Η μικροκινητικότητα αποτελεί σήμερα μία από τις πιο ελπιδοφόρες λύσεις στις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι σύγχρονες πόλεις. Αναφέρεται σε νέες μορφές μετακίνησης που βασίζονται σε μικρά, ελαφρά οχήματα, όπως ποδήλατα, ηλεκτρικά ποδήλατα, πατίνια και ηλεκτρικά πατίνια, σχεδιασμένα για μικρές αποστάσεις μέσα σε πυκνοκατοικημένες αστικές περιοχές. Αν και χρησιμοποιείται κυρίως για σύντομες διαδρομές σε μεγάλες μητροπόλεις, η μικροκινητικότητα έχει ακόμα μεγαλύτερη δυναμική σε μικρότερες πόλεις, όπως αυτές της Κύπρου, όπου οι μικρότερες αποστάσεις καθιστούν εφικτή τη χρήση τέτοιων οχημάτων για τη διέλευση ολόκληρης της πόλης. Σε έναν κόσμο που ταλανίζεται από κυκλοφοριακή συμφόρηση, ατμοσφαιρική ρύπανση και έλλειψη χώρων στάθμευσης, η μικροκινητικότητα προσφέρει μία εναλλακτική και οικολογική διέξοδο.
Παρά το δυναμικό της, η μικροκινητικότητα στην Κύπρο αντιμετωπίζει σήμερα σοβαρές προκλήσεις. Ο δημόσιος διάλογος γύρω από τα ηλεκτρικά πατίνια και παρόμοια μέσα μετακίνησης διαμορφώνεται συχνά από ατεκμηρίωτες αφηγήσεις των μέσων ενημέρωσης, που βασίζονται περισσότερο σε γνώμες παρά σε στοιχεία. Τα ΜΜΕ παραβλέπουν συχνά δεδομένα και διεθνείς βέλτιστες πρακτικές, συμβάλλοντας σε ένα κλίμα σκεπτικισμού και αντίστασης. Ταυτόχρονα, πολλοί οδηγοί αυτοκινήτων παραμένουν απροετοίμαστοι —ή απρόθυμοι— να μοιραστούν με ασφάλεια τον δρόμο με χρήστες μικροκινητικότητας, δημιουργώντας καθημερινούς κινδύνους. Επιπρόσθετα, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής έχουν καταβάλει ελάχιστη ή και καμία προσπάθεια για την επίσημη ενσωμάτωση της μικροκινητικότητας στο υφιστάμενο σύστημα μεταφορών, αφήνοντας τους χρήστες χωρίς κατάλληλη υποδομή, νομική σαφήνεια ή υποστήριξη. Ο συνδυασμός παραπληροφόρησης, εχθρικού οδικού περιβάλλοντος και πολιτικής αδράνειας απειλεί να ανακόψει την πρόοδο ενός μοντέλου μετακίνησης που θα μπορούσε να προσφέρει βιώσιμη και συμπεριληπτική αστική κινητικότητα.
Σύμφωνα με τον οργανισμό Micro-Mobility for Europe, το 2022 τα περιστατικά τραυματισμών που χρειάστηκαν ιατρική φροντίδα από κοινόχρηστα ηλεκτρικά πατίνια μειώθηκαν κατά 19%, ενώ οι θάνατοι κατά 17,7% σε σύγκριση με το 2021. Επιπλέον, ο κίνδυνος θανατηφόρου ατυχήματος με κοινόχρηστα ηλεκτρικά πατίνια είναι 20 φορές χαμηλότερος σε σχέση με τα μοτοποδήλατα. Σύμφωνα με τον ίδιο οργανισμό, και ειδικότερα με μελέτη του 2024, για τρίτη συνεχόμενη χρονιά οι τραυματισμοί από μέσα μικροκινητικότητας μειώθηκαν στην Ευρώπη. Το 2023, σημειώθηκε μείωση 16% στους τραυματισμούς αναβατών ηλεκτρικών ποδηλάτων που χρειάζονταν ιατρική φροντίδα σε σχέση με το 2022. Παράλληλα, τα θανατηφόρα ή σοβαρά περιστατικά με κοινόχρηστα ηλεκτρικά ποδήλατα μειώθηκαν κατά 13,3% ανά εκατομμύριο χιλιόμετρα την περίοδο 2022–2024.
Η σημασία της μικροκινητικότητας γίνεται ακόμη πιο εμφανής καθώς οι πόλεις αναζητούν βιώσιμους τρόπους μετακίνησης. Η χρήση ηλεκτρικών πατινιών και ποδηλάτων μειώνει την ανάγκη για αυτοκίνητα, συμβάλλοντας στη μείωση της κυκλοφοριακής συμφόρησης και των εκπομπών ρύπων. Τα ηλεκτρικά οχήματα δεν καταναλώνουν καύσιμα και δεν παράγουν εκπομπές CO₂ κατά τη χρήση τους. Σύμφωνα με έρευνες, η αντικατάσταση μόλις του 8% των παραδοσιακών οχημάτων με ηλεκτρικά εναλλακτικά μέσα θα μπορούσε να μειώσει τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα έως και 80% μέχρι το 2050. Επομένως, η μικροκινητικότητα δεν είναι απλώς μια πρακτική επιλογή αλλά και ένα ισχυρό εργαλείο στη μάχη κατά της κλιματικής αλλαγής.
Η ανάπτυξη υποδομών ειδικά για τη μικροκινητικότητα —όπως ποδηλατόδρομοι και χώροι στάθμευσης για ηλεκτρικά πατίνια— αποτελεί επένδυση με τεράστια περιβαλλοντικά και κοινωνικά οφέλη. Σε αντίθεση με την παραδοσιακή οδική υποδομή, απαιτεί λιγότερο χώρο και ενσωματώνεται ευκολότερα στο φυσικό περιβάλλον. Πόλεις όπως το Άμστερνταμ και η Κοπεγχάγη αποτελούν πρότυπα, έχοντας δημιουργήσει εκτεταμένα δίκτυα μικροκινητικότητας που βελτιώνουν την ποιότητα ζωής, μειώνουν τον θόρυβο και ενισχύουν την πρόσβαση σε δημόσιους χώρους. Αυτά είναι παραδείγματα που θα πρέπει να μελετήσουμε στην Κύπρο —όχι μόνο ως προς τις επιτυχίες τους, αλλά και ως προς τη μεθοδολογία τους. Σύμφωνα με την RTD, οι πόλεις αυτές εφαρμόζουν την προσέγγιση «δοκιμή και διόρθωση» στην κατασκευή ποδηλατοδρόμων, επιτρέποντας συνεχή καινοτομία και βελτίωση βάσει πραγματικών δεδομένων.
Η Κύπρος, αναγνωρίζοντας τη σημασία της μικροκινητικότητας για τη βελτίωση των αστικών μεταφορών, έχει θεσπίσει νομοθεσία με στόχο την ασφάλεια και την ομαλή ενσωμάτωση των οχημάτων μικροκινητικότητας στο κυκλοφοριακό σύστημα. Ο Νόμος περί Ρύθμισης της Διακίνησης Ποδηλάτου Νόμου (Ν. 19 (Ι)/2018)αποτέλεσε το πρώτο σημαντικό βήμα για την ασφαλή χρήση ποδηλάτων και συναφών οχημάτων, θέτοντας προϋποθέσεις για τη χρήση τους στους δρόμους και προωθώντας υποδομές όπως ποδηλατόδρομοι και χώροι στάθμευσης. Το 2022, η Κύπρος εισήγαγε τροποποίηση στον νόμο — Ο περί της Ρύθμισης της Διακίνησης Ποδηλάτων και άλλων Συσκευών Προσωπικής Κινητικότητας (Τροποποιητικός) (Αρ.2) (Ν. 136(I)/2022) η οποία επέκτεινε τις πρόνοιες και στα ηλεκτρικά πατίνια και άλλα ατομικά μέσα μετακίνησης. Ο νόμος αυτός επιτρέπει τη χρήση ηλεκτρικών πατινιών σε ποδηλατοδρόμους, καθορισμένες ζώνες πεζών και δρόμους χαμηλής ταχύτητας, με όριο ταχύτητας τα 20 χλμ/ώρα και υποχρεωτική χρήση κράνους για ανηλίκους κάτω των 18 ετών. Οι νομοθετικές αυτές ενέργειες αποτελούν μέρος μιας ευρύτερης προσπάθειας για την προώθηση της μικροκινητικότητας, με στόχο τη δημιουργία ενός ασφαλούς, οργανωμένου και βιώσιμου συστήματος μεταφορών που θα μειώσει τη συμφόρηση, τη ρύπανση και θα αναβαθμίσει την ποιότητα ζωής στις πόλεις.
Η εισαγωγή του νόμου του 2018 και η επακόλουθη τροποποίησή του το 2022 αποτελούν σημαντικούς νομοθετικούς σταθμούς στην ενσωμάτωση της μικροκινητικότητας στα αστικά συστήματα μεταφορών. Ωστόσο, η πιο πρόσφατη τροποποίηση αποκαλύπτει κρίσιμους περιορισμούς. Με τον περιορισμό της χρήσης ηλεκτρικών πατινιών σε καθορισμένες ζώνες και ποδηλατόδρομους, η ρύθμιση στοχεύει στην ενίσχυση της ασφάλειας και της τάξης στους δημόσιους χώρους. Στην πράξη, όμως, αυτοί οι περιορισμοί ενδέχεται να λειτουργούν αποτρεπτικά, λόγω της ανεπαρκούς υποστηρικτικής υποδομής.
Παρά τις συνεχιζόμενες προσπάθειες επέκτασης του δικτύου ποδηλατοδρόμων, ο ρυθμός σχεδιασμού και κατασκευής παραμένει ανεπαρκής για να καλύψει τη συνεχώς αυξανόμενη ζήτηση. Επιπλέον, το υφιστάμενο δίκτυο χαρακτηρίζεται από ασυνέχεια, αποτρέποντας τους χρήστες από το να ολοκληρώνουν διαδρομές αποκλειστικά σε ασφαλείς, καθορισμένες λωρίδες. Αυτή η αποσπασματικότητα υπονομεύει την αξιοπιστία της μικροκινητικότητας ως καθημερινής λύσης και θέτει ερωτήματα για την αποτελεσματικότητα των ρυθμιστικών πλαισίων χωρίς ολοκληρωμένη υποδομή.
Ένα βασικό σημείο που αξίζει να τονιστεί είναι ότι η μικροκινητικότητα —και ειδικά τα ηλεκτρικά πατίνια— θεωρούνται συχνά ασφαλέστερα από τα αυτοκίνητα, κυρίως λόγω της χαμηλότερης ταχύτητας και μεγαλύτερης ευελιξίας τους. Ωστόσο, αυτή η αντιληπτή ασφάλεια εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την ύπαρξη κατάλληλης υποδομής. Όταν δεν παρέχονται ειδικές λωρίδες ή ασφαλείς διαδρομές και οι αναβάτες αναγκάζονται να μοιράζονται τον δρόμο με αυτοκίνητα, ο κίνδυνος αυξάνεται σημαντικά. Αν και μελέτες δείχνουν ότι η πλειοψηφία των χρηστών αισθάνεται ασφαλής με τη χρήση ηλεκτρικών πατινιών —με την αυτοπεποίθηση να ενισχύεται με τη συνεχή χρήση— αυτό το αίσθημα μπορεί να είναι παραπλανητικό σε περιβάλλοντα που δεν έχουν σχεδιαστεί για μικροκινητικότητα. Σε αντίθεση με τα αυτοκίνητα, τα ατυχήματα με πατίνια μπορεί να έχουν ηπιότερες συνέπειες, αλλά μόνο εφόσον υπάρχει η κατάλληλη υποδομή και γίνεται υπεύθυνη χρήση.
Σύμφωνα με το Διεθνές Φόρουμ Μεταφορών (ITF), η χρήση ηλεκτρικών πατινιών στις πόλεις θεωρείται ασφαλέστερη για τους χρήστες του δρόμου από την οδήγηση αυτοκινήτου. Η σχεδόν 30% μείωση τραυματισμών από το 2021 αποδεικνύει ότι οι επενδύσεις σε υποδομές, εκπαίδευση χρηστών και βελτιωμένα οχήματα αποφέρουν απτά αποτελέσματα. Καθώς οι πόλεις επιδιώκουν να μειώσουν την εξάρτηση από τα ιδιωτικά αυτοκίνητα και να ενισχύσουν την ασφάλεια όλων, τα κοινόχρηστα ηλεκτρικά πατίνια και ποδήλατα αποδεικνύουν πως δεν είναι μόνο βιώσιμα αλλά και ολοένα πιο ασφαλή.
Πέρα από τα περιβαλλοντικά και οδικά οφέλη, τα ηλεκτρικά πατίνια φαίνεται επίσης να ενισχύουν την τοπική οικονομία. Σύμφωνα με μελέτη της Lime, το 72% των χρηστών δήλωσαν ότι χρησιμοποιούν πατίνια για να επισκέπτονται τοπικά καταστήματα, καφέ και άλλους χώρους αναψυχής. Σε πολλές πόλεις όπου τα πατίνια έχουν εξελιχθεί σε καθημερινό μέσο μετακίνησης, στοιχεία της National Association of City Transportation Officials (NACTO) δείχνουν σημαντική αύξηση των εσόδων μικρών επιχειρήσεων. Έτσι, η μικροκινητικότητα δεν αλλάζει μόνο τον τρόπο που μετακινούμαστε αλλά στηρίζει και τη ζωντάνια των αστικών κέντρων, φέρνοντας περισσότερους πελάτες, μεγαλύτερη κινητικότητα και νέα πνοή στις τοπικές αγορές. Επιπλέον, αποτελεί μία οικονομικά προσιτή λύση μεταφοράς, ιδιαίτερα για φοιτητές, νέους επαγγελματίες και οικογένειες που δεν έχουν τη δυνατότητα απόκτησης αυτοκινήτου.
Οι τεχνολογικές εξελίξεις έχουν βελτιώσει επίσης την ασφάλεια και λειτουργικότητα των ηλεκτρικών πατινιών. Τα σύγχρονα μοντέλα διαθέτουν μεγαλύτερους και πιο ανθεκτικούς τροχούς, βελτιωμένα φρένα, φωτισμό υψηλής έντασης και συστήματα γεωεντοπισμού που επιτρέπουν γεωπερίφραξη και αυτόματους περιορισμούς ταχύτητας σε ευαίσθητες περιοχές.
Μία ακόμα διαδεδομένη μορφή μικροκινητικότητας είναι το ηλεκτρικό ποδήλατο, το οποίο είναι συνήθως εξοπλισμένο με πιο εξελιγμένα συστήματα πέδησης, ενισχυμένο φωτισμό και βελτιωμένους μηχανισμούς χειρισμού. Επιπλέον, ο μεγαλύτερος και πιο ορατός σκελετός των ηλεκτρικών ποδηλάτων συμβάλλει στην αυξημένη ασφάλεια του αναβάτη και προσφέρει πιο σταθερή και ασφαλή μετακίνηση σε σύγκριση με μικρότερα μέσα, όπως τα ηλεκτρικά πατίνια.
Τελικά, η μικροκινητικότητα ενσαρκώνει ένα νέο όραμα για τις πόλεις του μέλλοντος: αστικά κέντρα που προωθούν τη βιωσιμότητα, τη κοινωνική συνοχή και τη δημόσια υγεία. Η υπεύθυνη χρήση, η ανάπτυξη κατάλληλων υποδομών και η υποστήριξη τόσο από το κράτος όσο και από τους πολίτες αποτελούν τα κλειδιά για να καταστεί η μικροκινητικότητα κεντρικός πυλώνας της αστικής ζωής. Τα ηλεκτρικά πατίνια, ως σύμβολα αυτής της μετάβασης, έχουν τη δύναμη να οδηγήσουν τις πόλεις μας προς ένα πιο πράσινο, ασφαλές και ανθρωποκεντρικό μέλλον.
Λειτουργός Πολιτικής, Zenox Public Affairs
