Από τον χώρο αυτό πριν 1-1.5 αιώνα πολλοί Ολλανδοί ξεκινούσαν το μεγάλο ταξίδι για καλύτερες προοπτικές στη ζωή. Ταυτόχρονα, εκεί υποδέχτηκαν ξένους που έψαξαν καταφύγιο στην Ολλανδία. Και σήμερα, σε μια εποχή που η μετανάστευση αποτελεί μείζον θέμα, μας θυμίζουν πως η ζωή κάνει κύκλους και όλοι κάποια στιγμή ίσως βρεθούμε στη θέση του μετανάστη.
Το Fenix, ένα νέο μουσείο που άνοιξε πριν λίγες μέρες στο Ρότερνταμ, στόχο έχει να εξερευνά θέματα γύρω από τη μετανάστευση μέσα από το πρίσμα της τέχνης. Στεγάζεται σε μια τεράστια αποθήκη, 16.000 τ.μ., η οποία κτίστηκε το 1923 και χρησιμοποιείτο από τη Holland America Line, μια ολλανδική εταιρεία μεταφοράς εμπορευμάτων και επιβατών, με την οποία εκατομμύρια άνθρωποι άλλαξαν πατρίδα τον 19ο και 20ό αιώνα. Ανάμεσα τους και προσωπικότητες όπως ο Άλμπερτ Αϊνστάιν και οι ζωγράφοι Βίλεμ ντε Κούνινγκ και Μαξ Μπέκμαν. Η αναχώρηση και η άφιξη ανθρώπων έκαναν το Ρότερνταμ την πόλη που είναι σήμερα, μια πόλη που διαμορφώθηκε από τις περισσότερες από 170 εθνικότητες των κατοίκων του.
Η αποθήκη στην οποία βρίσκεται το Fenix σχεδιάστηκε από τον αρχιτέκτονα Κορνέλις Νικόλαας βαν Γκουρ (1861–1945). Με μήκος πάνω από 360 μέτρα και κατασκευασμένη από οπλισμένο σκυρόδεμα, ήταν ο χώρος όπου η Holland America Line φόρτωνε και ξεφόρτωνε τα πλοία της που μετέφεραν εμπορεύματα και ανθρώπους από και προς προορισμούς όπως η Νότια Αφρική, η Αμερική, ο Καναδάς, το Μεξικό. Κατά το Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο καταστράφηκε μετά από βομβαρδισμούς και πυρκαγιά, αλλά όπως ο μυθικός Φοίνικας αναγεννήθηκε μέσα από τις στάχτες της. Σήμερα αναγεννιέται ξανά ως μουσείο αφιερωμένο στη μετανάστευσή. Τη διαμόρφωση του ανέλαβε ο Ma Yansong των MAD Architects, με έδρα το Πεκίνο.
Το πρώτο πράγμα που θα δουν οι επισκέπτες είναι τη σκάλα γλυπτό με τίτλο Tornado. Ανεβαίνει από το ισόγειο προς την ταράτσα καταλήγοντας ως πλατφόρμα θέασης προς τον ποταμό Maas και το Hotel New York, πρώην έδρα της Holland America Line. Μια σειρά από τεράστιους χώρους γκαλερί στους δύο ορόφους στεγάζουν τη συλλογή, τις εκθέσεις, τις εγκαταστάσεις και τα προγράμματα του Fenix.
Για την αποκατάσταση του χώρου και μετατροπή του σε μουσείο εργάστηκαν εκατοντάδες μηχανικοί και τεχνίτες των οποίων η ιστορία αποτελεί μέρος του μουσείου: Ο Asgeir μετακόμισε από τη Νορβηγία στην Ολλανδία για ένα έρωτα, ο Remsley νοσταλγεί τις μέρες του ως ψαράς στο Κουρασάο, ο Alan βρήκε το νέο του σπίτι στο Ρότερνταμ.
Η εναρκτήρια έκθεση έχει τίτλο «All Directions: Art That Moves You» και παρουσιάζει έργα τέχνης και αντικείμενα ιστορικής σημασίας. Κάποια ανήκουν σε κατοίκους του Ρότερνταμ και αφηγούνται ιστορίες μετανάστευσης, ενώ οι καλλιτέχνες που παρουσιάζονται προέρχονται από όλο τον κόσμο. Ένας από αυτούς είναι ο Lucas Silawanebessy με το έργο «If You See Her, Say Hello/ Αν τη δείτε, πείτε γεια». Σε ηλικία δύο χρόνων, το 1951, έφυγε με τους γονείς του από την Ινδονησία και μετανάστευσαν στο Άμστερνταμ. Στεγάστηκαν σε ένα μέρος γνωστό ως Camp Vught, όπου πρώην στρατιώτες του Βασιλικού Ολλανδικού Στρατού Ανατολικών Ινδιών και οι οικογένειές τους, καταγωγής Μολούκων, αναγκάζονται να ζουν σε 22 στρατώνες που κατά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο ήταν στρατόπεδα συγκέντρωσης. Όπως ο Lucas, μια ολόκληρη γενιά ανθρώπων καταγωγής Μολούκων έζησε εκεί. Σε ένα χώρο που δεν είχε ούτε παρελθόν ούτε μέλλον. Για αυτό και ο τίτλος “Αν την δεις, πες γεια”.
Ένα άλλο έκθεμα είναι «The Suitcase Labyrinth». Μετά την Ινδονησιακή Εθνική Επανάσταση το 1945, η εν λόγω βαλίτσα ταξιδεύει από την Ινδονησία στην Ολλανδία. Οι πρόγονοι της Daisy (η οποία χάρισε τη βαλίτσα) είναι μεταξύ των 400.000 Ινδο-Ολλανδών που έφυγαν από την Ινδονησία μετά την ανεξαρτησία της από την Ολλανδία. Η βαλίτσα ανήκε στον θείο της τον Ότο και ξεκίνησε την περιπλάνηση το 1958. Ταξίδεψε από το Σεμαράνγκ στη Σιγκαπούρη, διέσχισε το Πακιστάν και έφτασε στο Άμστερνταμ με ένα αεροπλάνο της KLM. Αφού συνόδευσε τον Ότο σε ωκεανούς και ηπείρους, η βαλίτσα κατέληξε στα χέρια της Daisy και τώρα στο Fenix, διατηρώντας όχι μόνο τη μνήμη της οικογένειας της Daisy, αλλά και μια ευρύτερη ιστορία μετανάστευσης, ανθεκτικότητας και νέων ξεκινημάτων.
Μια ταινία μικρού μήκους εξερευνά τη φιλία που ανέπτυξαν ο Άλαν και ο Ρέμσλεϊ ενώ συνεργάζονταν στην πολύ πρώιμη αποκατάσταση της κύριας πρόσοψης του Fenix. Καθ’ όλη τη διάρκεια της διαδικασίας, αναλογίζονται τις εμπειρίες τους στην Ολλανδία και μοιράζονται ό,τι τους λείπει περισσότερο από την πατρίδα τους, το Κουρασάο.
Μια άλλη συγκλονιστική ταινία μικρού μήκους είναι αυτή του Adrian Paci, Centro di Permanenza Temporanea (2007). Γεννημένος το 1969 στην Αλβανία, φεύγει το 1997 για το Μιλάνο. Η εμπειρία του ξεριζωμού βρίσκεται στην καρδιά των έργων του, αγγίζοντας θέματα όπως ο αποχωρισμός, η λαχτάρα του γυρισμού και παράλληλα η αναζήτηση ενός μέρους όπου πραγματικά ανήκουμε. Το Centro di Permanenza Temporanea είναι μια ταινία που δείχνει μετανάστες να στέκονται σε έναν διάδρομο αεροδρομίου, περιμένοντας ένα αεροπλάνο που δεν θα φτάσει ποτέ. Τα πρόσωπά τους αντανακλούν ένα μείγμα φόβου και ελπίδας για το τι θα ακολουθήσει. «Είναι η αντιφατική κατάσταση του να είσαι μόνιμα προσωρινός», λέει ο δημιουργός.
Το Fenix παρουσιάζει επίσης την έκθεση «Η Οικογένεια των Μεταναστών», βασισμένη στην «Οικογένεια του Ανθρώπου» του Edward Steichen, η οποία παρουσιάστηκε στο MoMA το 1955. Εδώ παρουσιάζεται μια επιλογή με θέμα τη μετανάστευση, συγκεντρώνοντας 194 φωτογραφίες από 55 χώρες και 136 φωτογράφους. Τα έργα κυμαίνονται από τα τέλη του 19ου αιώνα έως σήμερα και αποτελούν ένα μείγμα από ντοκιμαντέρ, πορτρέτα και δημοσιογραφική φωτογραφία, προερχόμενη από διεθνή αρχεία, συλλογές μουσείων και εφημερίδες.
«Η ιστορία του Fenix», εξηγεί η διευθύντρια του Anne Kremers, «είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με το Ρότερνταμ και τις πολλές κοινότητές του. Αφορά όμως όλο τον κόσμο. Είναι μια ιστορία αφίξεων και αναχωρήσεων, και συνεχούς αλλαγής. Από τη διάβαση του Τείχους του Βερολίνου, μέχρι την αναχώρηση για τις ΗΠΑ με μεγάλα ατμόπλοια, μέχρι την άφιξη νέων κοινοτήτων από κάθε μέρος του κόσμου για να χτίσουν, να δημιουργήσουν, να μάθουν, το Fenix είναι ένας καθρέφτης της εμπειρίας και των ιστοριών ανθρώπων από παντού μέσα από το πρίσμα της τέχνης».
Το Fenix χρηματοδοτείται από το Ίδρυμα Droom en Daad, το οποίο ιδρύθηκε το 2016 και διευθύνεται από τον Wim Pijbes, πρώην Διευθυντή του Rijksmuseum. Το Ίδρυμα βοηθά στον επαναπροσδιορισμό του Ρότερνταμ για τον 21ο αιώνα, αναπτύσσοντας νέα είδη ιδρυμάτων τέχνης και πολιτισμού και ενθαρρύνοντας νέα δημιουργικά ταλέντα που αντικατοπτρίζουν την ποικιλομορφία, το πνεύμα και την ιστορία της πόλης.
Ελεύθερα 8.6.2025
