Andreas Kluth
Τις τελευταίες ημέρες έχουν συμβεί τόσα πολλά που είναι εύκολο να παραβλέψει κανείς πόσα λίγα έχουν πραγματικά γίνει. Δηλαδή τίποτα ουσιαστικό. Τουλάχιστον σε ό,τι αφορά ζητήματα πολέμου και ειρήνης στην Ουκρανία, όπου ο πρόεδρος της Ρωσίας, Βλαντιμίρ Πούτιν συνεχίζει να βομβαρδίζει αμάχους, να κρατάει παιδιά (για τα οποία καταζητείται από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο) και γενικά να τρομοκρατεί ένα κυρίαρχο έθνος που θεωρεί μια παραστρατημένη σατραπεία.
Αυτή, ωστόσο, δεν είναι η εντύπωση που μπορεί να έχετε σχηματίσει αν, όπως εγώ, παρακολουθείτε τις συνόδους κορυφής και τις παρελάσεις στο YouTube, το TikTok, το X, το Truth Social ή το μέσο της επιλογής σας. Στην ατελείωτη περιήγηση στις οθόνες μας, το ένα μιμίδιο κυνηγάει το άλλο, ενώ όλα γυρνούν γύρω από το φωτεινό κίτρινο-πορτοκαλί αστέρι της εκπομπής, τον Αμερικανό πρόεδρο Ντόναλντ Τραμπ. Το μέσο είναι το μήνυμα, παρατήρησε ο φιλόσοφος Μάρσαλ Μακλούαν πριν από έξι δεκαετίες. Και το μήνυμα σήμερα είναι ότι αυτός ο πρόεδρος των ΗΠΑ – για το καλύτερο ή το χειρότερο – διαμορφώνει τις παγκόσμιες υποθέσεις.
Να ο πρόεδρος Τραμπ χειροκροτεί τον Πούτιν καθώς ο Ρώσος ηγέτης πλησιάζει σε ένα κόκκινο χαλί στην Αλάσκα. Να ξανά, να λαμβάνει την επιμελώς προετοιμασμένη ευγνωμοσύνη του προέδρου της Ουκρανίας και επτά Ευρωπαίων συμμάχων, οι οποίοι έσπευσαν αυτοσχεδιάζοντας στον Λευκό Οίκο για να περιορίσουν οποιαδήποτε ζημιά μπορεί να έχει προκαλέσει στο μυαλό του Τραμπ ο εκπαιδευμένος στην KGB, Πούτιν. Θα τον δούμε ξανά σύντομα, αν και όταν ο Τραμπ βάλει τόσο τον Πούτιν όσο και τον Ουκρανό ομόλογό του, Βολοντίμιρ Ζελένσκι, στο ίδιο δωμάτιο, σε μια τριμερή συνάντηση ειδικά κατασκευασμένη για ένα πρόγραμμα ριάλιτι.
Ένα ριάλιτι – και συγκεκριμένα “ο Ασκούμενος” – ήταν φυσικά το μέσο που, ξεκινώντας το 2004, εκτόξευσε τον Τραμπ από τη σχετική αφάνεια στην πλατφόρμα μιμιδίων από την οποία τελικά μπήκε στο Οβάλ Γραφείο όχι μία, αλλά δύο φορές. Όπως τόσα άλλα στο πνεύμα της εποχής μας, όλα σε αυτό το μέσο είναι κάπως πραγματικά και κάπως όχι, κάπως αστεία και κάπως σοβαρά, δεν έχουν ακριβώς ουσία, αλλά πάντα έχουν ερμηνεία.
Είναι ένα σύμπαν στο οποίο η συνάντηση του Τραμπ στο Οβάλ Γραφείο με τον Ζελένσκι το Φεβρουάριο – όταν ο Αμερικανός πρόεδρος επέπληξε και ταπείνωσε τον Ουκρανό καλεσμένο του – θεωρήθηκε επιτυχία στους κύκλους του Λευκού Οίκου επειδή, όπως το έθεσε ο πρόεδρος, ήταν “εξαιρετική τηλεόραση”. Ο Τραμπ επανέλαβε αυτό το σενάριο κατά τη διάρκεια μιας άλλης επίσκεψης στο Οβάλ Γραφείο, όταν παγίδευσε τον πρόεδρο της Νότιας Αφρικής σε μια ενέδρα τόσο καταστροφική, όσο και συναρπαστική.
Δεξιοτέχνης της τέχνης, ο Τραμπ ενσωματώνει επίσης εκούσιους ή ακούσιους κομπάρσους, ατακαδόρους και τυχαίες εμφανίσεις στην εκπομπή του. Έδειχνε να εξετάζει αν θα βομβάρδιζε ή όχι τις πυρηνικές εγκαταστάσεις του Ιράν, όχι στο γραφείο του, αλλά στο γκαζόν του Λευκού Οίκου, όπου ένα συνεργείο έστηνε πίσω του έναν ιστό σημαίας και έτσι έγινε απροσδόκητα μέρος του καστ στο συγκεκριμένο επεισόδιο. Όταν αξιολογεί αεροπορικές επιθέσεις ή οτιδήποτε άλλο, η πρώτη ερώτηση του Τραμπ προς τους συμβούλους του δεν αφορά τις επιλογές ή τις στρατηγικές συνέπειες. Είναι: “Πώς θα φανεί;”
Τίποτα από αυτά δεν θα εξέπληττε τον Μακλούαν, ο οποίος ανέλυσε (χωρίς να κρίνει) τον ρόλο των μέσων ενημέρωσης στη δημιουργία της πραγματικότητας, και το έκανε αυτό όταν ο Τύπος και το ραδιόφωνο ήταν ήδη παλιά και η τηλεόραση νέα. Το περιεχόμενο, όπως αντιλήφθηκε, καθορίζεται από το μέσο με το οποίο φτάνει στον ανθρώπινο εγκέφαλο. Μια κουλτούρα που βασίζεται στο κείμενο ανταμείβει τη γραμμική και λογική σκέψη. Η εικόνα (ήδη από την εποχή του Μακλούαν) μετατρέπει την πολιτική σε θέατρο, μειώνει το εύρος προσοχής και ευνοεί την εμφάνιση έναντι της ουσίας.
Καθώς οι αλλαγές στα μίντια επιταχύνθηκαν στις δεκαετίες του 1980 και του 1990 – κατά τη διάρκεια των χρόνων διαμόρφωσης του Τραμπ – άλλοι θεωρητικοί ανέλυσαν τον Μακλούαν. Ο Γάλλος κοινωνιολόγος, Ζαν Μποντριγιάρ είδε ότι τα μέσα ενημέρωσης αντανακλούσαν όλο και περισσότερο όχι την πραγματικότητα, αλλά αυτό που ονόμασε υπερπραγματικότητα, έναν κόσμο “ομοιωμάτων” ή αντιγράφων χωρίς πρωτότυπα. Σε μια αξιομνημόνευτη φράση, είπε ότι “ο χάρτης προηγείται της περιοχής”, εννοώντας ότι η αφήγηση υπερισχύει (συγνώμη) της αλήθειας. Αυτό μου ήρθε στο μυαλό αυτή την εβδομάδα, καθώς ο Τραμπ παρουσίασε στον Ζελένσκι έναν χάρτη των ουκρανικών εδαφών που τώρα προφανώς είναι προς διαπραγμάτευση.
Ο Αμερικανός θεωρητικός των μέσων ενημέρωσης Νιλ Πόστμαν, γράφοντας την εποχή πριν από την άνοδο του Fox News ή του TikTok, έφτασε πιο κοντά στην πρόβλεψη της στιγμής που βρισκόμαστε σήμερα. Στο βιβλίο του “Διασκέδαση Μέχρι Θανάτου”, υποστήριξε ότι τα νέα μέσα ενημέρωσης θα μετέτρεπαν ολοένα και περισσότερο τα πάντα – από τις ειδήσεις μέχρι την πολιτική και τον πόλεμο – σε απλή ψυχαγωγία και θέαμα. Προέβλεψε μια δυστοπία που δεν διαφέρει από τον “Θαυμαστό Καινούργιο Κόσμο” του Άλντους Χάξλεϊ στον οποίο το ναρκωτικό “σόμα” παίρνει τη μορφή των αναρτήσεων του Insta ή του “Truth Social” του Τραμπ.
Φτάσαμε λοιπόν σε αυτό το σημείο, με δύο συνόδους κορυφής να έχουν ήδη πραγματοποιηθεί και αρκετές ακόμη να απομένουν. Αναλύουμε διάφορα πράγματα όπως, ας πούμε, την γκαρνταρόμπα του προέδρου της Ουκρανίας. Στο Οβάλ Γραφείο, τον περασμένο Φεβρουάριο, ο Ζελένσκι αντιμετώπισε σφοδρές επικρίσεις για την στρατιωτική ενδυμασία που φορά από την εισβολή της Ρωσίας στη χώρα του. Αυτή τη φορά εμφανίστηκε ντυμένος στα μαύρα, και ο Τραμπ συμφώνησε ότι φαινόταν “υπέροχος”. Ένα θετικό σημάδι; Μέρες νωρίτερα, ο Ρώσος υπουργός Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ έφτασε στο ξενοδοχείο του στην Αλάσκα με μια μπλούζα που, στα κυριλλικά, διαφήμιζε την “ΕΣΣΔ”. Ένας κώδικας για την ιμπεριαλιστική προδοσία του Πούτιν;
Και όλο αυτό το διάστημα, μια τραγωδία συνεχίζεται για όσους τολμούν να τη δουν. Η πραγματικότητα – ναι, εξακολουθεί να υπάρχει – περιλαμβάνει τα εξής γεγονότα: Ο πόλεμος που ο Τραμπ κάποτε υποσχέθηκε να τελειώσει σε 24 ώρες μαίνεται. Ο Τραμπ συνεχίζει να αμφιταλαντεύεται μεταξύ του να κατηγορεί τον Πούτιν και τον Ζελένσκι για τον πόλεμο. Με το να είναι ασαφής σχετικά με την υποστήριξη των ΗΠΑ, έχει βλάψει την προσπάθεια της Ουκρανίας να αμυνθεί. Τερματίζοντας την διπλωματική απομόνωση του Πούτιν, ο Τραμπ έχει κάνει τη ρωσική πλευρά ισχυρότερη από πριν. Και δίνοντας στον Πούτιν συνέχεια νέες προθεσμίες για την κατάπαυση του πυρός, αφήνοντας μετά να περνούν χωρίς τις “σοβαρές συνέπειες” που είχε υποσχεθεί μόλις πριν από μια εβδομάδα, ο Τραμπ παραιτείται από την πίεση που χρειάζεται να ασκήσει αυτή την περίοδο.
Αυτό που είναι νέο είναι ότι ξαφνικά υπάρχουν πολλές συναντήσεις για επερχόμενες συναντήσεις. Αυτό που μένει όμως είναι άνθρωποι που αιμορραγούν, κλαίνε και πεθαίνουν, όλα εξαιτίας των αποφάσεων που έλαβε ένας άνθρωπος, ο Πούτιν. Στο μυαλό του Τραμπ και των περίσσότερων από εμάς στον θαυμαστό καινούργιο κόσμο μας, ο χάρτης μπορεί να φαίνεται ότι προηγείται της περιοχής. Αλλά αυτή είναι μια πολυτέλεια που δεν έχουν οι άνθρωποι, ας πούμε, στο Λουχάνσκ ή στο Ντονέτσκ. Οι Ουκρανοί και οι φίλοι τους έχουν δίκιο που κλείνουν τα κινητά τους για λίγο, γνωρίζοντας με θλίψη πως τίποτα δεν έχει αλλάξει.
BloombergOpinion
