Μια από τις πιο ακανθώδεις και αμφιλεγόμενες υποθέσεις διαχείρισης έργων σε περιβαλλοντικά ευαίσθητη περιοχή επανέρχεται σήμερα στο προσκήνιο με την έκθεση της Περιβαλλοντικής Αρχής, στην οποία καταγράφεται ο βαθμός συμμόρφωσης του μέρους των έργων της φάσης Α’ του οδικού δικτύου του Εθνικού Δασικού Πάρκου (ΕΔΠ) Ακάμα.
Το Τμήμα Περιβάλλοντος (ΤΠ) κλήθηκε να διαχειριστεί μια «καυτή πατάτα» όσον αφορά τα έργα της Φάσης Α’ του οδικού δικτύου στον Ακάμα, τα οποία ξεκίνησαν τον Σεπτέμβριο του 2022 και αναστάλθηκαν τον Οκτώβριο του 2023, με παρέμβαση του Προέδρου Χριστοδουλίδη, εν μέσω αντιδράσεων για τις περιβαλλοντικές τους επιπτώσεις.
Το Υπουργικό Συμβούλιο, με απόφασή του στις 20 Δεκεμβρίου 2023, έδωσε οδηγία για επανεξέταση των έργων. Έκτοτε, το Τμήμα Περιβάλλοντος προχώρησε σε επαναξιολόγηση και σήμερα δημοσίευσε νέα έκθεση συμμόρφωσης με τους 19 όρους της Συμπληρωματικής Έκθεσης Ειδικής Οικολογικής Αξιολόγησης (ΕΕΟΑ) που εκδόθηκε τον Μάρτιο του 2024, στη βάση και εισηγήσεων του Τμήματος Δασών (ΤΔ).
Η νέα έκθεση περιέχει εισηγήσεις για τη διασφάλιση της περιβαλλοντικής ακεραιότητας της περιοχής. Παράλληλα, δίνει απαντήσεις για την «επόμενη ημέρα» στον Ακάμα, αποφεύγοντας τη δημιουργία λανθασμένων προσδοκιών για τις επόμενες φάσεις του έργου.
Η Περιβαλλοντική Αρχή εισηγείται τη δημιουργία μηχανισμού παρακολούθησης της εφαρμογής των περιβαλλοντικών όρων και ετοιμάζει πρόταση προς το Υπουργείο Γεωργίας. Επίσης, με τη συμμετοχή εξειδικευμένου περιβαλλοντικού ελεγκτή και τεκμηρίωση μέσω φωτογραφιών και καθημερινής καταγραφής θα γίνεται η παρακολούθηση από το Τμήμα Περιβάλλοντος της εφαρμογής των περιβαλλοντικών όρων.
Όρος 1: Διαχείριση ομβρίων από Πέγεια προς Άσπρο Ποταμό
Το χρόνιο πρόβλημα της απορροής ομβρίων από τις οικιστικές περιοχές της Πέγειας που καταλήγουν στην προστατευόμενη περιοχή του Άσπρου Ποταμού, οδηγείται προς επίλυση. Η μελέτη που υποβλήθηκε τον Μάρτιο 2025 από τον Δήμο Ακάμα, αξιολογήθηκε από το Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων (ΤΑΥ), με αποτέλεσμα την αποδοχή της «Λύσης Β»: διοχέτευση ομβρίων κατά μήκος του υφιστάμενου δρόμου και προστασία στο σημείο εξόδου με αντιδιαβρωτικές παρεμβάσεις. Η εφαρμογή θα γίνει υπό την εποπτεία των αρμόδιων τμημάτων (ΤΑΥ, ΤΠ, ΤΔ).
Όρος 2: Αποκατάσταση διαβρώσεων λόγω ομβρίων
Παρότι έχουν γίνει προσωρινές επιδιορθώσεις στις διαβρώσεις που προκλήθηκαν από την εισροή ομβρίων, η οριστική αποκατάσταση αναμένεται να προκύψει με την υλοποίηση των μέτρων που περιλαμβάνονται στη μελέτη σχεδιασμού. Το Τμήμα Περιβάλλοντος καλεί για άμεση υλοποίηση, με παρακολούθηση από τα αρμόδια Τμήματα.
Όρος 3: Κατάργηση τοιχίων αντιστήριξης και διασφάλιση πρανών
Ο όρος προνοεί την κατάργηση όλων των τοιχίων αντιστήριξης και την υποβάθμιση της μηκοτομής του δρόμου. Ωστόσο, τόσο το Τμήμα Δασών όσο και το Τμήμα Γεωλογικής Επισκόπησης κρίνουν αναγκαία τη διατήρηση ορισμένων τοιχίων για λόγους ασφαλείας. Η Υπηρεσία Θήρας προτείνει τη δημιουργία περασμάτων πανίδας στα σημεία που θα παραμείνουν τοιχία. Η αφαίρεση των υπολοίπων θα γίνει με ήπιες μεθόδους, χωρίς να επηρεαστούν τα γεωμορφώματα.
Όρος 4: Κατεδάφιση τοιχίων στην Τοξεύτρα
Στην περιοχή των ψαμμιτικών σχηματισμών της Τοξεύτρας, προκρίνεται η πλήρης κατεδάφιση των τοίχων, με εξαίρεση ένα μικρό ρείθρο 30 εκατοστών που θα εμποδίζει τη στάθμευση και την πρόσβαση. Η σήμανση και η χρήση φυσικών υλικών, όπως ογκόλιθοι, προτείνονται για επιπλέον προστασία. Οι εργασίες θα γίνουν υπό την εποπτεία των αρμόδιων υπηρεσιών και με ελεγχόμενες δονήσεις, για διατήρηση της σταθερότητας των γεωμορφωμάτων.
Όρος 5: Απαγόρευση νέων τοιχίων
Ο σχεδιασμός προβλέπει μηδενική κατασκευή νέων τοιχίων μέχρι τη Λάρα, με εξαίρεση δύο απαραίτητα τοιχία στο δρόμο Τοξεύτρα – Άβακας. Αυτά προτείνονται από το Τμήμα Γεωλογικής Επισκόπησης για προστασία της ασφάλειας. Τα περάσματα πανίδας θα εφαρμοστούν όπως συμφωνήθηκε με τις αρμόδιες υπηρεσίες.
Όρος 6: Κατάργηση υπερεκσκαφών με χρήση πρόσμικτων
Οι υπερεκσκαφές έχουν ήδη ολοκληρωθεί, καθιστώντας μη αναγκαία την προσθήκη πρόσμικτων (π.χ. ασβέστης ή τσιμέντο). Η εισαγωγή τέτοιων υλικών, σύμφωνα με το Τμήμα Δασών, ενδέχεται να έχει αρνητικές επιπτώσεις στο pH και την ποιότητα του εδάφους και των υπόγειων υδάτων.
Όρος 7: Περιορισμός εκσκαφών σε βραχώδες υπόβαθρο
Η μελέτη έχει ήδη αναθεωρηθεί για να διασφαλίζει ότι οι εκσκαφές δεν θα ξεπερνούν τα 25 εκ. Το οδόστρωμα θα κατασκευαστεί με κυλινδρούμενο σκυρόδεμα, όπως έχει εγκριθεί στη φάση σχεδιασμού και περιβαλλοντικής αξιολόγησης.
Όρος 8: Ρείθρα με μειωμένο ύψος
Παρά την αρχική πρόβλεψη για ρείθρα ύψους 30 εκ. στο δρόμο, προτείνεται πλέον διαφοροποίηση: κατασκευή ρείθρων 20 εκ. στη δυτική πλευρά και 30 εκ. στην ανατολική, όπου αυτό είναι αναγκαίο. Προτείνεται επίσης τοπική επένδυση ή γέμισμα με χώμα για διευκόλυνση της κίνησης της πανίδας, κυρίως μικρών ή νεαρών ζώων.
Όρος 9: Κατασκευή περασμάτων πανίδας
Τα σημεία τοποθέτησης περασμάτων έχουν ήδη υποδειχθεί. Σε εξωτερικά τοιχία θα τοποθετούνται κάθε 15 μέτρα, ενώ σε εσωτερικά, θα κατασκευάζονται τρύπες και θα τοποθετούνται φυσικά υλικά για διευκόλυνση της πανίδας. Όλα θα υλοποιούνται με βάση εγκεκριμένες σχεδιαστικές λεπτομέρειες.
Όρος 10: Στο επίκεντρο το λάστιχο υδροδότησης
Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στον Όρο 10, που αφορά το λάστιχο υδροδότησης, το οποίο φαίνεται να έχει εγείρει σημαντικές ανησυχίες. Η αξιολόγηση του Τμήματος Περιβάλλοντος επισημαίνει την ανάγκη για απομάκρυνση ή/και αντικατάστασή του με εναλλακτική λύση που δεν επηρεάζει την πανίδα ή την αισθητική του τοπίου.
Η έκθεση καταγράφει τη θέση ότι η παρουσία του λάστιχου υδροδότησης σε οικολογικά ευαίσθητα σημεία, χωρίς επαρκή τεκμηρίωση αναγκαιότητας ή σχεδιασμού, έρχεται σε αντίθεση με τους στόχους διατήρησης του Εθνικού Δασικού Πάρκου Ακάμα. Προτείνεται η ενσωμάτωση της παροχής νερού σε ολοκληρωμένο σχεδιασμό που να λαμβάνει υπόψη τις συνθήκες της περιοχής και τις ανάγκες της άγριας ζωής.
Η συμμόρφωση με τους πρώτους εννέα όρους της Συμπληρωματικής Έκθεσης Ειδικής Οικολογικής Αξιολόγησης αξιολογήθηκε από το Τμήμα Περιβάλλοντος ως γενικά ικανοποιητική, με επισημάνσεις για περαιτέρω ενίσχυση της παρακολούθησης και τεκμηρίωσης.
Όρος 11: Αποκατάσταση οικοτόπων Natura 2000
Μετά την ολοκλήρωση των εργασιών, το Τμήμα Δασών δεσμεύεται για αποκατάσταση των επηρεασμένων οικοτόπων με σπορές και φυτεύσεις τοπικών ειδών. Οι δράσεις στοχεύουν κυρίως στους οικότοπους Juniperus phoenicea, Pistacia lentiscus, Sarcopoterium spinosum και τα δάση ελιάς και χαρουπιάς.
Το Τμήμα Περιβάλλοντος αναμένει ότι η αποκατάσταση θα είναι επιτυχής, υπό την προϋπόθεση ότι θα υπάρχει συνεχής παρακολούθηση και πρόσθετες παρεμβάσεις όπου χρειαστεί.
Όρος 12: Τοίχοι αντιστήριξης: Διατήρηση μόνο των απολύτως αναγκαίων
Το Τμήμα Δασών εισηγείται την κατασκευή μόνο δύο τοίχων αντιστήριξης στο δρόμο Τοξεύτρας – Άβακας, μετά από εισήγηση του Τμήματος Γεωλογικής Επισκόπησης, για λόγους ασφάλειας. Τα τοιχία έχουν συγκεκριμένες διαστάσεις (180μ. και 467μ. μήκος αντίστοιχα) και στοχεύουν στην πρόληψη βραχοπτώσεων και αστοχίας πρανών. Το Τμήμα Περιβάλλοντος αποδέχεται την τεκμηριωμένη αναγκαιότητα των τοιχίων, κρίνοντας ότι ο όρος ικανοποιείται πλήρως.
Όρος 13: Αφαίρεση του δρόμου Λίπατης από την Α’ Φάση
Το μεγαλύτερο μέρος του δρόμου Λίπατης έχει αφαιρεθεί από την τρέχουσα φάση του έργου, όπως προνοεί σχετική απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου. Το Τμήμα Δασών επιβεβαιώνει τη συμμόρφωση, με την οριστική επανεξέταση του τμήματος να εξαρτάται από υδραυλικές μελέτες στην περιοχή Άβακα. Το Τμήμα Περιβάλλοντος διαπιστώνει πλήρη εφαρμογή του όρου.
Όρος 14: Επαναξιολόγηση υδραυλικών έργων στον Άβακα για τα χέλια
Το Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων επισημαίνει την ανάγκη εκπόνησης ολοκληρωμένης μελέτης για τα υδραυλικά έργα στον Άβακα, ιδιαίτερα στο σημείο «Γεφύρι Τοξεύτρας», ώστε να διασφαλιστεί η οικολογική συνέχεια του ποταμού και η διακίνηση των χελιών. Η Περιβαλλοντική Αρχή επισημαίνει ότι τα αποτελέσματα της μελέτης θα πρέπει να εφαρμοστούν πριν την πρόοδο των εργασιών στο συγκεκριμένο τμήμα.
Όρος 15: Υποβολή τελικών τροποποιημένων σχεδίων
Το Τμήμα Δασών δεσμεύεται να υποβάλει τα τελικά κατασκευαστικά σχέδια στην Περιβαλλοντική Αρχή, μετά την οριστικοποίηση των παρατηρήσεων επί των συμπληρωματικών όρων της ΕΟΑ. Το Τμήμα Περιβάλλοντος τονίζει τη σημασία αυτής της ενέργειας για τη διασφάλιση της συμβατότητας του έργου με την περιβαλλοντική νομοθεσία.
Όρος 16: Υποβολή χρονοδιαγράμματος εργασιών
Μετά την υποβολή των σχεδίων, το Τμήμα Δασών θα καταθέσει νέο χρονοδιάγραμμα για την Α’ Φάση του έργου, η οποία πλέον δεν θα περιλαμβάνει το τμήμα Άβακας – Λίπατη. Το Τμήμα Περιβάλλοντος θεωρεί ότι το χρονοδιάγραμμα είναι κρίσιμο εργαλείο για την παρακολούθηση του έργου και την ομαλή εξέλιξή του.
Όρος 17: Κλείσιμο αυθαίρετων προσβάσεων
Σε εξέλιξη βρίσκεται το κλείσιμο όλων των δρόμων που δεν εμπίπτουν στον εγκεκριμένο σχεδιασμό του Εθνικού Δασικού Πάρκου. Το Τμήμα Δασών εφαρμόζει προσωρινά μέτρα (πάσσαλοι, αυλάκια, αναχώματα), ενώ ο πλήρης αποκλεισμός θα ολοκληρωθεί με το τέλος των εργασιών. Το Τμήμα Περιβάλλοντος σημειώνει την ανάγκη επίσπευσης αυτών των δράσεων.
Όρος 18: Έκδοση διαταγμάτων προστασίας Natura 2000
Ο όρος προβλέπει την έκδοση διαταγμάτων προστασίας για την ΕΖΔ και ΖΕΠ Ακάμα μέχρι τον Οκτώβριο 2024. Ωστόσο, όπως διαπιστώνεται, δεν πρόκειται για δράση που εμπίπτει στις ευθύνες του κυρίου του έργου (Τμήμα Δασών), αλλά αποτελεί διαδικασία αρμοδιότητας του Υπουργείου Γεωργίας και του Τμήματος Περιβάλλοντος. Σύμφωνα με το Τμήμα Περιβάλλοντος η συμπερίληψη του όρου σε Έκθεση ΕΟΑ, εκ των υστέρων διαπιστώνεται ότι δεν αποτελεί ωφέλιμη πρακτική.
Όρος 19: Νομοθετικό πλαίσιο για το ΕΔΠ Ακάμα
Οι κανόνες λειτουργίας του Εθνικού Δασικού Πάρκου έχουν ήδη υποβληθεί για νομοτεχνικό έλεγχο στη Νομική Υπηρεσία, ο οποίος έχει ολοκληρωθεί. Απομένει η τελική υπογραφή τους από την αρμόδια Υπουργό, ώστε να τεθεί σε εφαρμογή το σχετικό πλαίσιο. Το Τμήμα Περιβάλλοντος διαπιστώνει πλήρη συμμόρφωση με τον όρο.
Η ανακοίνωση του Τμήματος Περιβάλλοντος
Μετά από συνολική αξιολόγηση όλων των διαθέσιμων δεδομένων, το Τμήμα Περιβάλλοντος, με σχετική Έκθεσή του, προχώρησε σε διαπιστώσεις αναφορικά με την υλοποίηση των όρων που είχαν τεθεί στην τελευταία Έκθεση Ειδικής Οικολογικής Αξιολόγησης (Μάρτιος 2024) και διαμόρφωσε συγκεκριμένες παρατηρήσεις για την έναρξη της πρώτης φάσης των εργασιών του Εθνικού Δασικού Πάρκου (ΕΔΠ) Ακάμα.
Η πιο πάνω Έκθεση, αφού έλαβε υπόψη τις θέσεις του Τμήματος Δασών και του μελετητή του, τις απόψεις των αρμόδιων Φορέων, την εμπειρογνωμοσύνη Τμημάτων όπως του Τμήματος Γεωλογικής Επισκόπησης και Τμήματος Αναπτύξεως Υδάτων, καθώς και τις θέσεις που διατυπώθηκαν στο πλαίσιο της συζήτησης του θέματος στην Ad-hoc επιτροπή στις 16 Απριλίου 2025 καταλήγει στο εξής συμπέρασμα:
Μπορεί να επιτευχθεί πλήρης συμμόρφωση με τους σχετικούς όρους που τέθηκαν από την Περιβαλλοντική Αρχή καθώς και με τις σχετικές Αποφάσεις του Υπουργικού Συμβουλίου.
Σε αυτό συμβάλλει η μείωση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος στο ΕΔΠ Ακάμα γεγονός που εξασφαλίζεται από την δρομολόγηση των επόμενων ενεργειών στη βάση της συνεισφοράς και εμπειρογνωμοσύνης όλων των συναρμόδιων τμημάτων και φορέων.
Προς διασφάλιση της πιστής εφαρμογής των σχετικών όρων, και στη βάση των οδηγιών της Υπουργού Γεωργίας, Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος, παράλληλα με την εφαρμογή των πιο πάνω δράσεων, θα συσταθεί, με ευθύνη του Τμήματος Περιβάλλοντος, κατάλληλος μηχανισμός παρακολούθησης των περιβαλλοντικών όρων. Ειδικότερα, θα διοριστεί περιβαλλοντικός ελεγκτής, ο οποίος σε ημερήσια βάση θα βρίσκεται επιτόπου και θα καταθέτει στην περιβαλλοντική αρχή έκθεση γεγονότων που θα συνοδεύεται και από φωτογραφικό υλικό.
