Toυ Άκη Στρατόπουλου
Τίποτα δεν μένει σταθερό στο σύμπαν. Τα πάντα κινούνται, εξελίσσονται. Αντίστοιχα στη ζωή, είτε βελτιώνεσαι, είτε χειροτερεύεις. Η στασιμότητα είναι συνήθως ο πιο ασφαλής δρόμος προς την αποτυχία και φυσικά, στον αθλητισμό, αυτό είναι ιστορικά ένας απαράβατος κανόνας. Είτε εξελίσσεσαι, είτε ξεπερνιέσαι.
Το σύγχρονο ποδόσφαιρο δεν αποτελεί εξαίρεση. Σε μια εποχή που δεν υπάρχουν μυστικά, που η πληροφορία, όσο καινοτόμα και αν είναι, είναι σχεδόν ακαριαία διαθέσιμη σε όλους και η τεχνογνωσία είναι αντίστοιχα κοινή, οι τακτικές είναι κατά 99% «λυμένες». Κανείς δεν μπορεί να… πιάσει στον ύπνο, κανέναν. Ωστόσο, υπάρχουν και οι εξαιρέσεις. Εκεί κάπου στο 1% όπου «ζουν» οι κορυφαίοι του είδους, είναι που ζυμώνονται και εξελίσσονται οι τρόποι με τους οποίους οι προπονητές προσπαθούν να πιάσουν για λίγο στον ύπνο τον τεράστιο ανταγωνισμό και να κερδίσουν λίγους μήνες, ή έστω και λίγες εβδομάδες, κατά τις οποίες θα έχουν το τακτικό πλεονέκτημα, απέναντι στη στασιμότητα των υπολοίπων. Μέχρι δηλαδή να «λυθεί» και η επόμενη ιδέα…
Κάποτε δεν είχε απάντηση το ποδόσφαιρο του Ρίνους Μίχελς στον Άγιαξ και την Ολλανδία. Μετά αυτό της Λίβερπουλ στα 70s-80s. Έπειτα κυριάρχησαν Αρίγκο Σάκι και Γιόχαν Κρόιφ. Ακολούθησε η εποχή Μουρίνιο, ενώ μετά ήρθε η Μπαρτσελόνα του Γκουαρδιόλα. Και ούτως καθεξής. Τίποτα όμως δεν κρατάει για πάντα και όλες οι παραπάνω περιπτώσεις, αργά ή γρήγορα «απαντήθηκαν» πάνω στο χορτάρι.
Το «τίκι τάκα» και το positional play
Τα τελευταία χρόνια, αυτά που ακολούθησαν την εποχή του «τίκι τάκα» και της ισπανικής κυριαρχίας σε συλλόγους και Εθνικές, το κορυφαίο επίπεδο του ποδοσφαίρου προσαρμόστηκε πάνω σε αυτό το παιχνίδι. Ο ανταγωνισμός είτε το αντέγραψε κατά γράμμα, είτε δημιούργησαε τακτικές που είχαν αποκλειστικό στόχο στο πώς να το σταματήσουν. Και κάπως έτσι, ήρθε το τέλμα. Κάποτε όλοι έπαιζαν 4-3-3, μετά ήρθε η εποχή του 4-4-2 και τα τελευταία χρόνια επικράτησε το 4-2-3-1. Όχι τυχαία, αφού αυτή ήταν η διάταξη που υπηρετούσε καλύτερα από κάθε άλλη τη φιλοσοφία του ποδοσφαίρου που κυριαρχούσε στα ευρωπαϊκά γήπεδα: το «ποδόσφαιρο θέσεων». Το περίφημο positional play.
* Η… προηγούμενη τακτική φιλοσοφία του Πεπ
Ο Πεπ Γκουαρδιόλα είναι αυτός που εκτόξευσε και έκανε διάσημο το συγκεκριμένο στυλ ποδοσφαίρου. Ο Καταλανός τεχνικός ήταν για πάρα πολλά χρόνια διαβόητος για την αυστηρότητά του στο πώς τοποθετεί τους παίκτες του πάνω στο χορτάρι, πώς αυτοί πρέπει να κινούνται με συγκεκριμένο τρόπο, σε πολύ συγκεκριμένους χώρους και με πολύ συγκεκριμένη λίστα επιλογών ως προς το τι θα κάνουν.
Είναι αυτός που χώρισε το γήπεδο σε 20 ζώνες (4 οριζόντιες επί 5 κάθετες) -αντί για τις κλασικές 18- και δημιούργησε κανόνες όπως το να μην βρίσκονται ποτέ πάνω από τρεις παίκτες στην ίδια οριζόντια γραμμή ή πάνω από δύο στην ίδια κάθετη γραμμή.
Βεβαίως, οι κανόνες και η φιλοσοφία του γρήγορα «ξεπατικώθηκε» ανά τα γήπεδα του κόσμου. Οι υπόλοιποι κορυφαίοι προπονητές άρχισαν να ακολουθούν και να εξελίσσουν το μοντέλο του positional play. Κοινό χαρακτηριστικό όλων; Είτε προέρχονταν από την ισπανική σχολή ποδοσφαίρου, είτε σε κάποιο σημείο της καριέρας τους, υπήρξαν παίκτες ή συνεργάτες του Πεπ Γκουαρδιόλα!
Ο Πεπ Γκουαρδιόλα… τερμάτισε το «δικό του» ποδόσφαιρο και το εγκαταλείπει
Όμως, όπως προαναφέρθηκε, η στασιμότητα οδηγεί στην αποτυχία. Το παραπάνω μοντέλο, λειτούργησε, κυριάρχησε και εν τέλει, επίσης «λύθηκε». Το ποδόσφαιρο θέσεων αποκρυπτογραφήθηκε και οι ομάδες που το έπαιξαν, οι ομάδες του Πεπ, οι ομάδες των «μαθητών» του Πεπ και οι εκπρόσωποι των ποδοσφαιρικών σχολών που το εξέλιξαν, μοιραία «απαντήθηκαν» και σταμάτησαν να κυριαρχούν. Η εξέλιξη ήταν απαραίτητη προϋπόθεση για τις επόμενες επιτυχίες.
Ωστόσο, αυτό που αποφάσισαν τα μεγάλα μυαλά της μπάλας δεν ήταν μια απλή εξέλιξη του προηγούμενου μοντέλου. Γιατί ο Πεπ Γκουαρδιόλα και οι υπόλοιπες ποδοσφαιρικές ιδιοφυΐες, διέγνωσαν πια ότι το συγκεκριμένο στυλ ποδοσφαίρου δεν είχε να προσφέρει κάτι περισσότερο. Είχε τερματιστεί.
Πεπ Γκουαρδιόλα και… φίλοι Πεπ, πιάνουν στον ύπνο τον ανταγωνισμό
Η επόμενη πια λογική προσέγγιση ήταν η ολοκληρωτική εγκατάλειψη του πλάνου! Μια αλλαγή φιλοσοφίας τόσο σαρωτική που σκόπευε να πιάσει στον ύπνο όλο τον υπόλοιπο κόσμο που θεωρούσε ότι κάτι τέτοιο δεν θα μπορούσε να συμβεί. Να εγκαταλείψει πλήρως ο Πεπ τη φιλοσοφία και το ποδόσφαιρο με το οποίο κυριάρχησε επί 15 χρόνια; Τρελό! Κι όμως, αυτό ακριβώς συμβαίνει!
Το «νέο ποδόσφαιρο» του Πεπ, λογικά θα το βλέπει ο ίδιος ο Καταλανός από τις ομάδες του και δεν θα το πιστεύει. Είναι ένα τόσο διαφορετικό στυλ ποδοσφαίρου, ακριβώς επειδή έχει σαν σκοπό του το να πιάσει στον ύπνο τον ανταγωνισμό που ακόμη καταστρώνει τα πλάνα του για να αντιμετωπίσει το προηγούμενο!
Ήδη βεβαίως, ο Πεπ Γκουαρδιόλα δεν είναι ο μόνος που κάνει κάτι τέτοιο. Κάτι αντίστοιχο κάνει και ο Σεσκ Φάμπρεγας στην ταπεινή Κόμο, κοντράροντας όλους τους μεγάλους της Serie A. Το ίδιο πάνω-κάτω μοντέλο ακολουθούν και οι δύο πρωτοπόροι του Champions League, ο Βενσάν Κομπανί με τη Μπάγερν και ο Μικέλ Αρτέτα με την Άρσεναλ. Παράλληλα, ο πρώτος έχει 9 νίκες και 1 ισοπαλία και είναι πρώτος και στη Bundesliga, ο δεύτερος 8 νίκες, 2 ισοπαλίες και μόλις 1 ήττα και είναι πρώτος στην Premier League. Αντίστοιχο είναι ως γνωστόν και το ποδόσφαιρο που παίζει και ο Λουίς Ενρίκε στην Παρί Σεν Ζερμέν, η οποία πέρσι σάρωσε τα πάντα.
* Η νέα Άρσεναλ του Μικέλ Αρτέτα
Η Σίτι του Πεπ δεν είναι πια «ομάδα Γκουαρδιόλα»
Οι κορυφαίοι προπονητές κατάλαβαν νωρίς ότι πρέπει να… αλλάξουν μυαλά και αυτό ακριβώς τους κάνει κορυφαίους. Δεν έχουν «κολλήματα». Ο δε Πεπ Γκουαρδιόλα ωστόσο, είναι -όπως παραδοσιακά συμβαίνει στην καριέρα του- αυτός που πρωτοπορεί και που εξελίσσει με ραγδαίους ρυθμούς και το νέο αυτό μοντέλο. Γιατί ακόμη και έναν για τους πιο επιτυχημένους ποδοσφαιράνθρωπους στην Ιστορία, που έχουν δημιουργήσει μια άκρως πετυχημένη ποδοσφαιρική θεωρία, τίποτα δεν είναι γραμμένο στην πέτρα.
Ο Καταλανός φέτος αφήνει πλήρως κάθε εγωισμό στην άκρη. Αντιλαμβάνεται ότι το ποδόσφαιρο που έπαιζε μέχρι τώρα έχει αποκρυπτογραφηθεί πλήρως και αντιμετωπίζεται αποτελεσματικά. Και τι κάνει; Τα αλλάζει ξανά όλα. Φτου κι απ’ την αρχή! Με μια νέα, εντελώς διαφορετική αντιμετώπιση στο σπορ, παρουσιάζει μια Σίτι που δεν θυμίζει σε τίποτα «ομάδα Γκουαρδιόλα». Είναι σαφές πως αυτή η νέα του ποδοσφαιρική… κοσμοθεωρία ακόμη βρίσκεται υπό εξέλιξη, όμως τα σημάδια για το ότι πρόκειται πιθανότατα να αλλάξει και πάλι το πώς παίζεται το σπορ, είναι ήδη εκεί. Το πρόσφατο 3-0 επί της Λίβερπουλ είναι το πρώτο ίσως πολύ τρανταχτό παράδειγμα.
Σίτι – Λίβερπουλ 3-0: Το «ποδόσφαιρο ρόλων» σε πρώτο πλάνο
Εξτρέμ που γίνονται κεντρικοί χαφ, μπακ που γίνονται εξτρέμ και μια τάση της ομάδας να «συρρικνωθεί» αντί να απλωθεί στον αγωνιστικό χώρο όταν έχει τη μπάλα, εντελώς κόντρα δηλαδή στην θεωρία που ακολούθησε επί δύο δεκαετίες από τα χρόνια του στη Μπαρτσελόνα, είναι ορισμένα από τα πράγματα που θα βλέπουμε πλέον από την ομάδα του Πεπ.
Στο ντέρμπι με στη Λίβερπουλ, έτσι κέρδισε τη μάχη του κέντρου, έτσι έδωσε και στον Ντόκου τον χώρο και την ευκαιρία να αναδειχθεί σε MVP του αγώνα, πραγματοποιώντας μια καταπληκτική εμφάνιση στο αριστερό άκρο (1 γκολ, 1 κερδισμένο πέναλτι, 3 πάσες-κλειδιά, 7/8 επιτυχημένες ντρίμπλες, 11/14 κερδισμένες προσωπικές μονομαχίες).
Σε αυτό το νέο σχήμα του Πεπ, η ομάδα του ξεκινάει μεν από ένα τυπικό 4-2-3-1, ωστόσο με το που ανακτάται η κατοχή της μπάλας, τα rotations των νέων θέσεων δημιουργούν στο γήπεδο μια εικόνα «χριστουγεννιάτικου δέντρου». Η οποία διάταξη προσφέρει άμεσα κάτι πολύ σημαντικό απέναντι σε τακτικές όπως το διάσημο gegenpress της Λίβερπουλ, μια ποδοσφαιρική φιλοσοφία που είναι πια ευρέως διαδεδομένη: δίνουν πάρα πολλές επιλογές ενδιάμεσων πασών, οι οποίες σπάνε εύκολα το έντονο πρέσινγκ του αντιπάλου. Ένα πρέσινγκ που ήταν δομημένο για να κοντράρει ένα «ποδόσφαιρο θέσεων» που όμως δεν υπάρχει πια!
Παράλληλα με τις περιστροφές των παικτών, όμως, συμβαίνουν ταυτόχρονα πολλά διαφορετικά πράγματα. Οι δύο στόπερ από τους οποίους συνήθως ξεκινά η επίθεση, έχουν ανά πάσα στιγμή πολύ κοντά τους 3-4 συμπαίκτες τους που έχουν πλησιάσει για να δημιουργήσουν αυτή τη νέα διάταξη πάνω στο χορτάρι. Την ίδια ώρα, ο σέντερ φορ παραμένει πολύ «ψηλά», μακριά από τη μπάλα και τη… δράση, αφενός προσφέροντας μια επιλογή μακρινής πάσας ώστε -στην περίπτωση του Χάαλαντ- να εκμεταλλευθεί τη μεγάλη ταχύτητά του, αφετέρου κρατώντας πολύ πίσω και τους δύο αντίπαλους στόπερ.
Με αυτό τον τρόπο, δημιουργεί το κενό που αντίστοιχα χρειάζονται οι δύο εξτρέμ που μετατοπίζονται πιο κεντρικά, ώστε να γίνουν πιο αποτελεσματικοί και είτε να υποδεχθούν πιο εύκολα μια πάσα, είτε ακόμη και να παίξουν το «ένας με έναν». Ταυτόχρονα, δημιουργούν και αυτοί με τη σειρά τους τον ανοιχτό διάδρομο για τους δύο μπακ στις πτέρυγες. Κάπως έτσι η Σίτι διέλυσε τα άκρα της Λίβερπουλ στο πρόσφατο ντέρμπι και δημιούργησε ένα τσουβάλι φάσεις από τις πτέρυγές της.
Όπως συμβαίνει πάντα με τις ποδοσφαιρικές ιδέες του Πεπ, ωστόσο, στη νέα αυτή τακτική υπάρχουν περισσότερα από ένα επίπεδα. Για παράδειγμα, οι θέσεις που παίρνουν οι παίκτες του κάθε φορά που ξεκινά μια επίθεση δεν είναι προκαθορισμένες.
Μια κλασική εναλλαγή είναι αυτή του εξτρέμ με τον μπακ, με τον πρώτο να είναι αυτός που μένει τελικά πιο κοντά στη γραμμή και τον δεύτερο να μπαίνει πιο εσωτερικά, παίζοντας σε έναν χώρο που σε οποιοδήποτε… φυσιολογικό σχήμα θα έβρισκε κανείς έναν κεντρικό χαφ!
Αντίστοιχα, στο τρίγωνο που δημιουργείται από τους κανονικούς αμυντικούς χαφ συν τον επιτελικό, οποιοσδήποτε από τους τρεις μπορεί να βρεθεί σε οποιαδήποτε κορυφή του του τριγώνου, όταν όλοι τους αρχίζουν και πλησιάζουν την άμυνα, ώστε να σχηματιστεί αυτό το ιδιαίτερο «χριστουγεννιάτικο δέντρο» κατά την έναρξη μιας επίθεσης.
Ο γκολκίπερ ξανά στο τέρμα του και τέλος οι… πασούλες
Πέρα από όλα τα παραπάνω, ο Γκουαρδιόλα έχει αλλάξει φέτος πολλά περισσότερα σε μια έως τώρα παγιωμένη φιλοσοφία που είχε στο τακτικό κομμάτι. Όπως για παράδειγμα το ότι ο τερματοφύλακάς του δεν συμμετέχει πια στο build up, ανεβαίνοντας πολλά μέτρα στο γήπεδο. Και αυτό φυσικά γιατί η νέα τακτική φέρνει… πολύ κόσμο κοντά του και αυξάνει ραγδαία τις πιθανότητες μοιραίου λάθους, σε αντίθεση με το παρελθόν όταν όλη η ομάδα άνοιγε στο γήπεδο σαν βεντάλια.
Ένα δεύτερο παράδειγμα είναι το ότι πλέον έχουν εγκαταλειφθεί οι πολλές κοντινές πάσες, γιατί τώρα επί της ουσίας δεν προσφέρουν κάτι στο σύστημά του. Αυτό το νέο «μοντέλο» αντίθετα, αξιοποιεί πολύ πιο αποτελεσματικά το άμεσο παιχνίδι, ακόμη και με μακρινές πάσες. Πλέον, η ιδέα είναι να είναι πολλοί παίκτες μαζεμένοι στο κέντρο όχι για να αλλάξουν τη μπάλα, αλλά για να τραβήξουν εκεί τους αντιπάλους σαν παγίδα, ώστε η μπάλα να βρεθεί ακαριαία, με μια άμεση ή μακρινή πάσα κάπου αλλού!
Η τέχνη του πολέμου και του… θεάτρου
Πρακτικά, μιλάμε για το τέλος του ποδοσφαίρου των θέσεων και την απαρχή του ποδοσφαίρου των ρόλων. Και το «ρόλος» εδώ έχει διττή σημασία. Όχι μονάχα για τον ποδοσφαιρικό ρόλο που θα ακολουθεί ο εκάστοτε παίκτης ανεξάρτητα τη θέση που αγωνίζεται, αλλά και για τον… θεατρικό. Αφού αυτή η νέα φιλοσοφία περιλαμβάνει… ηθοποιία επί χόρτου!
Το νέο αυτό ποδόσφαιρο πλάνο, έχει σαν στόχο να… ανακατέψει και να αποπροσανατολίσει τον αντίπαλο, στήνοντας παγίδες και προκαλώντας τον να στείλει μαζικά παίκτες σε σημεία του αγωνιστικού χώρου, ώστε αντίστοιχα να «χτυπήσει» κάπου αλλού. Τακτικές που χρησιμοποιούνται άλλωστε στον πόλεμο εδώ και χιλιάδες χρόνια και τώρα βρίσκουν εφαρμογή και στις ποδοσφαιρικές τακτικές μάχες εντός των τεσσάρων γραμμών.
Ο Κομπανί και το… σύστημα Ρεχάγκελ
Για να φανταστεί κανείς πόσο έχει προχωρήσει αυτή η τακτική προσέγγιση στο κορυφαίο επίπεδο του σύγχρονου ποδοσφαίρου, οι προπονητές που χρησιμοποιούν αυτό το νέο μοντέλο, όπως σοφά θα περίμενε κανείς, έχουν ήδη ξεκινήσει να καταστρώνουν τα πλάνα τους και στο πώς θα το αντιμετωπίζουν, αφού προφανώς αντιλαμβάνονται ότι αυτό είναι το τακτικό μέλλον του σπορ. Ένα πρώτο κλασικό παράδειγμα είναι το πρόσφατο Παρί – Μπαγερν 1-2.
Σε αυτό το ματς, ο Βενσάν Κομπανί νίκησε στη μάχη της «σκακιέρας» τον Λουίς Ενρίκε, χρησιμοποιώντας ένα στυλ άμυνας που έχει σαν σκοπό να αγνοήσει όλες τις κινήσεις και τους ρόλους που μπορεί να έχουν οι αντίπαλοι. Αντιθέτως, χρησιμοποίησε ένα μάλλον… παλιομοδίτικο τρικ, παίζοντας άμυνα μαν-του-μαν σε όλες τις θέσεις του γηπέδου, θυμίζοντας κάτι από… Ότο Ρεχάγκελ και Εθνική Ελλάδας! Έτσι, διασφάλισε ότι οι παίκτες του δεν θα τσιμπήσουν στις παγίδες και δεν θα μπερδευτούν από τις εναλλαγές ρόλων και τις περιστροφές των αντιπάλων στο γήπεδο.
Το μέλλον είναι εδώ (;)
Το ποδόσφαιρο πιθανότατα αλλάζει ξανά μορφή μπροστά στα μάτια μας. Καθώς οι θέσεις δίνουν τη θέση τους στους ρόλους και η τακτική μετατρέπεται σε μια διαρκή… σκηνοθεσία επί χόρτου, ο Πεπ και οι «φίλοι» του χαράζουν τον επόμενο δρόμο. Το αν αυτό το μοντέλο θα κυριαρχήσει τα επόμενα χρόνια ή θα «λυθεί» αμέσως, θα φανεί σύντομα. Το βέβαιο είναι πως η εξέλιξη δεν σταματά. Για αυτή άλλωστε την ποδοσφαιρική πρόοδο είναι που εργάζεται αδιάκοπα αυτό το 1% των ακούραστων μυαλών της μπάλας, το οποίο φροντίζει για το μέλλον του παιχνιδιού.
