![](https://i1.wp.com/www.philenews.com/wp-content/uploads/2024/06/ELINA-23.jpg?w=1200&resize=1200,0&ssl=1)
Η εικαστικός Ελίνα Ιωάννου και η συγγραφέας Λουίζα Παπαλοΐζου, συνδυάζοντας γλυπτά έργα τέχνης και λόγο, συγκροτούν μαζί ένα αφήγημα με έμπνευση το μορφολογικό, κλιματικό και ψυχοκοινωνικό παρόν του τόπου τους. «Τανάγλυφα», παρουσιάζονται αυτή την περίοδο στον εκθεσιακό χώρο Pylon στη Λεμεσό.
Η Ελίνα Ιωάννου διδάχτηκε από τον λιθοξόο και γλύπτη πατέρα της, Γιάννη Γιάννη, την τεχνική της λάξευσης από νεαρή ηλικία. Στο εργαστήρι του, στον Πύργο της Λεμεσού, τον παρακολουθούσε να δημιουργεί αρχιτεκτονικές διακοσμήσεις και περίτεχνα γλυπτά. Ανάμεσα στις ξεχωριστές δημιουργίες του είναι και ο θυρεός του Προεδρικού. Χρόνια αργότερα, αυτές οι αναφορές θα εμφανιστούν με ποικίλους τρόπους στη δουλειά της. Η πρακτική της λάξευσης της πέτρας, όμως, δεν υπάρχει ευθύς εξαρχής στη δουλειά της. «Όταν αποφοίτησα από τη σχολή Καλών Τεχνών του Montpelier το 2005, οι τάσεις στην τέχνη εκείνη την εποχή υπαγόρευαν άλλου είδους προσεγγίσεις. Η δουλειά μου οδηγήθηκε σταδιακά και με ένα πολύ οργανικό τρόπο στην ιδέα του ανάγλυφου, του σκαλίσματος, αφού κατάλαβα πως μέσα από την πρακτική του λαξεύματος μπορούσα να διερευνήσω και να εκφράσω πολλές από τις καλλιτεχνικές μου αναζητήσεις», θα πει.
![](https://www.philenews.com/wp-content/uploads/2024/06/5-1-683x1024.jpg)
Η Ελίνα είναι ίσως μια από τις λίγες γυναίκες στην Κύπρο που εξασκούν την γλυπτική σε πέτρα, μια τεχνική που εξαφανίστηκε σχεδόν λόγω των νέων τεχνολογιών, μεταξύ άλλων. «Μια πρακτική η οποία μου επέτρεψε να στοχαστώ, μέσα από μια σύγχρονη προσέγγιση, πάνω σε αυτό το αρχέγονο υλικό, αλλά πιο συγκεκριμένα να ασχοληθώ με την τοπική πέτρα, τον ασβεστιτικό ψαμμίτη, ο οποίος παραδοσιακά συνδέθηκε περισσότερο με τη δόμηση παρά με τη δημιουργία τέχνης», όπως διευκρινίζει. Σήμερα συνυπάρχει στο ίδιο εργαστήρι με τον πατέρα της, ενώ από εκείνον έχει μάθει να χρησιμοποιεί διάφορα εργαλεία και μηχανήματα για την υλοποίηση των έργων της.
![](https://www.philenews.com/wp-content/uploads/2024/06/3-1024x683.jpg)
Η νέα εικαστική της πρόταση με τίτλο «Τανάγλυφα», που παρουσιάζεται στον εκθεσιακό χώρο Pylon της Λεμεσού, είναι το αποτέλεσμα μιας εξελικτικής διαδικασίας μέσα από τα χρόνια, η οποία όμως πήρε την τελική της μορφή μέσα από τη συνεργασία με τη συγγραφέα Λουίζα Παπαλοΐζου. Ανάμεσα στις δύο δημιουργούς, θα πει, προϋπήρχε μια στενή σχέση, κυρίως εξαιτίας των κοινών τους αναζητήσεων, που πάει πολλά χρόνια πίσω. Επίσης, η Ελίνα σχεδίασε το εξώφυλλο του βιβλίου της Λουίζας, Το βουνί (Εκδόσεις Το Ροδακιό, Αθήνα, 2020). Όπως μας εξήγησε η Ελίνα, δεν είναι η πρώτη φορά που χρησιμοποιεί τον γραπτό λόγο ως πηγή υλικού στη δουλειά της. Η πρώτη φορά ήταν στο «Project Room 1» το 2007, όταν συνεργάστηκε με τη Ναταλί Γιαξή.
![](https://www.philenews.com/wp-content/uploads/2024/06/2-1-1024x1024.jpg)
Πώς εξελίχθηκε όμως η συνεργασία της με τη Λουίζα Παπαλοΐζου; «Η αρχική πρόταση για συνεργασία έγινε από εμένα, αφού αισθάνθηκα πως αυτή η δουλειά, κυρίως εξαιτίας της συνομιλίας που επιχειρεί με τη γεωμορφολογία του τόπου, το κλίμα, τη χλωρίδα και την πανίδα, δημιουργούσε σημεία τομής με τη γραφή της Λουίζας. Η συνεργασία μας, η οποία διήρκησε ένα χρόνο, είχε τη μορφή της συνεχούς ανταλλαγής και του αναστοχασμού, πάνω στα ευρήματα που προέκυπταν μέσα από τις δυο πρακτικές. Η αρχική ιδέα ήταν για μια σειρά από λογοτεχνικά κείμενα, μια συνομιλία πάνω σε κοινές έννοιες και προβληματισμούς, με σκοπό τη δημιουργία μιας έκδοσης. Από τους πρώτους αφηγηματικούς πειραματισμούς της Λουίζας, όμως, είχα καταλάβει πως η γραφή θα έμπαινε με ένα καταλυτικό τρόπο στη δουλειά μου. Κάπως έτσι κατέληξα να λαξεύω γράμματα και να συνομιλώ με την ιδέα της επιγραφικής. Ακόμα και η σχέση μου με τις ονομασίες των υλικών, άλλαξε μέσα από αυτή τη συνεργασία. Οι ονομασίες έγιναν δομικά συστατικά του υλικού, ένας άλλος τρόπος εννοιολόγησης της δουλειάς μου. Κάπως έτσι, για παράδειγμα, οδηγήθηκα να εντάσσω τον αιματίτη σε ένα από τα έργα μου».
![](https://www.philenews.com/wp-content/uploads/2024/06/1-1-1024x1024.jpg)
Στον εκθεσιακό χώρο του Pylon, ο επισκέπτης θα ανακαλύψει μια σειρά έργα τα οποία μέσα από μια παιχνιδιάρικη προσέγγιση, που κάποιες φορές μοιάζει να συνομιλεί με το μεταφυσικό στοιχείο ή ακόμα και το παράλογο, οδηγούν σε πολλαπλές ερμηνείες. Κάποιες εικόνες είναι οικείες αλλά και την ίδια στιγμή ανοίκειες. Για παράδειγμα, τα παπουτσόσυκα μετατρέπονται σε λαμπιόνια, ο αιματίτης παίρνει τη θέση του νερού, και τα γράμματα περασμένα σε αλυσίδα, κρέμονται στον τοίχο σαν περιδέραιο. Αυτή η ενότητα των γλυπτικών έργων της Ελίνας, εστιάζει στη συνθήκη της ξηρασίας η οποία παράγει άγονα περιβάλλοντα. Είναι ένα θέμα επίκαιρο, που αφορά όχι μόνο την Κύπρο αλλά πολλές άλλες χώρες που έχουν επηρεαστεί λόγω της κλιματικής κρίσης. Όπως εξηγεί η Ελίνα, «Πολλά έμβια όντα αναπτύσσουν μηχανισμούς για να επιβιώσουν σε άγονες συνθήκες ή συνθήκες ξηρασίας. Σε αυτό το έργο με ενδιέφερε να αναδείξω μεταφορικά και συμβολικά εκείνες τις μορφές, τους πρωταγωνιστές και πρωταγωνίστριες της ανθεκτικότητας. Όπως είναι τα σαλιγκάρια, που μπορούν να αντέξουν μέχρι και τρία χρόνια σε θερινή διάπαυση αλλά και οι φραγκοσυκιές. Οι φραγκοσυκιές, οι μετανάστριες, όπως τις αποκαλώ, είναι από τα πρώτα μεταναστευτικά φυτά που ήρθαν στην Ευρώπη από την Αμερική, μετά την ανακάλυψη του Νέου Κόσμου από τους Ευρωπαίους. Οι λέξεις ανακάλυψη και Νέος Κόσμος σε εισαγωγικά φυσικά, γιατί όπως γράφει και σε ένα από τα κείμενα της συλλογής η Λουίζα, με τον τίτλο Μεσόγειος, η μέση της γης σύμφωνα με τον Κινέζικο Άτλαντα βρίσκεται στον Ειρηνικό Ωκεανό. Αυτή η σχετικότητα των λέξεων, των συμβόλων και γενικά των σταθερών πάνω στις οποίες χτίζουμε τις ζωές και τους πολιτισμούς μας, είναι μια έννοια που βρίσκεται στο επίκεντρο αυτής της δουλειάς».
Εξ’ ορισμού, η κύρια πρωταγωνίστρια στα έργα της Ελίνας είναι η πέτρα, αλλά πιο συγκεκριμένα ο ασβεστιτικός ψαμμίτης από τον σχηματισμό Πάχνας, τον οποίο χαρακτηρίζει ως τον πρώτο κάτοικο του νησιού. «Είναι το υλικό που αναδύθηκε από τη θάλασσα. Ως υλικό είναι συνδεδεμένο και με τις μυθολογίες του νησιού. Ο ασβεστιτικός ψαμμίτης είναι ταπεινό, εσωστρεφές υλικό και απορροφά το φως, σε αντίθεση με το εκθαμβωτικό φινίρισμα του μαρμάρου». Τα έργα της εικαστικού έχουν συμβολικές προεκτάσεις με αναφορές στην ιστορία του τόπου και στους ανθρώπους του. «Σε αυτό το έργο, με ενδιέφερε πολύ η ανάμειξη αυτού του υλικού με νέα ακόμα και παράταιρα υλικά, τα οποία κατά κάποιο τρόπο αποσταθεροποιούν τη στερεότητα της πέτρας».
Η ΔΙΤΤΗ ΕΚΔΟΣΗ ΣΤΟ ΑΝΑΓΝΩΣΤΗΡΙΟ
Ο απτός καρπός της συνεργασίας ανάμεσα στις δυο δημιουργούς είναι μια διττή έκδοση, που παρουσιάζεται στον εκθεσιακό χώρο σ’ ένα ξεχωριστό δωμάτιο, το «Αναγνωστήριο». Ένα μέρος της έκδοσης περιλαμβάνει προσχέδια της Ελίνας, σε μια εικαστική αφήγηση στην οποία αποτυπώνει αυθόρμητα τις σκέψεις της για την ξηρασία και την ανομβρία, δίπλα σε σχέδια με σαλιγκάρια, φίδια, παπουτσοσυτζιές ή φραγκοσυκιές, μια όαση με νερό και φωλιές πουλιών. Στο άλλο μέρος της έκδοσης διαβάζουμε ιστορίες σε μικρή φόρμα της συγγραφέως Λουίζας Παπαλοΐζου, , στις οποίες πραγματεύεται θέματα που αφορούν την αποτυχία, τον έρωτα, την ανθρώπινη ύπαρξη. Ιστορίες οι οποίες ξεδιπλώνουν εικόνες από τη σύγχρονη Κύπρο και φτάνουν ώς την Καλιφόρνια και το Λονδίνο.
Η Αρετή Λεοπούλου, ιστορικός της Τέχνης και επιμελήτρια της έκθεσης, γράφει για τη συνέργεια των δυο δημιουργών: «“Τανάγλυφα” έρχονται να επισφραγίσουν μια αφήγηση με πολύπλευρες ερμηνευτικές δυνατότητες: Η χλωρίδα και η πανίδα της Κύπρου, ο ψαμμίτης, η παραδοσιακή γλυπτική, η χάραξη του ζωντανού λόγου με αναρίθμητους τρόπους μέσα στην καθημερινή ζωή, η κοινωνία που αλλάζει, επανεπινοείται ή παλινδρομεί, σ’ έναν τόπο με βαθύτατη σχέση με την Ιστορία, με το τραύμα, με τη γλώσσα του, με φορτία μνήμης. Ολοκληρώνουν ένα αφήγημα που, εντέλει, είτε αφορά τα έργα γλυπτικής και τα σχέδια της Ελίνας Ιωάννου είτε αφορά λέξεις και στιγμές που συντάσσει η Λουίζα Παπαλοΐζου, αποδεικνύεται παιχνιδιάρικα προσιτό και οικείο, διότι οποιοσδήποτε τρόπος ανάγνωσης και κατανόησής του είναι και ο σωστός».
Λεμεσός, Pylon Art & Culture (95950857). «ΤΑΝΑΓΛΥΦΑ» της εικαστικού Ελίνας Ιωάννου και της συγγραφέως Λουίζας Παπαλοΐζου. Μέχρι 22/6.
ΤΑΝΑΓΛΥΦΑ: σκέψεις γύρω από μια γόνιμη συνεργασία
Της Λουίζας Παπαλοΐζου
Στην έκθεση γλυπτών της Ελίνας Ιωάννου, πλαισιωμένο από τη λευκότητα του εκθεσιακού χώρου, συναντούμε το έργο με την ονομασία Έρως-Θέρος Ι. Το γλυπτό αποτελείται από δύο συνταιριασμένους βλαστούς φραγκοσυκιάς: ο ένας λαξευμένος από ανθρώπινο χέρι (ασβεστολιθικός ψαμμίτης) και ο άλλος λαξευμένος από την ίδια τη φύση (ζωντανός βλαστός). Άλλωστε, στην ολότητα του έργου της Ελίνας Ιωάννου ο δυϊσμός φύση-άνθρωπος (ανθρώπινος πολιτισμός) αποτελεί μια έννοια που τίθεται υπό αμφισβήτηση.
![](https://www.philenews.com/wp-content/uploads/2024/06/6-1024x453.jpg)
Αποδεχόμενη την πρόσκληση της Ελίνας να κατοικήσω συγγραφικά τον κόσμο τον οποίο λαξεύει εδώ και χρόνια, γνώριζα ενστικτωδώς ποια ερωτήματα συνιστούσαν τον πυρήνα του ενδιαφέροντός μου. Έχοντας παρακολουθήσει την πορεία του καλλιτεχνικού της έργου -από τις «νεκρές οικιακές φύσεις» των πρώτων της σχεδίων, μέχρι τα «αρχιτεκτονικά ερείπια» της έκθεσης Altitudo έως τις οργανικές μορφές (προσμείξεις κοχυλιών και ψαμμίτη, λαξευμένοι βλαστοί, καρποί φραγκοσυκιάς)-, είχα αντιληφθεί πως μέσα από την επίπονη καλλιέργεια ενός φαινομενικά άτεγκτου υλικού, όπως είναι η πέτρα, είχε οδηγηθεί σε ένα εύφορο οικοσύστημα συμβολισμών και νοημάτων, χτισμένο στην κυριολεξία «από τη γη». Εκκινώντας, λοιπόν, με τα ίδια υλικά (έννοιες, σύμβολα), ποια ευρήματα θα μπορούσε ενδεχομένως να ανασύρει η γραφή; Αυτό ήταν το βασικό μου ερώτημα.
Με κύρια εφόδια τη μικροπαρατήρηση και την περιδιάβαση στη σύγχρονη πόλη, επιχείρησα να αφήσω τη γραφή να χαράξει το δικό της αποτύπωμα. Αν έπρεπε να συνοψίσω με μια φράση τα κείμενα της συλλογής, θα έλεγα πως αυτά συνιστούν αφηγήσεις «οικολογικής διαταραχής». Οι συγκλίσεις αλλά και αποκλίσεις των ευρημάτων (αφηγήσεων), όπως αυτές προέκυψαν ανάμεσα στις δυο διαφορετικές προσεγγίσεις – και αποτυπώθηκαν στην ομώνυμη διττή έκδοση-, λειτούργησαν ως ευκαιρίες αναστοχασμού και εμβάθυνσης πάνω στην ίδια την πρακτική της γραφής.
Παράλληλα, μεγάλο ενδιαφέρον και για τις δυο μας, είχε να παρατηρήσουμε τους ποικίλους τρόπους με τους οποίους η ίδια η γραφή -ωσάν μια χειρονομία αμοιβαιότητας – κατέληξε να λαξεύει τα ίδια τα γλυπτά. Ενδεικτικά να αναφερθώ στον τρόπο με τον οποίο η γραμμική διάταξη των οστράκων στον τοίχο, κατέληξε να μοιάζει με ανερμήνευτη επιγραφή, στο πώς τα γραπτά σύμβολα κατέληξαν να γίνονται γλυπτά, και πώς έπειτα κρεμάστηκαν από μεταλλική αλυσίδα για να φτιάξουν μια άνυδρη καλλιέργεια στον τοίχο. Ακόμα και το πώς εκείνα τα δυο όρθια περβάζια, λαξευμένα από ανθρώπινο χέρι αλλά και σημαδεμένα από τα στοιχεία της φύσης, κατέληξαν να μοιράζονται το ίδιο όνομα «Δερματοστιξία», με ένα κείμενο της συλλογής.
Μάλλον τίποτε από όλα αυτά δεν θα έπρεπε να μας εκπλήσσει. Η κάθε συνεργασία άλλωστε δεν είναι παρά μια μορφή συμβίωσης, μια ιστορία αλληλεπίδρασης. Η πιο απτή απόδειξη πως κάτω από τα απολιθώματα ακόμα υπάρχει ζωή.
Φωτό έργων: Νίκος Λουκά