Η λέξη “διαβούλευση” ορίζεται στο Άρθρο 2 του περί της Διαφάνειας στις Διαδικασίες Λήψης Δημόσιων Αποφάσεων και Συναφών Θεμάτων Νόμου του 2022 (Ν. 20(Ι)/2022), “ωςο δημόσιος διάλογος ο οποίος στοχεύει στην καταγραφή των απόψεων και των εισηγήσεων επί θεμάτων κοινού ενδιαφέροντος στον οποίο λαμβάνουν μέρος οι κρατικές υπηρεσίες ή ο ευρύτερος δημόσιος τομέας που επωμίζεται την εφαρμογή και υλοποίηση των υπό συζήτηση ζητημάτων που άπτονται της εκτελεστικής ή/και της νομοθετικής εξουσίας, καθώς και οι κρατικές υπηρεσίες και οι κοινωνικοί εταίροι που επηρεάζονται, είτε άμεσα είτε έμμεσα, από την εφαρμογή τους”.
Η διαβούλευσηείναι ίσως από τις πιο κρίσιμες – και ταυτόχρονα παρεξηγημένες – λέξεις στη σύγχρονη δημόσια διοίκηση. Η διαδικασία της Διαβούλευσης αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της βελτίωσης του ρυθμιστικού πλαισίου της διαδικασίας παραγωγής πολιτικής. Ενώ αποτελεί βασικό πυλώνα στη διαδικασία λήψης αποφάσεων, συχνά αντιμετωπίζεται ως απλή διατύπωση γνώμης ή, ακόμα χειρότερα, ως διαδικαστική τυπικότητα χωρίς ουσία.
Στην πραγματικότητα, η διαβούλευση είναι κάτι πολύ βαθύτερο: είναι το θεσμικό εργαλείο που γεφυρώνει τη διοίκηση με την κοινωνία, την πολιτική με τους πολίτες, το κράτος με τη γνώση του πεδίου. Είναι το σημείο όπου η λήψη αποφάσεων αποκτά νομιμοποίηση μέσω διαλόγου και όπου το lobbying βρίσκει θεσμική και δημοκρατική έκφραση. Ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) προσφέρει έναν ιδιαίτερα ουσιώδη και πλήρη ορισμό: «Η διαβούλευση περιλαμβάνει την ενεργό αναζήτηση των απόψεων από ομάδες που επηρεάζονται από το υπό διαβούλευση θέμα. Πρόκειται για μια αμφίδρομη ροή πληροφορίας η οποία μπορεί να λάβει χώρα καθ’ οποιοδήποτε στάδιο νομοθετικών εργασιών, από την ταυτοποίηση του προβλήματος ως την αξιολόγηση της υπάρχουσας νομοθεσίας. Η διαβούλευση διακρίνεται από την συνεχή τάση για συλλογή πληροφορίας με στόχο τη διευκόλυνση της κατάρτισης νομοθεσίας καλύτερης ποιότητας». Αυτός ο ορισμός υπογραμμίζει την ουσία της διαβούλευσης όχι ως “μια στιγμή”, αλλά ως μια συνεχή και ζωντανή διαδικασία που ενδυναμώνει τη δημόσια πολιτική.
Αξίζει να επισημανθεί ότι από τις 4 Ιανουαρίου 2024 τέθηκε επίσημα σε λειτουργία η πλατφόρμα η-Διαβούλευση (e-consultation.gov.cy), η οποία αποτελεί το κεντρικό σημείο διεξαγωγής δημόσιων διαβουλεύσεων από φορείς του δημόσιου και ευρύτερου δημόσιου τομέα. Στόχος της είναι η ενίσχυση της συμμετοχής πολιτών και οργανισμών στη διαδικασία νομοθέτησης και η προώθηση της διαφάνειας.
Η πλατφόρμα προσφέρει σε πραγματικό χρόνο πρόσβαση σε όλα τα στάδια της διαβούλευσης — από την πρόσκληση και τα σχόλια, έως τα τελικά αποτελέσματα — και διαθέτει λειτουργίες εύκολης αναζήτησης και διαδραστικής συμμετοχής. Παράλληλα, ενισχύει τον διάλογο μεταξύ πολιτών, ιδιωτικού τομέα και δημόσιων αρχών, προάγοντας την προσβασιμότητα και την ανοικτή διακυβέρνηση.
Σημαντικό είναι να διευκρινιστεί ότι, σύμφωνα με τον Νόμο 20(I)/2022 «Περί Διαφάνειας στις Διαδικασίες Λήψης Δημόσιων Αποφάσεων (lobbying)», οι διαδικασίες δημόσιας διαβούλευσης εξαιρούνται από το πεδίο εφαρμογής του. Η δημόσια διαβούλευση αποτελεί θεσμοθετημένο εργαλείο συμμετοχής στο πλαίσιο κανονιστικών και διοικητικών διαδικασιών και δεν θεωρείται άσκηση επιρροής υπέρ συγκεκριμένων συμφερόντων. Ως εκ τούτου, η συμμετοχή σε διαβουλεύσεις – είτε από πολίτες, είτε από οργανώσεις και επαγγελματικούς φορείς – δεν απαιτεί εγγραφή στο Μητρώο Επαγγελματιών Άσκησης Επιρροής, ούτε συνοδεύεται από άλλες υποχρεώσεις που ισχύουν για τους λομπίστες. Αυτή η εξαίρεση διασφαλίζει ότι η δημόσια διαβούλευση παραμένει ανοιχτή, χωρίς αποκλεισμούς, ενισχύοντας τη δημοκρατική συμμετοχή χωρίς γραφειοκρατικά εμπόδια.
Για να λειτουργήσει πραγματικά υπέρ του δημόσιου συμφέροντος, κάθε διαβούλευση θα πρέπει να διέπεται από τέσσερις βασικές αρχές: 1) συμμετοχικότητα, ώστε να εμπλέκονται ουσιαστικά όλοι οι σχετικοί φορείς και πολίτες 2) διαφάνεια και λογοδοσία, για να είναι σαφείς οι διαδικασίες και ο αντίκτυπος των εισηγήσεων 3) αποτελεσματικότητα, που διασφαλίζει ότι η διαδικασία φέρνει ουσιαστικά αποτελέσματα και δεν λειτουργεί μόνο συμβολικά 4) συνοχή, ώστε να ενσωματώνεται οργανικά στη χάραξη και την εφαρμογή πολιτικής, χωρίς αποσπασματικές ή εφήμερες παρεμβάσεις.
Η διαβούλευση, όταν ασκείται ουσιαστικά, αποτελεί το πιο δημοκρατικό εργαλείο που διαθέτουμε. Είναι ο θεσμικός χώρος στον οποίο η κοινωνία πολιτών, οι επαγγελματικοί φορείς, οι λομπίστες, τα ερευνητικά ιδρύματα και κάθε ενδιαφερόμενο μέρος μπορούν να αρθρώσουν τεκμηριωμένο λόγο. Στον βαθμό που η διαβούλευση γίνεται έγκαιρα, με κανόνες διαφάνειας και με πραγματική πρόθεση ενσωμάτωσης απόψεων, τότε ενισχύει και τη νομιμότητα και την ποιότητα της νομοθεσίας.
Η Δημόσια Διαβούλευση αποτελεί τη συνηθέστερη μορφή και απαιτεί αυξημένη διαφάνεια, τυπικότητα και ευρύτερη κοινοποίηση, όπως μέσα από επίσημα έγγραφα, χρονοδιαγράμματα και ανοιχτές διαδικασίες που προσκαλούν το κοινό να συμμετάσχει. Χρησιμοποιείται είτε από την αρχή, όταν το θέμα το επιτρέπει, είτε σε δεύτερο στάδιο, όταν η προηγούμενη στοχευμένη προσέγγιση δεν έχει αποφέρει συναίνεση.
Σε ένα σύγχρονο ευρωπαϊκό κράτος δικαίου, η διαφάνεια και η λογοδοσία αποτελούν θεμελιώδεις αξίες. Η ουσιαστική συμμετοχή των πολιτών στη χάραξη πολιτικής και στις δημόσιες διαβουλεύσεις ενισχύει τη δημοκρατία και συμβάλλει στην οικοδόμηση εμπιστοσύνης μεταξύ κοινωνίας και κράτους.
Αυτήν την περίοδο εξετάζεται η πρόταση νόμου «Ο περί της Διαδικασίας της Δημόσιας Διαβούλευσης Νόμος του 2022», η οποία αναμένεται να εγκριθεί εντός του 2025. Η πρόταση αποσκοπεί στην κατοχύρωση της δημόσιας διαβούλευσης με νομική ισχύ, ρυθμίζοντας επίσημα τη συμμετοχή στη διαμόρφωση πολιτικών, νομοσχεδίων, κανονισμών, στρατηγικών και προγραμμάτων. Στόχος είναι η ενίσχυση της αποτελεσματικότητας του δημόσιου διαλόγου και η διασφάλιση της συμμετοχής όλων των εμπλεκόμενων φορέων και πολιτών.
Στην Κύπρο, παρά τα βήματα προόδου και το σχετικό νομικό πλαίσιο, η έννοια της διαβούλευσης συχνά υποβαθμίζεται. Είτε γιατί προσεγγίζεται ως “τυπική συμμόρφωση”, είτε γιατί απουσιάζει η πολιτική βούληση για ουσιαστική ανταπόκριση στις εισηγήσεις. Είναι ακριβώς εδώ που πρέπει να εστιάσουμε: στη μετατροπή της διαβούλευσης από “κουτάκι” μιας διαδικασίας, σε κεντρικό πεδίο διαλόγου και συνδιαμόρφωσης.
Χρειαζόμαστε μια πολιτική κουλτούρα που να αντιλαμβάνεται τη διαβούλευση ως αναφαίρετο δικαίωμα και ταυτόχρονα ως εργαλείο συλλογικής ευφυΐας. Για να ωριμάσει η δημοκρατία στη χώρα μας, πρέπει να ωριμάσει και η χρήση της λέξης “διαβούλευση”. Όχι ως κενή λέξη σε δελτία τύπου, αλλά ως ζωντανή πρακτική που διαπερνά τη δημόσια διοίκηση, την πολιτική ηγεσία και την κοινωνία. Μια δημοκρατία που συμβουλεύεται, είναι μια δημοκρατία που σέβεται. Και μια πολιτεία που ακούει, είναι μια πολιτεία που αξίζει να την εμπιστεύεσαι.
*Λειτουργός Πολιτικής, Zenox Public Affairs
