«Για να μειώσουμε το κοινωνικό στίγμα για τη ψυχική ασθένεια, πρέπει να ενδυναμώσουμε και να εκπαιδεύσουμε την κυπριακή κοινωνία, αρχίζοντας μάλιστα από τα παιδιά και περιλαμβάνοντας και τους επαγγελματίες υγείας», τόνισε η Πόλυ Γρηγορά, άτομo με βιωματική εμπειρία ψυχικής διαταραχής, σε δημοσιογραφική διάσκεψη στις 29 Μαΐου 2025, στην νεόδμητη αίθουσα πολλαπλών χρήσεων του νοσοκομείου Αθαλάσσας – σε μια ουσιαστική, όσο και συμβολική εκδήλωση, αφού ο Μάιος αναγνωρίζεται διεθνώς, ως μήνας ευαισθητοποίησης για τη ψυχική υγεία.
Η τοποθέτηση της διευθύντριας Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας του ΟΚΥπΥ δρος Άννας Παραδεισιώτη, επικεντρώθηκε στην ανάγκη υπεράσπισης των κοινωνικών δικαιωμάτων των ανθρώπων που βιώνουν ή βίωσαν προβλήματα ψυχικής υγείας, όπου εστιάζει και η φετινή εκστρατεία, με σύνθημα «Μετατρέπουμε την ευαισθητοποίηση, σε πράξη». Ο υπεύθυνος ψυχίατρος του νοσοκομείου Αθαλάσσας δρ Λάμπρος Σαμαρτζής, εξήγησε στην εισήγησή του ότι «η μετάβαση από την ευαισθητοποίηση στην πράξη, σημαίνει ότι αλλάζουμε τις πρακτικές μας, νοοτροπίες και θεσμούς και όχι απλώς να μιλάμε για τη ψυχική υγεία και για το στίγμα της ψυχικής νόσου». Κάλεσμα προς όλους «για να συμβάλουμε από κοινού στη διαμόρφωση ενός περιβάλλοντος χωρίς αποκλεισμούς, όπου η ψυχική υγεία αντιμετωπίζεται με σοβαρότητα, με φροντίδα και με σεβασμό, όπου δεν μιλάμε για τους ανθρώπους, αλλά με τους ανθρώπους», απηύθυνε στον χαιρετισμό του στην εκδήλωση, ο γενικός οικονομικός διευθυντής του ΟΚΥπΥ Ρομπέρτο Καραχάννας.
Σε μια συνοπτική διατύπωση του μηνύματος της εκστρατείας ευαισθητοποίησης για τη ψυχική υγεία, τονίζεται από τον ΟΚΥπΥ σε σχετική ανακοίνωση, ότι «ο σεβασμός στο δικαίωμα κάθε ανθρώπου να ζει με ισότιμους όρους στην κοινωνία και η ευαισθητοποίηση, αποκτά νόημα, μόνο όταν οδηγεί σε αλλαγές που ενισχύουν τη φροντίδα, καταπολεμούν τις διακρίσεις και δημιουργούν χώρο για τη φωνή των ίδιων των ληπτών υπηρεσιών». Προστίθεται ότι «η Πολιτεία και οι επαγγελματίες, καλούνται να ενισχύσουν την κοινοτική φροντίδα, να προωθήσουν την αποϊδρυματοποίηση και να στηρίξουν την ενεργό συμμετοχή των ανθρώπων με βιωματική εμπειρία στη θεραπεία, στον σχεδιασμό υπηρεσιών και στην κοινωνική ζωή, γιατί η αλλαγή δεν είναι μόνο ιατρική – είναι πολιτική, κοινωνική και αξιακή». Την εκδήλωση συντόνισε η διοικητική λειτουργός της Διεύθυνσης Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας Άννα Κουμούσιη, με την υποστήριξη του Γραφείου Διασφάλισης Ποιότητας του νοσοκομείου Αθαλάσσας.
>Εθνική στρατηγική και τριετές σχέδιο δράσης
Η διευθύντρια Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας δρ Άννα Παραδεισιώτη ανέφερε μεταξύ άλλων στον χαιρετισμό της, ότι «στα πλαίσια της πολυδιάστατης προσέγγισης που περιβάλλει την έννοια της φροντίδας της ψυχικής υγείας και αναγνωρίζοντας τη σημασία της θέσπισης μίας Εθνικής Στρατηγικής, αποκλειστικά για τη ψυχική υγεία, λαμβάνοντας τη σχετική εντολή από τον υπουργό Υγείας, προχωρήσαμε στην εκπόνησή της, σε συνεργασία με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας και άλλα τμήματα, υπουργεία και οργανισμούς, μη κυβερνητικές οργανώσεις και συνδέσμους. Ταυτόχρονα – πρόσθεσε – προωθήθηκε και η ανάπτυξη ενός αντίστοιχου Σχεδίου Δράσης σε βάθος τριετίας, στοχεύοντας στη βελτίωση των παρεχόμενων υπηρεσιών ψυχικής υγείας στους πολίτες του τόπου μας, δίνοντας την απαραίτητη προσοχή και τονίζοντας τον κεντρικό ρόλο της ψυχικής υγείας στον γενικό μηχανισμό της πολιτείας και στην κοινωνία γενικότερα.
Η πρώτη Εθνική Στρατηγική για τη Ψυχική Υγεία, μαζί με το τριετές Σχέδιο Δράσης, έχει πρόσφατα εγκριθεί από το Υπουργικό Συμβούλιο. Ειδικότερα αναφέρεται ότι η Εθνική Στρατηγική, μέσω των έξι πυλώνων στους οποίους βασίζεται, εστιάζει στην πρόληψη, στην αναβάθμιση της λειτουργίας νοσοκομειακών και κοινοτικών δομών υπηρεσιών ψυχικής υγείας, στην οριζόντια ενσωμάτωση της ψυχικής υγείας σε πολιτικές και νομικά πλαίσια και στην προώθηση της έρευνας στον τομέα της ψυχικής υγείας, δίνοντας ιδιαίτερη έμφαση στην προαγωγή της εγγραμματοσύνης σε θέματα ψυχικής υγείας, στην ευαισθητοποίηση και ενημέρωση του κοινού, στη μείωση του στίγματος και στη διασφάλιση και προστασία των δικαιωμάτων των ψυχικά ασθενών, με τη συμμετοχή τους στις διαδικασίες και αποφάσεις που τους αφορούν σε όλα τα επίπεδα».
>Εστίαση στα κοινωνικά δικαιώματα
«Η μετάβαση από την ευαισθητοποίηση στη δράση, απαιτεί συλλογική πολιτική βούληση, χρηματοδότηση και συνεργασία ανάμεσα σε κράτος, επαγγελματίες ψυχικής υγείας, κοινωνία πολιτών και άτομα με βιωματική εμπειρία ψυχικής διαταραχής», τόνισε στην παρέμβασή του ο Υπεύθυνος Ψυχίατρος του νοσοκομείου Αθαλάσσας δρ Λάμπρος Σαμαρτζής. «Πρέπει να εστιάσουμε – είπε – στα κοινωνικά δικαιώματα των ασθενών, όπως είναι το δικαίωμα στη ψυχική και σωματική υγεία, με προσβασιμότητα σε ποιοτικές και κατάλληλες υπηρεσίες ψυχικής υγείας, με την εξασφάλιση της επάρκειας κοινοτικών και νοσοκομειακών δομών, με προγράμματα πρόληψης της ψυχικής διαταραχής».
Ο δρ Σαμαρτζής αναφέρθηκε επίσης «στο δικαίωμα των ασθενών στη στέγαση και την αξιοπρεπή διαβίωση, με ενδιάμεσες δομές, ξενώνες/διαμερίσματα αποκατάστασης και προγράμματα υποστηριζόμενης και προστατευόμενης διαβίωσης». Μίλησε ακόμα για «το δικαίωμα στην εκπαίδευση και στην εργασία, μέσα από προγράμματα ενσωμάτωσης στην εργασία, προσαρμογές και διευκολύνσεις στο εκπαιδευτικό και στο εργασιακό περιβάλλον». Περαιτέρω αναφέρθηκε «στο δικαίωμα στην αυτονομία και τη νομική προστασία, με συμπαράσταση από την πολιτεία για άτομα με μειωμένη αυτονομία, με σκοπό τη διατήρηση και επανάκτηση της αυτονομίας τους το συντομότερο δυνατό».
Τέλος, μίλησε για «το δικαίωμα στην κοινωνική συμμετοχή, μέσα από πολυδύναμα κέντρα ημέρας και προγράμματα πολιτισμικής συνταγογράφησης, ευαισθητοποίησης και δράσης, ενάντια στο στίγμα της ψυχικής διαταραχής». Ο δρ Σαμαρτζής επεσήμανε ότι «πρέπει να διορθωθούν παρανοήσεις, όπως ότι «ο ψυχικά ασθενής είναι επικίνδυνος», ή ότιείναι «αδύναμος χαρακτήρας». Ακόμα, πρέπει να ενθαρρυνθούν και αξιοποιηθούν οι μαρτυρίες ατόμων με βιωματική εμπειρία και να θεσμοθετηθεί η συμμετοχή των ψυχικά ασθενών στη λήψη αποφάσεων που τους αφορούν και στη φροντίδα τους. Αναγκαία είναι και η θεσμοθέτηση της κατάρτισης επαγγελματιών υγείας, εκπαιδευτικών, δημοσιογράφων και αστυνομικών, για χρήση μηστιγματιστικής γλώσσας και για μη τραυματική προσέγγιση».
>Εσωτερική νοσηλεία και κοινοτική φροντίδα
«Η ψυχική υγεία, μάς αφορά όλους, όχι μόνο ως ατομική υπόθεση, αλλά και ως συλλογική ευθύνη», υπογράμμισε στην ομιλία του ο γενικός οικονομικός διευθυντής του ΟΚΥπΥ Ρομπέρτο Καραχάννας. «Ακόμα και σήμερα – πρόσθεσε – το στίγμα, οι διακρίσεις και οι παρωχημένες αντιλήψεις, συνεχίζουν να στερούν από πολλούς, το δικαίωμα στην αποδοχή και στην ένταξη. Στην Κύπρο, η Διεύθυνση Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας, ηγείται των προσπαθειών για την προαγωγή της ψυχικής υγείας σε όλους τους πολίτες, ενώ παράλληλα εργάζεται συστηματικά για την καταπολέμηση του στίγματος και των διακρίσεων.
Οι υπηρεσίες που προσφέρει, καλύπτουν τόσο την εσωτερική νοσηλεία, όσο και την κοινοτική φροντίδα, απαντώντας στις ανάγκες παιδιών, εφήβων και ενηλίκων, με εξειδικευμένο και ολιστικό τρόπο. Στις εσωτερικές δομές, περιλαμβάνονται κλινικές οξέων περιστατικών, ενδιάμεσης νοσηλείας, αποκατάστασης, ψυχογηριατρικής φροντίδας, θεραπευτικές μονάδες για άτομα με εξαρτήσεις, νοσηλεία εφήβων, καθώς και ξενώνες φιλοξενίας για την υποστήριξη της αποϊδρυματοποίησης. Παράλληλα, σε όλη την Κύπρο λειτουργεί ένα πλήρες δίκτυο εξωτερικών υπηρεσιών, όπως κοινοτικά κέντρα, κέντρα ημέρας, μονάδες υποκατάστατων, προγράμματα πρόληψης και υποστήριξης για ανήλικους και ενήλικες, υπηρεσίες διασύνδεσης, καθώς και εξειδικευμένα κέντρα, όπως αυτό για τις διατροφικές διαταραχές στο Μακάρειο νοσοκομείο. Ιδιαίτερα σημαντικό, είναι και το έργο που επιτελείται εντός των σωφρονιστικών ιδρυμάτων, με εξωτερικά ιατρεία και προγράμματα υποστήριξης, καθώς και με την Πτέρυγα 10 στις κεντρικές φυλακές, ειδικά σχεδιασμένη για άτομα που αντιμετωπίζουν προβλήματα εξάρτησης.
Αξίζει να αναφερθεί ότι τον Ιανουάριο του 2025, τέθηκαν σε λειτουργία τα νέα κτίρια της Α΄ Φάσης του Κέντρου Ψυχικής Υγείας. Πρόκειται για μια σημαντική εξέλιξη, που περιλαμβάνει δύο σύγχρονες κλινικές οξέων περιστατικών, νέα θεραπευτική μονάδα εξαρτημένων ατόμων, τμήμα ηλεκτροσπασμοθεραπείας και αίθουσα πολλαπλών χρήσεων. Ήδη προχωρεί και η Β΄ Φάση, με την ανέγερση νέων κλινικών, εξω-νοσοκομειακών υπηρεσιών και διοικητικών υποδομών. Παράλληλα, από την 1η Φεβρουαρίου 2024, το νοσοκομείο Αθαλάσσας έχει εισέλθει σε πορεία διαπίστευσης από τον διεθνή οργανισμό Accreditation Canada. Είναι ένα σημαντικό βήμα για τη συνολική αναβάθμιση της ποιότητας, με αναθεώρηση διαδικασιών και συνεχή επιμόρφωση του προσωπικού». Ο κ. Καραχάννας κατέληξε λέγοντας ότι «πίσω από κάθε αριθμό, υπάρχει ένας άνθρωπος και πίσω από κάθε δομή, μια ομάδα επαγγελματιών που εργάζεται με δέσμευση για να στηρίξει, να ακούσει, να συνοδεύσει».
Με «όπλο», αυτά που την πονούσαν και τη φόβιζαν…
«Εγώ είμαι ασθενής», είπε ανεβαίνοντας στο βήμα της εκδήλωσης η κυρία Πόλυ Γρηγορά, που περίγραψε τη δική της βιωματική εμπειρία, ως άτομο διαγνωσμένο με μια σοβαρή διαταραχή. Ευχαρίστησε αρχικά τη δρα Άννα Παραδεισιώτη, για το «δώρο της εμπιστοσύνης», που της έδωσε. «Με ακούσατε με σεβασμό – είπε – με αφήσατε να μιλήσω με τα δικά μου λόγια και αυτό άλλαξε τα πάντα». Και πρόσθεσε: «Όλη η ζωή μας, είναι μια λεπτή κλωστή, αφού τη μια στιγμή είμαστε…εδώ και την άλλη στιγμή, είμαστε αλλού… Δεν πρέπει να υπάρχουν στερεότυπα, για το πώς πρέπει να είναι ο ασθενής. Μπορεί να είναι ο οποιοσδήποτε από εμάς… Μπορεί ο ασθενής να φορά κοστούμι και να κρύβει πολύ καλά, την ασθένεια του. Όμως έχουμε μάθει να βάζουμε τους άλλους σε καλούπια, ιδιαίτερα στην Κύπρο. Κι εγώ, έχω συνηθίσει να μη λειτουργώ μέσα σε καλούπια, αλλά να σπάζω τα καλούπια… πιστεύω λοιπόν, πως ό,τι μας φοβίζει, μας κάνει πιο δυνατούς και αυτό ισχύει βέβαια και όταν αποφασίσουμε να αντιμετωπίσουμε τους «δαίμονες» μας. Όταν εγώ αντιλήφθηκα ότι κάτι δεν πήγαινε καλά με μένα, σε κάποια φάση της ζωής μου, ένιωθα πολλή ανασφάλεια, ένιωθα μειονεκτικά, κρυβόμουν…
Ξεκίνησα να σπουδάζω ψυχολογία, αλλά δεν μπορούσα να συγκεντρωθώ… Δεν μπόρεσα να ολοκληρώσω τις σπουδές μου… τη συνέχεια διαγνώστηκα ως άτομο με ψυχική νόσο/διαταραχή… ενώ είχα δίπλα μου τον σύζυγό μου, που ήταν δυναμικός και επιτυχημένος, κοινωνικά και επαγγελματικά. Ένιωθα απέναντι του «μικρή» – ως σύζυγος, ως σύντροφος και ως μητέρα – κι έπρεπε όλο αυτό, να το διαχειριστώ μέσα μου. Κάνω ψυχοθεραπεία τα τελευταία 32 χρόνια και παίρνω φαρμακευτική αγωγή τα τελευταία 17 χρόνια. Μιλώντας λοιπόν με τους επαγγελματίες όλα αυτά τα χρόνια, αποφάσισα σταδιακά, ότι όλα αυτά που με πονούσαν και με φόβιζαν, πρέπει να τα κάνω το «όπλο» μου, για να βοηθήσω την κοινωνία και άλλους ανθρώπους, που πονούν όπως εμένα. Οπότε, επέλεξα συνειδητά και έκανα σκοπό και φάρο της ζωής μου, να μιλώ δημόσια για τα δικά μου βιώματα, με την ελπίδα ότι θα βοηθήσω τους συνανθρώπους μου που βιώνουν παρόμοιες εμπειρίες και νιώθουν μόνοι και αυτοί και οι οικογένειες τους.
Θέλω να ευχαριστήσω όλα τα ΜΜΕ για τη συνεχή στήριξη που μου παρέχουν, για να ακουστεί η φωνή μου προς τα έξω… γιατί αυτοί που βιώνουν μια κατάθλιψη, ή άλλη διαταραχή και κάθονται μόνοι, με μοναδική τους παρέα την τηλεόραση, νιώθουν ότι επιτέλους δεν είναι μόνοι, όταν δουν και ακούσουν ότι κάποιος συνάνθρωπός τους, πέρασε και περνά τα ίδια.
Είναι «κρυφή» και «αόρατη» η ψυχική ασθένεια και είναι εύκολο να «κρυφτείς», ιδιαίτερα όταν είσαι οικονομικά άνετος, όπως ήμουν εγώ. Δεν έχεις ανάγκη από κρατική βοήθεια. Ανεβαίνεις σε ένα αεροπλάνο και πηγαίνεις στο εξωτερικό, υποτίθεται για ψώνια ή για αναψυχή, αλλά στην πραγματικότητα για επίσκεψη σε κάποιον ψυχίατρο ή ψυχολόγο, όπως έκανα εγώ για χρόνια… Το να είσαι όμως φτωχός και να μη μπορείς να έχεις τη βοήθεια που χρειάζεσαι, λόγω οικονομικής δυσπραγίας, είναι άκρως οδυνηρό…Βέβαια, κατάφερα να κάνω όλα αυτά που αποφάσισα να κάνω, επειδή είχα τη στήριξη της οικογένειας μου, του συζύγου μου και των παιδιών μου κι αυτό έχει μεγάλη σημασία, γιατί κάθε λέξη μου, είχε και έχει αντίκτυπο και σ’ αυτούς – και χαίρομαι ιδιαίτερα, γιατί δεν είμαστε μια συμβατική οικογένεια! Θέλω να πω ότι πάντοτε έκανα τα πράγματα με τον δικό μου τρόπο. Ποτέ δεν ακολούθησα την πεπατημένη και δεν πρόκειται να το κάνω, τώρα που μεγάλωσα. Στο χέρι μας είναι, να κάνουμε την αλλαγή, επειδή, πολύ απλά, όλοι το ίδιο είμαστε. Στις ψυχικές ασθένειες, δεν υπάρχουν κοινωνικές τάξεις, φύλο, συγκεκριμένες προδιαγραφές – εκτός από αυτές του εγκεφάλου, που και πάλι, κανείς δεν τις επιλέγει. Συνεπώς όλοι μαζί, μπορούμε να κάνουμε τη διαφορά!».
