Μέσα από το βιβλίο της «Η φιλοσοφία της ευτυχίας», η συγγραφέας επιχειρεί να ρίξει φως στις θεωρίες ευδαιμονίας της αρχαιότητας, να τις κάνει κατανοητές και προσιτές στο ευρύ κοινό. «Οι φιλόσοφοι δεν κατέκτησαν απλώς το ευ ζην, αυτό είναι σαφές από τον βίο τους, αλλά το δίδαξαν σε πλήθος μαθητών, ενώ η φιλοσοφία τους συνέχισε για αιώνες να εμπνέει και να καθοδηγεί τις ζωές εκείνων που ήθελαν να ζήσουν ευτυχισμένα», λέει η Έλσα Νικολαΐδου.
–Σχολιάζετε στο βιβλίο ότι οι θεωρίες του Αριστοτέλη, του Επίκουρου και των Στωικών για την ευτυχία είναι οι επικρατέστερες στην παγκόσμια κοινότητα των ανθρώπων. Ποια κοινά έχουν μεταξύ τους; Πράγματι, αυτές οι τρεις θεωρίες αναβιώνουν σήμερα, όπως έχει συμβεί άλλωστε και στο παρελθόν. Θα αναφέρω ένα κοινό σημείο τους, που θεωρώ ότι απουσιάζει από την πλειονότητα των ανθρώπων, αλλά αν γινόταν πραγματικότητα από όλους (και όχι μόνο από τους οπαδούς τους) ο κόσμος θα ήταν όχι μόνο πιο ευτυχισμένος αλλά και καλύτερος. Αναφέρομαι στη φιλία (δηλαδή την αγάπη) μεταξύ των ανθρώπων. Πρώτος ο Αριστοτέλης αφιερώνει δύο βιβλία στη φιλία, στο έργο «Ηθικά Νικομάχεια», θεωρώντας ότι η φιλία είναι εκ των ων ουκ άνευ για την ευδαιμονία. Ο Επίκουρος που ακολουθεί το κάνει πράξη: Ιδρύει τον «Κήπο», τη δική του Σχολή φιλοσοφίας, ενώ την ίδια χρονική περίοδο ο Ζήνων ο Κιτιεύς οραματίζεται την «Κοσμόπολη», μια παγκόσμια κοινότητα ανθρώπων που ζουν ευτυχισμένοι με μόνο κοινό σημείο την αρετή, ανεξαρτήτως καταγωγής, φύλου, θρησκείας. Ζούμε με τους άλλους, ο άνθρωπος είναι «φύσει πολιτικόν ζώον», δηλαδή ένα ον που από τη φύση του είναι προορισμένο να ζει σε κοινωνία, και αυτό δεν μπορεί να είναι κακό – το αντίθετο. Συνεπώς, το κοινό σημείο που υπερτονίζεται στις τρεις θεωρίες ευδαιμονίας είναι ότι η συμβίωση με τους άλλους μπορεί και πρέπει να αποτελέσει πηγή ευτυχίας. Χρειάζεται όμως προσπάθεια.
–Αλήθεια, η ευτυχία είναι στάση ζωής; Θα έλεγα πως ναι. Είναι η στάση ζωής του ανθρώπου που επιλέγει να ζήσει συνειδητά, χωρίς να επηρεάζεται από τις μεταβολές της τύχης, εκείνου που αντιμετωπίζει με νηφαλιότητα τις καταστάσεις που συμβαίνουν, που εκτιμά τις χαρές και τις λύπες της ζωής, όντας κύριος του εαυτού του. Η ζωή όμως δεν είναι μόνο χαρά. Οι περισσότεροι άνθρωποι τα χάνουν μπροστά στο αναπόφευκτο του θανάτου. Η φιλοσοφία, ως μελέτη του θανάτου, προετοιμάζει το άτομο για όλες τις δυσκολίες, που ωστόσο αποτελούν μέρος της ζωής.
–Πόσο σημαντικός είναι ο ελεύθερος χρόνος για να έχουμε μια καλή ζωή; Ο ελεύθερος χρόνος είναι η ζωή που επιλέγουμε. Κατά την εργασία, εξυπηρετούμε εξωτερικές επιθυμίες και καθήκοντα. Μόνο ο ελεύθερος χρόνος μας ανήκει, συνεπώς οφείλουμε να τον περάσουμε όσο το δυνατόν πιο ευχάριστα αλλά και ωφέλιμα για εμάς. Ο χρόνος που αφιερώνουμε στον εαυτό μας, είτε στην ψυχαγωγία είτε στη χαλάρωση είτε στην παιδεία μας, είναι αυτός που μας διαμορφώνει ως άτομα.
–Πολύς κόσμος πιστεύει ότι η φιλοσοφία είναι για λίγους. Μέσα από το βιβλίο σας μπορεί κάποιος να κατανοήσει καλύτερα τις θεωρίες των φιλοσόφων για την ευδαιμονία; Αυτός ήταν ο σκοπός μου, τουλάχιστον. Να προσφέρω συγκεντρωμένες όλες τις θεωρίες ευδαιμονίας της αρχαιότητας που ακόμη και σήμερα είναι δημοφιλείς. Το βιβλίο επιχειρεί να ρίξει φως σ’ αυτές τις θεωρίες, να τις κάνει προσιτές και κατανοητές ακόμη και σε κάποιον που δεν έχει ασχοληθεί προηγουμένως με τη φιλοσοφία. Από την αρχαιότητα ήδη, η φιλοσοφία δεν ήταν πάρεργο για λίγους. Οι φιλοσοφικές σχολές απευθύνονταν σε ευρύ κοινό, ανθρώπους που επιθυμούσαν να κατακτήσουν την ευδαιμονία ακολουθώντας κάποια διδάγματα. Αυτά θα τα συναντήσει ο αναγνώστης μέσα από τα αποσπάσματα των κειμένων που, παρά τα χρόνια, διατηρούν τη γοητεία τους.
–Υπάρχουν και πρακτικές ασκήσεις στο βιβλίο; Στο τέλος κάθε κεφαλαίου παραθέτω πρακτικές ασκήσεις που αντανακλούν τη φιλοσοφική θεωρία που έχει προηγηθεί. Από τον Πυθαγόρα και τη σχολή του μέχρι τον «Κήπο» του Επίκουρου και τη «Στοά» του Ζήνωνα Κιτιέα, όλες οι φιλοσοφίες βίου περιλάμβαναν ασκήσεις, κυρίως νοητικές, οι οποίες αποσκοπούσαν σε μια οιονεί βιωματική εμπειρία. Οι ασκήσεις υποστηρίζουν την κάθε θεωρία και βοηθούν το άτομο να γνωρίσει τον εαυτό του, να ιεραρχήσει επιθυμίες, να αξιολογήσει καταστάσεις με τον ορθό λόγο, με λίγα λόγια να ζήσει μια ζωή που έχει επιλέξει συνειδητά.
–Τι είναι για σας ευτυχία; Πόσο σας έχει καθορίσει η μελέτη των φιλοσόφων; Η ευτυχία είναι μια μόνιμη κατάσταση που μπορεί να κατακτηθεί με χρόνο και άσκηση. Δεν είναι απλές ούτε στιγμιαίες απολαύσεις, αλλά διαρκεί σε όλο τον βίο. Αυτό πράγματι είναι κάτι που έμαθα από την ενασχόλησή μου με τη φιλοσοφία. Δεν είναι εκπληκτικό το γεγονός ότι, ήδη από τον 6ο π.Χ. αιώνα, οι φιλόσοφοι άρχισαν να αναρωτιούνται για τον σκοπό της ζωής και συνέστησαν θεωρίες για το ευ ζην, τις οποίες ακολούθησαν χιλιάδες άνθρωποι για αιώνες; Αυτό είναι κάτι που δεν είναι γνωστό.
–Οι ίδιοι οι φιλόσοφοι πέτυχαν να κατακτήσουν το ευ ζην; Οι φιλόσοφοι δεν κατέκτησαν απλώς το ευ ζην, αυτό είναι σαφές από τον βίο τους, αλλά το δίδαξαν σε πλήθος μαθητών, ενώ η φιλοσοφία τους συνέχισε για αιώνες να εμπνέει και να καθοδηγεί τις ζωές εκείνων που ήθελαν να ζήσουν ευτυχισμένα. Στοχάστηκαν για τον σκοπό της ζωής και ακολούθησαν έναν φιλοσοφικό βίο, όπως επιθυμούσαν. Σίγουρα θα επέλεγαν να ξαναζήσουν τη ζωή που ήδη έζησαν φιλοσοφώντας, και όλοι τους πέθαναν σε μεγάλη ηλικία. Ποιος θα μπορούσε να υποστηρίξει το ίδιο σήμερα; Ποιος θα επέλεγε να μην αλλάξει τη ζωή του; Μόνο κάποιος πραγματικά ευτυχισμένος άνθρωπος.
–Πιστεύετε ότι οι φιλόσοφοι θα πρέπει να διδάσκονται σε όλους τους μαθητές και όχι μόνο αυτούς που ακολουθούν κλασικές σπουδές; Φυσικά και θα έπρεπε η Φιλοσοφία να αποτελεί μάθημα γενικής παιδείας. Δεν κατανοώ τον λόγο που στην Κύπρο δεν συμβαίνει αυτό, αντιθέτως εδώ η Φιλοσοφία αποτελεί μάθημα επιλογής και μάλιστα αποκλειστικά στην κατεύθυνση των Κλασικών και Ανθρωπιστικών Σπουδών. Τα θέματα που πραγματεύεται ξεπερνούν κατά πολύ τα ενδιαφέροντα του συγκεκριμένου και οποιουδήποτε κλάδου, αποτελούν ζητήματα παγκόσμιας παιδείας. Η Φιλοσοφία, και το έχω υποστηρίξει πολλές φορές αυτό, θα έπρεπε να διδάσκεται ως μάθημα γενικής παιδείας από μικρή ηλικία. Γιατί όχι από το Δημοτικό. Αυτό θα ήταν το ιδανικό. Δυστυχώς στην Κύπρο δεν διδάσκεται σε καμία βαθμίδα ως υποχρεωτικό μάθημα. Ελπίζω αυτό να αλλάξει τα επόμενα χρόνια. Αν θέλουμε σκεπτόμενους πολίτες, οφείλουμε να τους διδάξουμε την ηθική και το φιλοσοφείν. Αυτό το εφόδιο είναι, θεωρώ, το σπουδαιότερο για τον άνθρωπο όλων των εποχών.
«Η φιλοσοφία της ευτυχίας»
Εκδ. Μεταίχμιο
Σελ. 304
Τιμή €14,94
