Με πολιτική απόφαση την περίοδο 2017 – 2023 αντλήθηκαν αποθέματα νερού από τα φράγματα, σε σημείο που η κυβέρνηση υποχρεώθηκε πρόσφατα να αναζητήσει σωσίβιο σε αφαλατώσεις από τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα για να βγάλουμε το καλοκαίρι.
Αποκορύφωμα της «υπεράντλησης» από τα φράγματα ήταν το έτος 2020.
Τα στοιχεία καταγράφονται σε έκθεση της Ελεγκτικής Υπηρεσίας, με ελεγχόμενο το Τμήμα Αναπτύξεως Υδάτων (ΤΑΥ) και το Τμήμα Περιβάλλοντος σχετικά με την «Προσαρμογή της Διαχείρισης των Υδάτινων Πόρων στην Κλιματική Αλλαγή».
Σχετικά με τα αποθέματα στα φράγματα του συστήματος του Νοτίου Αγωγού.
Καταγράφονται τα ακόλουθα:
Όσον αφορά στο Σύστημα Νότιου Αγωγού, διαπιστώσαμε ότι, κατά την περίοδο 2017 – 2023, τόσο η ποσότητα που εγκρίθηκε για απόληψη από φράγματα από το Υπουργικό Συμβούλιο, όσον και η ποσότητα που τελικά καταναλώθηκε, υπερέβαινε την ποσότητα που καθορίζεται με βάση τους πιο πάνω δείκτες αποθεμάτων που καθορίζονται με βάση την ξηρασία.
«Συγκεκριμένα, το έτος 2020 η πρόταση για προβλεπόμενη απόληψη (άντληση) υπερέβαινε κατά 22,5 εκατομμύρια κυβικά μέτρα (εκατ.κ.μ.) την προβλεπόμενη ποσότητα, ενώ το ίδιο έτος και η κατανάλωση ξεπέρασε κατά 16,5 εκατ. κ.μ. την προβλεπόμενη απόληψη με βάση τους σχετικούς δείκτες».
Με άλλα λόγια, το 2020 αντλήθηκαν 39 εκατ. κ.μ. νερού περισσότερα από όσα ενδείκνυτο.
Στην Έκθεση της Ελεγκτικής Υπηρεσίας αναφέρεται, πως «παρόλον ότι το έτος 2020 θεωρείτο βροχερό έτος, θεωρούμε ότι, τόσο η πρόταση για απόληψη νερού που υποβλήθηκε, όσον και η έγκριση από το Υπουργικό Συμβούλιο θα έπρεπε να ήταν εντός του πλαισίου των καθορισμένων δεικτών, ένεκα του ότι τα επόμενα έτη που θα ακολουθούσαν ενδεχομένως να χαρακτηρίζονταν από ανομβρία».
Όπως προκύπτει από την Έκθεση, η κατανάλωση για το έτος 2021 ήταν κατά 7,6 εκατ. κ.μ αυξημένη, ενώ το 2022 ήταν 3,3 εκατ. κ.μ. και το 2023 κατά 2,8 εκατ. κ.μ.
Στην Έκθεση καταγράφεται επίσης, πως «κατά αντίστοιχο τρόπο, αλλά σε μικρότερο βαθμό, παρουσιάστηκε υπέρβαση, τόσο στην ποσότητα που προτάθηκε και εγκρίθηκε για απόληψη από φράγματα του Έργου Πάφου από το Υπουργικό Συμβούλιο».
Βεβαίως, ουδείς γνώριζε ότι θα καταστρεφόταν από πυρκαγιά η μονάδα αφαλάτωσης της Πάφου, αλλά τελικά, τα αποθέματα που υπεραντλήθηκαν θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για τις ανάγκες της επαρχίας. Σημειώνεται ότι στην Έκθεση αναφέρεται, πως «τα έτη 2017 και 2018, η πρόταση υπερέβηκε κατά 2,3 εκατ. κ.μ. και 2,7 εκατ. κ.μ., αντίστοιχα, την προβλεπόμενη ποσότητα απόληψης, ενώ τα ίδια έτη και η κατανάλωση ξεπέρασε κατά 1,8 εκατ. κ.μ. και 3,9 εκατ. κ.μ., αντίστοιχα, την προβλεπόμενη απόληψη με βάση τους σχετικούς δείκτες». Με άλλα λόγια μόνο την περίοδο υπεραντλήθηκαν 10,7 εκατ. κ.μ όταν η μονάδα που καταστράφηκε μετέπειτα μπορούσε να παράξει (νοουμένου ότι λειτουργούσε 365 μέρες το χρόνο) 5.5 εκατ. κ.μ ετησίως.
Στην Έκθεση αναγνωρίζεται ότι διαχρονικά προωθήθηκαν έργα υποδομής αλλά διαπιστώνεται πως δεν ακολουθήθηκε πάντα λελογισμένη πολιτική λαμβάνοντας υπόψιν το γεγονός ότι η Κύπρος επηρεάζεται συχνά από περιόδους ανομβρίας.
Ο ίδιος ο Γενικός Ελεγκτής Ανδρέας Παπακωνσταντίνου παρατηρεί, πως «φαίνεται ότι διαχρονικά η ΚΔ λειτουργεί περισσότερο πυροσβεστικά αντί προληπτικά με κίνδυνο υψηλότερο οικονομικό κόστος και μεγαλύτερη περιβαλλοντική επιβάρυνση».
Αναφορά γίνεται και στις αφαλατώσεις με ειδική μνεία στην αφαλάτωση στο Βασιλικό. Ποσότητες του παραγόμενου νερού καταλήγουν είτε σε διυλιστήριο είτε για σκοπούς άρδευσης. Συγκεκριμένα αναφέρεται: «Το ΤΑΥ προέβη στη σύναψη συμφωνίας για την αγορά νερού από την μονάδα πριν από την κατασκευή του απαραίτητου δικτύου μεταφοράς του πόσιμου νερού στα δίκτυα ύδρευσης. Ως αποτέλεσμα, το μεγαλύτερο μέρος του αφαλατωμένου νερού διοχετεύεται στο δίκτυο του Νότιου Αγωγού και είτε καταλήγει στο Διυλιστήριο της Τερσεφάνου για επεξεργασία, είτε διατίθεται για άρδευση, είτε αποθηκεύεται στα φράγματα».
Στην ίδια έκθεση, η οποία στηρίζεται σε μελέτες και αναφορές των εμπλεκομένων υπηρεσιών είτε και της ΕΕ, γίνονται και οι ακόλουθες αναφορές:
-Δεν υπάρχει ενιαία τιμολογιακή πολιτική στη διάθεση του νερού.
-Στην ύδρευση η ανάκτηση κόστους είναι πολύ χαμηλή ενώ κατά την περίοδο 2019-2023 καταγράφηκε αύξηση στη ζήτηση νερού σε ποσοστό 14,8% (+3,5%/έτος).
-Οι καλλιέργειες δεν προσαρμόζονται σε λιγότερο υδροβόρες ενώ καταγράφονται σημαντικές απώλειες νερού λόγω εξασθενημένου δικτύου.
-Οι μονάδες αφαλάτωσης λειτουργούν με συμβατικά καύσιμα με αυξημένο κόστος.
-Η αξιοποίηση του ανακυκλωμένου νερού είναι περιορισμένη, κυρίως λόγω έλλειψης υποδομών ενώ η ποιότητα του σε κάποιες περιπτώσεις είναι κακή. Ενώ η δυναμικότητα παραγωγής ανακυκλωμένου νερού φτάνει στα 53,9 εκατ. κ.μ. ετησίως, το 2023 παρήχθησαν 28,2 εκατ. κ.μ. που ισούται με ποσοστό 52,3%.
-Δεν είναι συνδεδεμένες όλες οι κοινότητες με σταθμούς επεξεργασίας λυμάτων, ενώ ούτε όλα τα νοικοκυριά είναι συνδεδεμένα με το αποχετευτικό σύστημα
-Ο έλεγχος των αδειών υδροληψίας και γεωτρήσεων δεν είναι επαρκής ενώ ο ρυθμός υλοποίησης έργων υποδομής ύψους €1,2δις είναι χαμηλός.
-Από το σύνολο της καλλιεργήσιμης γεωργικής γης μόνο το 24% μπορεί να αρδευτεί, ενώ το υπόλοιπο 76% εξαρτάται αποκλειστικά από τη βροχόπτωση. Οι ανάγκες άρδευσης καλύπτονται, στο μεγαλύτερο μέρος τους (73%) από ιδιωτικές γεωτρήσεις ενώ το υπόλοιπο 27% αρδεύεται από Κυβερνητικά Υδατικά Έργα (ΚΥΕ).
-Κατά την περίοδο 1971 – 2000 εκτιμάται ότι το 86% της βροχόπτωσης επέστρεψε στην ατμόσφαιρα μέσω εξατμισοδιαπνοής.
-Παρατηρήθηκε υφαλμύριση του νερού σε επτά από τα 22 συστήματα υπογείων υδάτων λόγω θαλάσσιας διείσδυσης.
-Προβλέπεται μείωση της απορροής ποταμών στην περιοχή Τροόδους (14% έως 30% όταν η βροχόπτωση μειωθεί σε ποσοστό 6% έως 15%).
-Αναμένεται μείωση της μέσης ετήσιας εισροής στα φράγματα κατά 23% (2021-2050 σε σύγκριση με 1971-2000), παρά τη μικρότερη εκτιμώμενη μείωση της βροχόπτωσης (5%).
-Παρατηρείται υποβάθμιση της ποιότητας των επιφανειακών (μέτρια έως υψηλή) και υπόγειων (υψηλή έως πολύ υψηλή) υδάτινων σωμάτων, λόγω μειωμένης βροχόπτωσης, αυξημένων περιόδων ξηρασίας, έντονων βροχοπτώσεων, αύξησης της θερμοκρασίας του νερού, ανόδου της στάθμης της θάλασσας και χαμηλής απορροής. Τα υδάτινα σώματα που ήδη βρίσκονται σε κακή ποιοτική κατάσταση είναι ακόμα πιο ευάλωτα στις επιπτώσεις από την κλιματική αλλαγή.
-Προϊόντος του χρόνου θα αυξάνεται η ευπάθεια καλλιεργειών όπως η ντομάτα, τα αμπέλια και η ελιά λόγω του καλοκαιρινού τους κύκλου ανάπτυξης.
-Θα παρατηρηθεί σημαντική επίδραση των ελλειμμάτων βροχόπτωσης και σε χειμερινές καλλιέργειες όπως η πατάτα, το κριθάρι και το σιτάρι.
-Η υφιστάμενη τιμολογιακή πολιτική στο νερό ύδρευσης παρουσιάζει ανισότητες μεταξύ των καταναλωτών, αφού καταγράφονται σημαντικές διαφοροποιήσεις μεταξύ των επιβαλλόμενων τελών από τους Τοπικούς Φορείς Ύδρευσης.
