίδια (π.χ. επίμονες σκέψεις για την αναβίωση ενός παλιού παιχνιδιού, προγραμματισμός του επόμενου παιχνιδιού, σκέψεις τρόπου για να κερδίσει χρήματα ώστε να μπορεί να παίξει).
- 5. Συχνά παίζει όταν αισθάνεται άσχημα (π.χ. αδυναμία, ενοχή άγχος, κατάθλιψη).
- 6. Αφού χάσει στα τυχερά παιχνίδια, συχνά επιστρέφει άλλη μέρα για να πάρει όσα έχασε (“κυνηγώντας” τις απώλειες).
- 7. Ψεύδεται για να αποκρύπτει την έκταση της εμπλοκής του με τα τυχερά παιχνίδια.
- 8. Έχει διακινδυνεύσει ή έχει χάσει μια σημαντική σχέση, δουλειά ή εκπαιδευτική ευκαιρία λόγω της ενασχόλησης του με τα τυχερά παιχνίδια.
- 9. Παρουσιάζει τάση δανεισμού χρημάτων για την αντιμετώπιση της άσχημης οικονομικής κατάστασης που προκλήθηκε από τα τυχερά παιχνίδια.
Το πρόβλημα του εθισμού στην Κύπρο
Πως μεταφράζεται σε ποσοστά το πρόβλημα του εθισμού στην Κύπρο; Βασικά στατιστικά στοιχεία ενηλίκων και ανηλίκων για το πρόβλημα για την Κύπρο είναι:
***Στους έφηβους σύμφωνα με την έρευνα espad 2024 η παθολογική ενασχόληση με τα τυχερά παιχνίδια φαίνεται να ανέρχεται στο 6,1% ενώ η προβληματική ενασχόληση ανέρχεται στο 24%.
***Στον ενήλικο πληθυσμό σύμφωνα με έρευνα της ΕΑΣ, που έγινε το 2022 το 2,6% του πληθυσμού βρίσκεται σε ρίσκο, ενώ 1,5% παρουσιάζουν εξάρτηση από τον τζόγο.
Το συμπέρασμα που προκύπτει με βάση τα πιο πάνω και σύμφωνα πάντα με τη διευθύντρια του ΚΕΝΘΕΑ, είναι πως: Η εξάρτηση από τον τζόγο έχει σημαντικές αρνητικές επιπτώσεις στα εξαρτημένα πρόσωπα, τις οικογένειές τους και την κοινωνία. Κάθε μορφής εξάρτηση είναι χρόνια και υποτροπιάζουσα νόσος. Συνεπώς, η πρόληψη πρέπει να αποτελεί προτεραιότητά μας. Η πρόληψη περιλαμβάνει ενημέρωση, εκπαίδευση, απαγόρευση εισόδου και στοιχιματισμού σε άτομα κάτω των 18 και 21 ετών σε σχέση με το καζίνο. Επίσης το ΚΕΝΘΕΑ διαπιστώνει επείγουσα και επιτακτική ανάγκη να ρυθμιστεί η πρόσβαση των ανηλίκων σε διαδικτυακά παιχνίδια που χρησιμοποιούν μηχανισμούς τζόγου.
Που μπορεί να αποταθεί κάποιος όταν συνειδητοποιήσει ότι έφτασε σε σημείο που χρειάζεται βοήθεια; Στην περίπτωση αυτή, υπάρχει η γραμμή 1422 για τα τυχερά παιχνίδια.
Η γραμμή 1422 λειτουργεί από Δευτέρα μέχρι Παρασκευή από τις 9πμ μέχρι τις 7μμ. Την γραμμή απαντούν Συμβουλευτικοί και Κλινικοί ψυχολόγοι. Οι καλούντες μπορούν να λάβουν πληροφόρηση για ζητήματα προβληματικής ενασχόλησης με τα τυχερά παιχνίδια, να λάβουν συμβουλευτική αν το επιθυμούν και παραπομπές σε θεραπευτικά προγράμματα. Στη γραμμή μπορούν να καλέσουν τα άτομα, ή/και φιλικά ή συγγενικά τους πρόσωπα.
Οι άνδρες προτιμούν χαρτιά, ζάρια, ρουλέτα – Οι γυναίκες παίζουν περισσότερο στο καζίνο
Ως τζόγος ορίζεται η πράξη ενός ανθρώπου να ρισκάρει κάτι που έχει αξία (πχ χρήματα ή περιουσιακό στοιχείο) σε μια δραστηριότητα (πχ λοτταρία, ρουλέτα, πόκερ, λαχνός κλπ), με αβέβαιο αποτέλεσμα με στόχο να κερδίσει περισσότερα χρήματα/ αντικείμενα.
Σε κείμενο το οποίο επιμελήθηκε η λειτουργός της Αρχής Αντιμετώπισης Εξαρτήσεων Κύπρου κ. Μαρία Σαββίδου η οποία επικαλείται διεθνή βιβλιογραφία και μελέτες αναφέρεται, πως οι άνδρες προτιμούν παιχνίδια όπως χαρτιά, ρουλέτα, ζάρια και στοιχηματισμό σε αθλήματα, ιπποδρομίες ή κυνοδρομίες, ενώ οι γυναίκες φαίνεται να παίζουν περισσότερο στα καζίνο. Και τα δύο φύλα παρουσιάζουν άγχος και κατάθλιψη, αλλά οι γυναίκες είναι πιο πιθανό να αναφέρουν άγχος και απόπειρες αυτοκτονίας. Γενικά, η πλειονότητα των παθολογικών παικτών εμφανίζει υψηλότερο ποσοστό αυτοκτονικού ιδεασμού (12-24% σε δείγματα εξαρτημένων παικτών) σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό (Raylu και Oei, 2002), στοιχείο το οποίο θα φανεί και μέσα από την παρούσα έκθεση, καθώς ένα στα τέσσερα άτομα που βρέθηκε στη θεραπεία λόγω παθολογικής ενασχόλησης με τα τυχερά παιχνίδια, ανέφερε αυτοκτονικές σκέψεις.
Δέκα κύρια συμπεράσματα που προέκυψαν από την παρακολούθηση του φαινομένου, με βάση προηγούμενη έρευνα.
- 1. Το ποσοστό του γενικού πληθυσμού που έχει ασχοληθεί με στοιχήματα μέσα στους τελευταίους 12 μήνες ανέρχεται στο 23%, ενώ η εντατική ενασχόληση με τα τυχερά παιχνίδια, εντός και εκτός Διαδικτύου, (2-3 φορές την εβδομάδα), αναφέρθηκε από το 3% του πληθυσμού (ΑΑΕΚ, 2019).
- 2. Το πιο δημοφιλές παιγνίδι ανάμεσα στον γενικό πληθυσμό είναι η κατηγορία λόττο, τζόκερ (ΑΑΕΚ, 2019).
- 3. Εκτιμήθηκε ότι περίπου το 3.6% του πληθυσμού παρουσιάζει προβληματική ενασχόληση με το στοιχηματισμό, ενώ ανάμεσα στους μαθητές το ποσοστό αυτό ανέρχεται στο 6.6% (ΑΑΕΚ, 2019; ESPAD Group 2020).
- 4. Τα ποσοστά ενασχόλησης των μαθητών τόσο εντός του Διαδικτύου (22%), όσο και εκτός (27%), ξεπερνά κατά πολύ τον μέσο όρο της έρευνας (ESPAD Group 2020).
- 5. Το πιο δημοφιλές παιχνίδι ανάμεσα στα άτομα που αιτήθηκαν θεραπείας είναι το αθλητικό στοίχημα σε πρακτορείο.
- 6. Πιο σύντομα οδηγούνται στη θεραπεία οι χρήστες που ασχολούνται με παιχνίδια καζίνο και πιο αργά οι χρήστες που ασχολούνται με ξυστό/κρατικό λαχείο και Tόμπολα/bingo.
- 7. Το προφίλ του χρήστη που βρίσκεται σε θεραπεία είναι: Άνδρας, 34 ετών, Κύπριος, με υψηλό μορφωτικό επίπεδο και σταθερή απασχόληση.
- 8. Περίπου ένα στα τρία άτομα που βρέθηκαν στη θεραπεία λόγω παθολογικής ενασχόλησης με τα τυχερά παιχνίδια παρουσίασαν κατάθλιψη, άγχος και άλλες ψυχικές διαταραχές
- 9. Τα πιο σοβαρά προβλήματα που ανέφεραν τα άτομα που βρέθηκαν στη θεραπεία ήταν τα Οικονομικά Προβλήματα, τα προβλήματα Ψυχικής Υγείας, τα οικογενειακά προβλήματα ενώ ένα σημαντικό ποσοστό ανέφερε αυτοκτονικές σκέψεις (20%).
- 10. Ένα υψηλό ποσοστό (35%) παρουσιάζει πρόωρη εγκατάλειψη και διακοπή της θεραπείας.
Το πρόγραμμα ΦΑΡΟΣ του ΚΕΝΘΕΑ
Το πρόγραμμα ΦΑΡΟΣ λειτουργεί στη Λεμεσό και παρέχει υπηρεσίες συμβουλευτικής και ψυχολογικής απεξάρτησης από την προβληματική ενασχόληση με τα τυχερά παιχνίδια επί εξωτερικής βάσης. Οι υπηρεσίες αφορούν εξαρτημένα άτομα και τις οικογένειές τους. Προσφέρονται ατομικές, οικογενειακές και ομαδικές παραμβάσεις.Το πρόγραμμα αδειοδοτείται από την Αρχή Αντιμετώπισης Εξαρτήσεων Κύπρου και χρηματοδοτείται από την Εθνική Αρχή Παιγνίων και Εποπτείας του Καζίνο, μέσω της ΑΑΕΚ.
Υπάρχει επίσης το πρόγραμμα ΚΙΝΗΤΡΟ Παραλιμνίου του ΚΕΝΘΕΑ
Το πρόγραμμα ΚΙΝΗΤΡΟ Παραλιμνίου παρέχει υπηρεσίες συμβουλευτικής και ψυχολογικής απεξάρτησης από την προβληματική ενασχόληση με τα τυχερά παιχνίδια επί εξωτερικής βάσης. Οι υπηρεσίες αφορούν εξαρτημένα άτομα και τις οικογένειές τους. Προσφέρονται ατομικές, και οικογενειακές παραμβάσεις. Το πρόγραμμα διαθέτει ειδικούς ψυχολόγους και κοινωνικό λειτουργό.
Το πρόγραμμα αδειοδοτείται από την Αρχή Αντιμετώπισης Εξαρτήσεων Κύπρου και χρηματοδοτείται από την Εθνική Αρχή Στοιχημάτων μέσω της ΑΑΕΚ.
Αυτοαποκλεισμός
Ένα χρήσιμο εργαλείο για τα άτομα των οποίων η εμπλοκή με τα τυχερά παιχνίδια έχει υπερβεί την ψυχαγωγική ενασχόληση και οδεύει στην προβληματική ή παθολογική ενασχόληση είναι η χρήση των εργαλείων αυτοαποκλεισμού που διατίθενται αφενός από την Εθνική Αρχή Στοιχημάτων στην ιστοσελίδα https://www.exclusion.cy/ και από το αδειοδοτημένο καζίνο https://www.cypruscasinos.com/gr/responsible-gaming.
